Zobowiązania - część szczegółowa - ebook

PRZEDMOWA DO CZTERNASTEGO WYDANIA

Podręcznik ten jest przeznaczony dla studentów wydziałów prawa. Obejmuje część szczegółową zobowiązań i wraz z podręcznikiem Z. Radwańskiego, A. Olejniczaka, Zobowiązania – część ogólna, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2022, wyd. 15, zawiera kursowy wykład prawa zobowiązań.

W podręczniku są omawiane podstawowe instytucje części szczegółowej zobowiązań, występujące w obrocie powszechnym. W syntetycznie ujętych rozważaniach zwraca się uwagę na zagadnienia dyskusyjne, ze wskazaniem poglądów piśmiennictwa i judykatury.

Niniejsza aktualizacja podręcznika uwzględnia zmiany ustawowe, jakie nastąpiły w okresie prawie trzech lat od jego ostatniego wydania. Uzupełniono informacje w zakresie literatury i orzecznictwa. Zważywszy na tematykę i aktualność prezentowanego materiału, książka może zainteresować również praktykę prawniczą.

Metoda wykładu odpowiada zasadom przyjętym w podręczniku Z. Radwańskiego, A. Olejniczaka, Prawo cywilne – część ogólna, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2021, wyd. 15, a także we wspomnianym wcześniej podręczniku poświęconym części ogólnej prawa zobowiązań.

Podstawę do przygotowania pierwszego wydania tego podręcznika stanowiła część podręcznika autorstwa Zbigniewa Radwańskiego, Prawo zobowiązań z 1986 r. Wydanie czternaste, podobnie jak wszystkie dotychczasowe, obejmuje opracowania Autora i Janiny Panowicz-Lipskiej. Aktualizacji tego wydania dokonali Marcin Lemkowski i Krzysztof Mularski. Uwzględniono stan prawny do sierpnia 2022 r.WYKAZ SKRÓTÓW

1. Źródła prawa

--------------- --- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
DodMu ustawa z 21.6.2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2021)
DSkładU ustawa z 16.11.2000 r. o domach składowych oraz o zmianie Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. Nr 114, poz. 1191 ze zm.)
EgzAdmU ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 479 ze zm.)
GHU ustawa z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 888)
GospNierU ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1899 ze zm.)
GospNierRolU ustawa z 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 514 ze zm.)
InfCenyU ustawa z 9.5.2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 178)
KC Kodeks cywilny
KH rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. – Kodeks handlowy (Dz.U. z 1934 r. Nr 57, poz. 502 ze zm.)
KKS Kodeks karny skarbowy
KM Kodeks morski
KPC Kodeks postępowania cywilnego
KredytKonsU ustawa z 12.5.2011 r. o kredycie konsumenckim (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 246 ze zm.)
KRO Kodeks rodzinny i opiekuńczy
KSH Kodeks spółek handlowych
KW Kodeks wykroczeń
KWU ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 2204 ze zm.)
KZ rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.10.1933 r. – Kodeks zobowiązań (Dz.U. z 1933 r. Nr 82, poz. 598 ze zm.)
NajLokU ustawa z 2.7.1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 ze zm.)
NBPU ustawa z 29.8.1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 492 ze zm.)
NierCudzU ustawa z 24.3.1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 2278 ze zm.)
ObligU ustawa z 15.1.2015 r. o obligacjach (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 454 ze zm.)
ObrIFinU ustawa z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 861 ze zm.)
OchrKonsU ustawa z 2.3.2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 1225 ze zm.)
OchrLokU ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 172 ze zm.)
OfertaPublU ustawa z 29.7.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1983 ze zm.)
PBudMU ustawa z 26.10.1995 r. o niektórych formach popierania budownictwa mieszkaniowego (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2224)
PPU ustawa z 25.9.1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1317 ze zm.)
PrAut ustawa z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1062 ze zm.)
PrBank ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2439 ze zm.)
PrCzek ustawa z 28.4.1936 r. – Prawo czekowe (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 462)
PrDew ustawa z 27.7.2002 r. – Prawo dewizowe (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 309 ze zm.)
PrKonsU ustawa z 30.5.2014 r. o prawach konsumenta (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 287 ze zm.)
PrLok ustawa z 10.4.1974 r. – Prawo lokalowe (tekst jedn. Dz.U. z 1987 r. Nr 30, poz. 165 ze zm.)
PrPapW ustawa z 21.8.1997 r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 111, poz. 937 ze zm.)
PrPrzed ustawa z 6.3.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2021 r. poz. 162 ze zm.)
PrPrzew ustawa z 15.11.1984 r. – Prawo przewozowe (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 8 ze zm.)
PrSpółdz ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 648 ze zm.)
PrUpad ustawa z 28.2.2003 r. – Prawo upadłościowe (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228 ze zm.)
PrWeksl ustawa z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 282)
SpMieszkU ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1208 ze zm.)
SprzedKonsU ustawa z 27.7.2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2002 r. Nr 141, poz. 1176 ze zm.)
SwobGospU ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 2168 ze zm.)
UbezpObowU ustawa z 22.5.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 621 ze zm.)
UbezpReasU ustawa z 11.9.2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1130 ze zm.)
UbezpSpołRolU ustawa z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 933 ze zm.)
UbezpU ustawa z 22.5.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 1206 ze zm.)
UstrójRU ustawa z 11.4.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 461 ze zm.)
WłLokU ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 1048)
ZNKU ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1913 ze zm.)
--------------- --- -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Organy orzekające

