Zioła w profilaktyce chorób psów i kotów - ebook

Rośliny lecznicze

Pod nazwą „rośliny lecznicze” rozumiemy najczęściej rośliny lądowe z których pozyskuje się surowce zielarskie, zawierające substancje czynne, stosowane w medycynie i ziołolecznictwie.

Na świecie poznano ok. 2500 gatunkówroślin leczniczych. W Polsce rośnie ich ok. 400, a w praktyce stosowanych jest ok. 200. Zdecydowana większość z nich to rośliny naczyniowe, nieliczne należą do paprotników, porostów i glonów.

Większość roślin leczniczych jest niestety również roślinami trującymi. Ich stosowanie wymaga fachowej wiedzy. Różnice między dawką leczniczą a toksyczną są niewielkie. Istnieją też różnego rodzaju przeciwwskazania co do stosowania ziół przy niektórych chorobach, stanach fizjologicznych organizmu, itp. W weterynarii problemem jest również to, że rośliny trujące dla jednego gatunku są roślinami leczniczymi dla innego. Dlatego też ich podawanie musi być konsultowane z lekarzem weterynarii. W niniejszym opracowaniu zaznaczyłem przeciwwskazania do stosowania wybranych surowców zielarski, ale ostrożność należy zachować również przy tych roślinach, które są uważane za bezpieczne.Aloes drzewiasty (Aloe arborescens Mill.)

(fot. Andrew Massyn)

Gatunek roślin z rodziny szparagowatych z plemienia Aloideae, które dawniej wyodrębniano w randze rodziny aloesowatych. Rośnie na terenach piaszczystych i kamienistych — głównie w Afryce południowej i wschodniej oraz na Półwyspie Arabskim. Uprawiany w naszej szerokości geograficznej jako roślina ozdobna.

Morfologia

Pokrój ma krzewiasty — rozgałęzione, drewniejące pędy osiągają 2–3 m wysokości i zakończone są rozetami szarozielonych liści. Rośliny uprawiane w klimacie umiarkowanym (m.in. w Polsce) osiągają do 1 m wysokości. Szarozielone liście na brzegu uzbrojone są w jasne ząbki. Kwitnie w miesiącach chłodnych (na półkuli południowej od maja do lipca) tworząc okazałe kwiatostany z kwiatami w kolorze ciemnopomarańczowym, rzadko żółte,

czerwone lub dwubarwne.

Zastosowanie w ziołolecznictwie

Roślina ozdobna

Roślina lecznicza

Miazga z liści aloesu jest używana do łagodzenia bólu w przypadku zranienia, otarcia lub stłuczenia skóry, leki z liści mają charakter biostymulatorów.

Wino aloesowe pomaga w leczeniu reumatyzmu oraz owrzodzeń dwunastnicy i żołądka; poprawia także odporność organizmu człowieka na różne choroby.

Zastosowanie w weterynarii

Proszek uzyskanu po odparowaniu soku z liści aloesu można podawać koniom do karmy (2 łyżki) w chorobach układu oddechowego i pokarmowego.

Kompresy i okłady z miąższu aloesu przy zmianach skórnych u wszystkich gatunków zwierząt

Maść sporządzona z proszku aloesowego i wazeliny (w proporcji 1:1) — przy uszkodzeniach skóry i zmianach skórnych.Babka lancetowata, babka wąskolistna, języczki polne (Plantago lanceolata L.)

(fot. Kurt Stueber)

Gatunek byliny należący do rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w niemal całej Europie, w Afryce północnej oraz w Azji zachodniej aż do Himalajów

i jej części środkowej. Jako gatunek zawleczony obecny jest w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, na Hawajach, w Australii i na Madagaskarze. Gatunek bardzo zmienny, przystosowuje się do różnych warunków, został rozwleczony na wszystkie kontynenty.

W Polsce pospolity.

Morfologia

Pęd — p od powierzchnią krótkie kłącze. W czasie kwitnienia wyrastają pędy kwiatonośne osiągające wysokość do 40 cm.

Liście — długie, równowąskie, lancetowate, u nasady zwężone w rynienkowaty owłosiony ogonek, skupione są w przyziemne rozety, mają 3–7 równoległych nerwów. Blaszka liściowa przeważnie całobrzega, rzadko z nielicznymi ząbkami.

