Zależność gospodarki Ukrainy od stanu relacji energetycznych z Federacją Rosyjską - ebook

Książka jest poświęcona relacjom energetycznym między Ukrainą i Federacją Rosyjską, które potraktowano jako jedną z istotnych determinant funkcjonowania gospodarki Ukrainy. Stan tych relacji wpływa bowiem w znaczącym stopniu na kluczowe parametry gospodarki Ukrainy, tj. dochód narodowy brutto, bilans płatniczy, bilans handlowy, stan budżetu oraz wielkość zadłużenia. W tym kontekście dla Ukrainy szczególnie istotny jest fakt, że Federacja Rosyjska uczyniła z tych relacji skuteczny instrument nacisku, służący realizacji swoich interesów gospodarczych i politycznych w tym kraju. Spektakularnym przejawem stosowania tego instrumentu było wywoływanie kryzysów gazowych na Ukrainie, których skutki odczuwalne były także w innych państwach Europy Środkowo-Wschodniej. W publikacji przedstawiono zasadnicze instrumenty energetycznego nacisku Federacji Rosyjskiej na gospodarkę Ukrainy oraz podejmowane przez Ukrainę działania na rzecz ograniczenia zakresu i skutków stosowania tych instrumentów.

Wykaz skrótów 7

Wstęp 11

1. Energetyczne uwarunkowania funkcjonowania gospodarki Ukrainy 15

1.1. Istota i znaczenie współzależności w stosunkach międzynarodowych 15

1.2. Przyczyny wrażliwości gospodarki Ukrainy na energetyczny nacisk Federacji Rosyjskiej 24

1.2.1. Produkt krajowy brutto Ukrainy i jego główne determinanty 25

1.2.2. Bilans płatniczy Ukrainy i jego zasadnicze elementy 32

1.2.3. Kształtowanie się budżetu Ukrainy 34

1.2.4. Stan zadłużenia Ukrainy 35

1.3. Rola sektora energetycznego w gospodarce Ukrainy 37

1.3.1. Sektorowa struktura wartości dodanej brutto na Ukrainie 38

1.3.2. Energochłonność gospodarki Ukrainy 40

1.3.3. Wytwarzanie i import energii na Ukrainie 42

1.3.4. Paliwowa struktura podaży energii na Ukrainie 48

1.4. Główne wewnętrzne problemy energetyki Ukrainy 50

1.4.1. Oligarchizacja sektora energetycznego 50

1.4.2. Ułomności funkcjonowania rynków gazu i energii elektrycznej 54

1.4.3. Niska dynamika wzrostu krajowego wydobycia gazu 56

2. Instrumenty energetycznego oddziaływania Federacji Rosyjskiej na gospodarkę Ukrainy 59

2.1. Rola polityki energetycznej Federacji Rosyjskiej w kształtowaniu relacji zewnętrznych 59

2.2. Powodowanie sytuacji kryzysowych w energetyce i gospodarce Ukrainy 62

2.2.1. Wywoływanie kryzysów gazowych 62

2.2.2. Możliwość kreowania niedoborów paliw płynnych 66

2.2.3. Wykorzystywanie zależności Ukrainy od dostaw antracytu i koksu 71

2.2.4. Możliwość wpływania na funkcjonowanie energetyki jądrowej 72

2.2.5. Cyberataki na systemy energetyczne 73

2.3. Utrwalanie zależności Ukrainy od dostaw surowców energetycznych i paliw z Federacji Rosyjskiej 74

2.3.1. Utrudnianie realizacji dostaw gazu ze źródeł alternatywnych 74

2.3.2. Ograniczanie produkcji paliw płynnych na Ukrainie 76

2.3.3. Próby przejęcia kontroli nad ukraińskim gazowym systemem przesyłowym 79

2.4. Ograniczanie roli Ukrainy jako państwa tranzytowego gazu 80

2.4.1. Znaczenie dochodów z tytułu tranzytu rosyjskiego gazu dla ukraińskiej gospodarki 80

2.4.2. Znaczenie ukraińskiego GTS w przesyle rosyjskiego gazu 84

2.4.3. Budowa alternatywnych tras przesyłu gazu 86

2.5. Sprzyjanie destabilizacji funkcjonowania energetyki i gospodarki Ukrainy 91

2.5.1. Federacja Rosyjska wobec ukraińskich reform energetyki i gospodarki 91

2.5.2. Główne kierunki wykorzystywania ukraińskich struktur oligarchicznych 93

2.5.3. Działania na rzecz osłabienia bezpieczeństwa energetycznego Ukrainy 99

3. Ukraińskie działania na rzecz ograniczania zakresu i skutków stosowania instrumentów energetycznego nacisku przez Federację Rosyjską 103

3.1. Istota i zasadnicze kategorie działań 103

3.2. Działania o charakterze krajowym 106

3.2.1. Główne kierunki reformowania sektora energetycznego 106

3.2.2. Dążenie do wzrostu krajowego wydobycia gazu 114

3.2.3. Ograniczenie zapotrzebowania na węgiel grup antracytowych 120

3.2.4. Rozwój odnawialnych źródeł energii 120

3.2.5. Poprawa efektywności energetycznej 123

3.3. Działania o charakterze krajowo-międzynarodowym 125

3.3.1. Zastąpienie importu gazu z Federacji Rosyjskiej 125

3.3.2. Ograniczenie dostaw paliwa jądrowego z Federacji Rosyjskiej 129

3.3.3. Integracja systemu elektroenergetycznego z systemem europejskim 130

3.3.4. Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej kraju 132

3.4. Działania w wymiarze międzynarodowym 137

3.4.1. Zabieganie o wsparcie państw oraz organizacji i instytucji międzynarodowych 137

3.4.2. Działania na rzecz utrzymania statusu państwa tranzytowego 141

3.4.3. Ujawnianie niezgodnych z prawem praktyk Gazpromu 147

3.4.4. Korzystanie z orzecznictwa międzynarodowych organów arbitrażowych 151

Podsumowanie i wnioski 154

Bibliografia 157

Spis tabel 171

Spis rysunków 173