-------- --- ------------------------------------------
GKA Główna Komisja Arbitrażowa
NSA Naczelny Sąd Administracyjny
SA Sąd Apelacyjny
SN Sąd Najwyższy
SN (7) Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów
TK Trybunał Konstytucyjny
-------- --- ------------------------------------------

3. Czasopisma

------------ --- --------------------------------------------------------------------------------------------------------
AUL Acta Universitatis Lodziensis
AUNC Acta Universitatis Nicolai Copernici
AUWr Acta Universitatis Wratislaviensis
EP Edukacja Prawnicza
GdSP Gdańskie Studia Prawnicze
KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego
MoP Monitor Prawniczy
MoPod Monitor Podatkowy
MoPrBank Monitor Prawa Bankowego
NP Nowe Prawo
NPN Nowy Przegląd Notarialny
OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
OSP Orzecznictwo Sądów Polskich
OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
Pal. Palestra
PiP Państwo i Prawo
PPH Przegląd Prawa Handlowego
PPP Problemy Prawa Przewozowego
PPR Przegląd Prawa Rolnego
Pr. Spółek Prawo Spółek
PS Przegląd Sądowy
PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne
R. Pr. Radca Prawny
Rej. Rejent
RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Rzeczposp. Rzeczpospolita
SC Studia Cywilistyczne
SIS Studia Iuridica Silesiana
SP Studia Prawnicze
SPP Studia Prawa Prywatnego
TPP Transformacje Prawa Prywatnego
ZNIBPS Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego
ZNUGd Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego
ZNUJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego
ZNUŁ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego
ZNUŚ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Śląskiego
ZNUWr Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego
------------ --- --------------------------------------------------------------------------------------------------------