Kwiaty — z rozetek liściowych wyrasta jedna lub kilka bezlistnych szypułek kwiatostanowych o 5 głębokich bruzdach. Szypułka jest prosto wzniesiona lub podnosząca się. Kwiatki są drobne, niepozorne, białe do brunatnoróżowych, zebrane w gęsty, kulisty lub walcowaty, brunatny kłos. Kwiatki osadzone w suchobłoniastych przysadkach. Korona zrosłopłatkowa, ma krótką rurkę i cztery płatki.

Owoce — gładkie, błyszczące, czerwonobrunatne nasiona w kształcie czółenek, osadzone są po 1–2 w jajowatej torebce.

Korzenie — liczne, wiązkowe.

Biologia

Liście zawierają aukubinę, substancje śluzowe, pektyny, garbniki (ok. 6,5%), kwasy: fumarowy, benzoesowy, cynamonowy, waniliowy, sole mineralne (w tym sole cynku i krzemionkę), flawonoidy (bajkaleina, skutelareina).

Ekologia

Rośnie na łąkach, trawnikach, pastwiskach, przydrożach, zboczach i polanach. Lubi lekkie i przewiewne gleby, czarnoziemne lub gliniasto-piaszczyste. Często spotykana jako roślina ruderalna lub chwast w koniczynie, lucernie. W polskich Tatrach spotykana do wysokości 1367 m n.p.m. W Polsce występuje coraz rzadziej w stanie naturalnym, ze względu na stosowanie herbicydów.

Zastosowanie w ziołolecznictwie

Babka lancetowata jest rośliną znaną od bardzo dawna w lecznictwie. Uważano, że musi ona być silnym środkiem na zranienia skoro nie ginie „nawet na uczęszczanych drogach mimo deptania przez końskie kopyta i rozjeżdżania żelaznymi obręczami wozów”. Przewija się w lecznictwie przez wieki. W starożytności zalecano sok z babki na ukąszenia skorpionów i węży, w średniowieczu na złamania i opuchlizny, a także jako antidotum na miłosne czary. Medycyna ludowa roślinę zalecała w leczeniu chrypki, suchego, przewlekłego kaszlu, nieżytów przewodu pokarmowego oraz dróg moczowych.

Liść babki lancetowatej stosowany jest głównie jako środek wykrztuśny i rozkurczający mięsnie gładkie górnych dróg oddechowych

Śluzy i garbniki zmniejszają przekrwienie błon śluzowych oraz nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych.

Właściwości bakteriostatyczne wykazuje świeży surowiec, też w postaci soku (Succus Plantaginis lanceolatae).

Odwary działają też ściągająco i słabo moczopędnie. Badania wykazały, że wyciągi wodne z liści babki lancetowatej, stosowane doustnie, pobudzają wytwarzanie interferonu i przeciwciał antywirusowych, a więc substancji chroniących organizm przed inwazją wirusów.

Sok ze świeżych liści babki lancetowatej albo odwar z liści wysuszonych przyspiesza gojenie ran i regenerację naskórka.

Zastosowanie w weterynarii

Posiekane świeże lub suszone liście, podawane w karmie, lub w postaci ciasteczek — zapobiegają biegunkom, wzmagają apetyt oraz działają pobudzająco na układ odpornościowy

Napar z lisci można podawać zwierzętom gospodarskim przy chorobach górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego

Kompresy i okłady w z mianach skórnych, odparzeniach, obrzękach.Babka zwyczajna, babka większa (Plantago major L.)

(fot. Rasbak)

Gatunek rośliny należący do rodziny babkowatych. Rodzimy obszar występowania obejmował Europę i Azję, ale jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się także na innych kontynentach, szczególnie pospolity w Ameryce Północnej. W Polsce gatunek pospolity na całym terenie.

Morfologia

Pokrój Wysokość od 5 do 30 cm, bardzo zmienna zależnie od właściwości gleby.

Łodyga — silnie skrócona (dlatego liście skupione w przyziemnej różyczce), tylko w czasie kwitnienia rozwijają się 1–3 (rzadziej więcej) nierozgałęzione łodygi kwiatonośne, prosto wzniesione, bezlistne, obłe i skąpo owłosione, wyrastające z pachwin liści.