4. Literatura

-------------------------------------- --- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Czachórski, Zobowiązania W. Czachórski, Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11 (przy współudziale A. Brzozowskiego, M. Safjana, E. Skowrońskiej-Bocian), Warszawa 2009
Gniewek, Machnikowski, KC. Komentarz Kodeks cywilny. Komentarz, E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), wyd. 10, Warszawa 2021
Gudowski, Komentarz KC, t. IV Kodeks cywilny. Komentarz, t. IV, Zobowiązania. Część szczegółowa (art. 535–719), J. Gudowski (red.), wyd. 2, Warszawa 2017
Gudowski, Komentarz KC, t. V Kodeks cywilny. Komentarz, t. V, Zobowiązania. Część szczegółowa (art. 720–921), J. Gudowski (red.), wyd. 2, Warszawa 2017
Gutowski, Komentarz KC, t. I Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Art. 1–352, wyd. 3, M. Gutowski (red.), Warszawa 2021
Gutowski, Komentarz KC, t. II Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Art. 353–626, wyd. 3, M. Gutowski (red.), Warszawa 2022
Gutowski, Komentarz KC, t. III Kodeks cywilny. Komentarz, t. III, Art. 627–1088, wyd. 3, M. Gutowski (red.), Warszawa 2022
Habdas, Fras, Komentarz KC, t. III Kodeks cywilny. Komentarz, M. Habdas, M. Fras (red.), t. III, Zobowiązania. Część szczególna (art. 535–764), Warszawa 2018
Kidyba, Komentarz KC, t. III, cz. 2 Kodeks cywilny. Komentarz, A. Kidyba (red.), t. III, cz. 2, Zobowiązania. Część szczególna, wyd. 2, Warszawa 2014
Kodeks cywilny. Komentarz Z. Resich, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, J. I. Bielski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Księga trzecia. Zobowiązania, Warszawa 1972
Kodeks cywilny z komentarzem, t. I Kodeks cywilny z komentarzem, t. I, J. Winiarz (red.), Warszawa 1989
Kodeks cywilny z komentarzem Kodeks cywilny z komentarzem, t. II, J. Winiarz (red.), wyd. II, Warszawa 1989
Komentarz, t. I Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. I, G. Bieniek (red.), wyd. 10, Warszawa 2011
Komentarz Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, t. II, G. Bieniek (red.), wyd. 10, Warszawa 2011
KC. Praktyczny komentarz Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, t. II, H. Ciepła, B. Czech, S. Dąbrowski, T. Domińczyk, H. Pietrzkowski, Z. Strus, M. Sychowicz, A. Wypiórkiewicz, Warszawa 2005
Osajda, KC. Komentarz, t. IIIA Kodeks cywilny. Komentarz, t. IIIA, Zobowiązania. Część ogólna, K. Osajda (red.), Warszawa 2017
Osajda, KC. Komentarz, t. IIIB Kodeks cywilny. Komentarz, t. IIIB, Zobowiązania. Część szczegółowa, K. Osajda (red.), Warszawa 2017
Pietrzykowski, KC. Komentarz, t. I Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, K. Pietrzykowski (red.), wyd. 10, Warszawa 2020
Pietrzykowski, KC. Komentarz Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, K. Pietrzykowski (red.), wyd. 10, Warszawa 2020
System, t. III, cz. 1 System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, Z. Radwański (red.), Prawo zobowiązań, część ogólna, Ossolineum 1981
System, t. III, cz. 2 System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, S. Grzybowski (red.), Prawo zobowiązań, część szczegółowa, Ossolineum 1976
System Pr. Pryw., t. 2, wyd. 2 System prawa prywatnego, t. 2, Z. Radwański (red.), Prawo cywilne – część ogólna, wyd. 3, Warszawa 2019
System Pr. Pryw., t. 7, wyd. 4 System prawa prywatnego, t. 7, J. Rajski (red.), Prawo zobowiązań – część szczegółowa, wyd. 4, Warszawa 2018
System Pr. Pryw., t. 8, wyd. 2 System prawa prywatnego, t. 8, J. Panowicz-Lipska (red.), Prawo zobowiązań – część szczegółowa, wyd. 2, Warszawa 2011
System Pr. Pryw., t. 9, wyd. 3 System prawa prywatnego, t. 9, W. J. Katner (red.), Prawo zobowiązań – umowy nienazwane, wyd. 3, Warszawa 2018
System Pr. Pryw., t. 16, wyd. 2 System prawa prywatnego, t. 16, A. Szajkowski (red.), Prawo spółek osobowych, wyd. 2, Warszawa 2016
System Pr. Pryw., t. 18, wyd. 3 System prawa prywatnego, t. 18, A. Szumański (red.), Prawo papierów wartościowych, wyd. 3, Warszawa 2016
System Pr. Pryw., t. 19 System prawa prywatnego, t. 19, A. Szumański (red.), Prawo papierów wartościowych, Warszawa 2006
Umowy w obrocie gospodarczym A. Koch, J. Napierała (red.), Umowy w obrocie gospodarczym, wyd. 5, Warszawa 2019
Zobowiązania. Część szczegółowa A. Brzozowski, J. Jastrzębski, M. Kaliński, W.J. Kocot, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Część szczegółowa, wyd. 3, Warszawa 2020
-------------------------------------- --- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Uwaga: Literatura specjalistyczna podawana do poszczególnych paragrafów jest cytowana w tekście skrótowo poprzez podanie nazwiska autora i pierwszych słów tytułu.

5. Inne skróty

------------- --- -------------------------------------
cyt. cytowany (-a, -e)
Dz.U. Dziennik Ustaw
GUS Główny Urząd Statystyczny
KOWR Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa
M.P. Monitor Polski
n. następny (-a, -e)
Nb. numer brzegowy
NBP Narodowy Bank Polski
orz. orzeczenie
RM Rada Ministrów
s. strona (-y)
TBS Towarzystwo Budownictwa Społecznego
tekst jedn. tekst jednolity
uchw. uchwała
UFG Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny
wyr. wyrok
z. zeszyt
------------- --- -------------------------------------WYKAZ LITERATURY

1. Komentarze i monografie

Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zo­bo­wią­za­nia, t. I, G. Bieniek (red.), wyd. 10, Warszawa 2011; t. II, G. Bieniek (red.), wyd. 10, Warszawa 2011

Kodeks cywilny. Komentarz, t. I–III, Z. Resich, J. Ignatowicz, J. Piet­rzy­kow­ski, J. I. Bielski (red.), Warszawa 1972

Kodeks cywilny. Komentarz, K. Pietrzykowski (red.), t. I, wyd. 10, Warszawa 2020; t. II, wyd. 10, Warszawa 2020

Kodeks cywilny z komentarzem, t. I i II, J. Winiarz (red.), wyd. II, Warszawa 1989

Kodeks cywilny. Komentarz, E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), wyd. 10, Warszawa 2021

Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, t. II, H. Ciepła, B. Czech, S. Dąbrowski, T. Domińczyk, H. Pietrzkowski, Z. Strus, M. Sychowicz, A. Wypiórkiewicz, Warszawa 2005

Kodeks cywilny. Komentarz, Zobowiązania. Część szczegółowa, t. IV i V, J. Gudowski (red.), wyd. 2, Warszawa 2017

Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, M. Gutowski (red.), Warszawa 2021

Kodeks cywilny. Komentarz, t. II i III, M. Gutowski (red.), Warszawa 2022

Kodeks cywilny. Komentarz, Zobowiązania. Część ogólna, t. IIIA, K. Osajda (red.), War-szawa 2017; Zobowiązania. Część szczegółowa, t. IIIB, K. Osajda (red.), Warszawa 2017

Kodeks cywilny. Komentarz, A. Kidyba (red.), t. III, cz. 1 i 2, wyd. 2, Warszawa 2014

Kodeks cywilny. Komentarz, t. III. Zobowiązania. Część szczególna, M. Habdas, M. Fras (red.), Warszawa 2018

System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, Z. Radwański (red.), Ossolineum 1981; t. III, cz. 2, S. Grzybowski (red.), Ossolineum 1976

System prawa prywatnego, red. naczelny Z. Radwański, t. 2, Z. Radwański (red.), Prawo cywilne – część ogól­na, wyd. 3, Warszawa 2019

System prawa prywatnego, red. naczelny Z. Radwański, t. 7, J. Rajski (red.), Prawo zobowiązań – część szczegółowa, wyd. 4, Warszawa 2018

System prawa prywatnego, red. naczelny Z. Radwański, t. 8, J. Panowicz-Lipska (red.), Prawo zobowiązań – część szczegółowa, wyd. 2, Warszawa 2011

System prawa prywatnego, red. naczelny Z. Radwański, t. 9, W. J. Katner (red.), Prawo zobowiązań – umowy nienazwane, wyd. 3, Warszawa 2018

System prawa prywatnego, red. naczelny Z. Radwański, t. 16, A. Szajkowski (red.), Prawo spółek osobowych, wyd. 2, Warszawa 2016

System prawa prywatnego, red. naczelny Z. Radwański, t. 18, A. Szumański (red.), Prawo papierów wartościowych, wyd. 3, Warszawa 2016

System prawa prywatnego, red. naczelny Z. Radwański, t. 19, A. Szumański (red.), Prawo papierów wartościowych, Warszawa 2006

2. Podręczniki

A. Brzozowski, J. Jastrzębski, M. Kaliński, W.J. Kocot, E. Skowrońska-Bocian, Zobowiązania. Część szczegółowa, Warszawa 2021

W. Czachórski, Prawo zobowiązań w zarysie, Warszawa 1968

W. Czachórski, Zobowiązania. Zarys wykładu, wyd. 11 (przy współudziale A. Brzozowskiego, M. Safjana, E. Skowrońskiej-Bocian), Warsza­wa 2009