Liście — skupione w przyziemnej różyczce liściowej. Blaszka szerokojajowata (najwyżej 1,5 razy dłuższe niż szersze), całobrzega albo skąpo ząbkowana, naga lub słabo owłosiona, z 5 lub 7 (lub 9 — dla bardzo dużych liści) równoległymi nerwami, w nasadzie zaokrąglona lub sercowata. Ogonki liściowe mniej więcej długości blaszki, nagie lub luźno tylko owłosione.

Kwiaty — zebrane w szczytowe, walcowate kłosy o długości równej szypule, lub większej. Niepozorne, małe (do 2 mm długości), siedzące o zredukowanych szypułkach, żółtawozielone. Kielich złożony z czterech, szerokoeliptycznych działek, wolnych do samej nasady. Korona 4-płatkowa, rurkowata, naga. Pręciki 4 z długimi, białymi nitkami zakończonymi bladoliliowymi, z czasem brudnożółtymi pylnikami. Zalążnia górna.

Owoce — jajowata puszka, zawierająca zwykle (6) 8 (10) nasion Otwiera się wieczkiem. Nasiona owalne lub w różny sposób zdeformowane — kanciaste.

Biologia i ekologia

Roślina kwitnie od czerwca do października, łupina nasienna pod wpływem wilgoci pęcznieje i śluzowacieje, dlatego przyczepia się, na przykład do stóp ludzi i zwierząt i w ten sposób roślina jest rozsiewana.

Liście są bogate we flawonoidy (skutalereinę, bajkaleinę), pektyny, witaminy A, C, K. Zawierają także śluz, glikozydy irydoidowe (aukubina, katalpol), kwasy organiczne (cytrynowy, fumarowy, benzeosowy, cynamonowy i in.), garbniki (ok. 4%), enzymy (inwertynę, emulsinę), saponiny trójterpenowe.

Zastosowanie w ziołolecznictwie

W Chinach znana była już od 3000 lat. W starożytności zalecana była w przypadku ukąszeń przez węże i skorpiony.

Liscie działają wykrztuśne, przeciwzapalne, powlekająco (osłaniająco). W medycynie ludowej świeże liście przykładano na niewielkie zranienia, ukąszenia owadów, zwichnięcia, ropiejące rany, owrzodzenia

Napar służy do przemywania trudno gojących się ran.

Zastosowanie w weterynarii

Napar z lisci i korzeni stosowany u zwierząt gospodarskich jako dodatek mineralno-witaminowy, podobnie susz podawany bezpośrednio do karmy lub w ciasteczkach dla psów i kotów.

Okłady na trudno gojące się rany

Maśc sporzadzona w stosunku 1:1 z wazeliny i suszonych liści — na trudno gojące się rany.Biedrzeniec mniejszy (Pimpinella saxifraga)

(Fot. Mark 14)

Gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje niemal w całej Europie oraz w północnej i południowo-zachodniej części Azji. W Polsce jest pospolity.

Morfologia

Łodyga — wzniesiona, w górze bezlistna albo niemal bezlistna, krótko owłosiona w dolnej części, rozgałęziająca się. Osiąga wysokość 30—60 cm i jest delikatnie kreskowana wzdłużnie.

Liście — przeważnie pojedynczo-pierzaste, czasami tylko podwójnie-pierzaste.

Kwiaty — zebrane w baldach złożony mający 5—20 szypułek.

Owoc — rozpada się na dwie, nagie i jajowate rozłupki o długości ok. 2 mm, rozsiewane przez wiatr.

Biologia i ekologia

Rośnie w przydrożach, suchych zboczach, wrzosowiskach, lasach sosnowych. Przeważnie na suchych i jałowych glebach. Roślina ciepłolubna. Kwitnie od czerwca do września, zapylana

jest przez owady.

Zastosowanie w ziołolecznictwie

Kłącze i korzenie wykopuje sięalbo na wiosnę, albo na jesieni. Po wysuszeniu bezwzględnie powinny być przechowywane w szczelnie zamkniętych pojemnikach.

Są środkiem wykrztuśnym oraz rozkurczowym. Zaleca się je w astmie, schorzeniach górnych dróg oddechowych, ale także przy wzdęciach, biegunce, bólach żołądka spowodowanych przejedzeniem.

Poza tym używa się go w zapaleniu pęcherza moczowego, kamicy moczowej i dnie.

Zastosowanie w weterynarii

Odwar dla zwierząt gospodarskich w celu polepszenia apetytu i mleczności

Kapiele w odwarze dla zwierząt udomowionych przy lekkich stanach zapalnych skóryBieluń dziędzierzawa (Datura stramonium L.)

(Fot. BDK)

Gatunek rośliny z rodzinypsiankowatych (Solanaceae Adans.). Pochodzi z Meksyku, rozprzestrzenił się w wielu regionach świata. Obecnie występuje w całej Eurazji i Ameryce

Północnej. W Polsce występuje pospolicie.

Morfologia

Roślina zielna, dorasta przeważnie do 1 m wysokości. Wydziela silny, nieprzyjemny, zwykle określany jako przypominający mysi — zapach.

Łodyga — naga, lekko omszona, widlasto rozgałęziona.

Liście — o kształcie jajowatym, zaostrzone, zatokowo ząbkowane.

Kwiaty — bardzo duże, kształtu lejkowatego, wyrastające w widłach gałązek lub na szczycie, wzniesione do góry, kielich o długiej rurce zakończone ostrymi, trójkątnymi ząbkami, korona kwiatu biała, rzadko niebiesko nabiegła.

Kwitnie od lipca do sierpnia, a w sprzyjających warunkach nawet do października (jeżeli jesienią nie wystąpią przymrozki).

Zastosowanie w ziołolecznictwie

Liscie i nasiona zawierają 0,1—0,6% alkaloidów tropanowych: hioscyjamina, atropina, skopolamina, apoatropina oraz saponiny triterpenowe, garbniki, flawonidy i hydroksykumarynę, a także w małej ilości atropamina, skopina, beladonina, nikotyna i dwuamina putrescyna, która wraz z kadaweryną i agmatyną zaliczane są do ptomain, czyli jadów trupich).

Z liści i nasion wykonuje się preparaty, które ze względu na silnie trujące działanie mogą być stosowane tylko pod kontrolą lekarza. Używane są do leczenia dychawicy oskrzelowej, ostrych nieżytów oskrzeli, chorób neurologicznych oraz jako środki spazmolityczne.

Zastosowanie w weterynarii

ROŚLINA TOKSYCZNA DLA WSZYSTKICH ZWIERZĄT UDOMOWIONYCH. NIE PODAWAĆ WEWNĘTRZNIE.

Kompresy i przymoczki ze świeżych liści w leczeniu ropiejących ran

Macerat w celu zwalczania mszyc, kleszczy i miodówekBluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea L.)

(Fot. Agnieszka Kwiecień)

Gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych. Występuje w całej Europie, w umiarkowanych strefach Azji, na Syberii, zadomowiony także w Ameryce Północnej gdzie jest

gatunkiem zawleczonym. Pospolity na całym obszarze Polski.

Morfologia

Roślina wysokości 10—20 cm, z długimi pełzającymi rozłogami, łatwo zakorzeniającymi się.

Łodyga — podnosząca się, sporadycznie owłosiona lub naga, rozgałęziona, kanciasta i miękka, z długimi (do 1 m) ulistnionymi rozłogami.

Liście — zimotrwałe, naprzeciwległe, długości 1—3 cm, sercowato okrągławe lub nerkowate, z karbowanym brzegiem. Na spodniej stronie blaszki często fioletowoczerwone.

Kwiaty — osadzone po 2—4 w kątach liści, krótkoszypułkowe.

Owoce — rozłupnia rozpadająca się na 4 rozłupki.

Biologia i ekologia

Zakwita w drugim roku życia, kwitnie od kwietnia do czerwca, zapylany jest przez owady.

Zastosowanie w ziołolecznictwie

Ziele bluszczyku zawiera śladowe ilości olejku eterycznego, do 7% garbników, cholinę, substancję goryczkową — glechominę, saponiny, żywice, sole mineralne.

Stosowane przeciw zatruciu ołowiem, w medycynie ludowej w postaci naparu stosowany przy przewlekłych nieżytach dróg oddechowych, astmie, przeciw bólom żołądka, przy schorzeniach pęcherza i kamicy nerkowej. Zewnętrznie używany do przemywania ran i w chorobach skóry, ze względu na delikatne działanie ściągające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne.

Zastosowanie w weterynarii

ROŚLINA TOKSYCZNA DLA KONI.

Kąpiele w odwarze z kurdybanka są pomocne w leczeniu świerzbu i nużycy

Drobno siekane ziele podaje się bydłu i świniom w przypadku zabużeń łaknienia

Darmowy fragment