T. Mróz (red.), U. Drozdowska, P. Konik, M. Pannert, Zobowiązania, Warszawa 2019

A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970

Z. Radwański, Prawo zobowiązań, Warszawa 1986ROZDZIAŁ I. WPROWADZENIE

§ 1. Przedmiot i systematyka części szczegółowej prawa zobowiązań

Literatura: S. Grzybowski, System, t. III, cz. 2, § 1 i 2; Czachórski, Zobowiązania, § 4, § 70; A. Brzozowski, W.J. Kocot, M. Kaliński, Zobowiązania. Część szczegółowa, rozdz. I; L. Ogiegło, Pietrzykowski, KC. Komentarz; tenże, O stosowaniu przepisów części szczegółowej zobowiązań, w: Zaciąganie i wykonywanie zobowiązań. Materiały III Ogólnopolskiego Zjazdu Cywilistów (Wrocław 25–27.9.2008 r.), E. Gniewek, K. Górska, P. Machnikowski (red.), Warszawa 2010, s. 255 i n.; Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977; M. Sośniak, Zagadnienie typologii i systematyki umów obligacyjnych, Katowice 1990; tenże, Grupy i rodzaje umów obligacyjnych w europejskiej doktrynie i ustawodawstwie, SIS, Katowice 1991.

I. Przedmiot

1. Podstawy wyróżnienia

1

W nauce powszechnie przyjmuje się podział prawa zobowiązań na część ogólną i część szczegółową. Ta ostatnia – w przeciwieństwie do części ogólnej – obejmuje normy regulujące poszczególne rodzaje stosunków zobowiązaniowych, takie jak np. sprzedaż, najem, pożyczka itp.

Wprawdzie formalnie Księga trzecia Kodeksu cywilnego nie wyodrębnia wspomnianych dwóch części prawa zobowiązań, to jednak kolejność regulowanych tam materii wskazuje, że kodyfikatorzy kierowali się takim rozróżnieniem. Na tej podstawie można do zakresu części ogólnej prawa zobowiązań zaliczyć tytuły I–X księgi III KC (art. 353–534 KC), a do części szczegółowej tytuły XI–XXXVII (art. 535–92116 KC). Ciąg tych ostatnich przepisów rozpoczyna regulacja umowy sprzedaży (art. 535 i n. KC).

2

W części szczegółowej uregulowane są przede wszystkim typy zobowiązań umownych, stanowiące model dalszego wykładu. Poza tym jednak znaleźć tam można również instytucje szczególne kreujące zobowiązania wynikające z jednostronnych czynności prawnych (np. przyrzeczenie publiczne, art. 919 i n. KC), a nawet z zachowań niemających charakteru czynności prawnych (np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, art. 752 i n. KC).

3

Do części szczegółowej prawa zobowiązań należą instytucje uregulowane nie tylko w Kodeksie cywilnym, ale również w pozakodeksowych aktach normatywnych.

Por. np. przepisy ustawy z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2439 ze zm.) dotyczące czynności bankowych, ustawy z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 282), ustawy z 28.4.1936 r. – Prawo czekowe (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 462), ustawy z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 888 ze zm.), ustawy z 16.9.2011 r. o timeshare (Dz.U. z 2011 r. Nr 230, poz. 1370).

2. Stosowanie prawa

4

Reżim szczegółowych instytucji prawa zobowiązań (np. zespół norm regulujących typ umowy sprzedaży, art. 535 i n. KC) uzupełniają najpierw odpowiednie przepisy części ogólnej prawa zobowiązań (np. dotyczące umów wzajemnych), a następnie części ogólnej prawa cywilnego zawarte w księdze pierwszej Kodeksu cywilnego (np. dotyczące formy czynności prawnej).

Ta sama zasada odnosi się także do szczegółowych instytucji prawa zobowiązań uregulowanych poza Kodeksem cywilnym. W pozakodeksowych aktach normatywnych spotyka się niekiedy odesłania do Kodeksu cywilnego. Nie jest to jednak przesłanka konieczna zastosowania zawartych tam norm. Jeżeli bowiem analiza treści instytucji uregulowanej w pozakodeksowym akcie normatywnym prowadzi do wniosku, że jest to szczegółowa instytucja prawa zobowiązań, wówczas bez względu na to, czy znajduje się tam odesłanie do kodeksu, zawsze należy uzupełniająco stosować kodeksowe normy części ogólnej prawa zobowiązań, a następnie części ogólnej Kodeksu cywilnego.

Jeżeli przepisy zawarte w akcie normatywnym pozakodeksowym modyfikują jedynie szczegółową instytucję prawa zobowiązań uregulowaną w kodeksie, wtedy należy stosować także normy zawarte w owej szczegółowej instytucji Kodeksu cywilnego.

Przykład: Ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 172 ze zm.) modyfikuje szczegółową instytucję prawa zobowiązań, jaką tworzy zespół przepisów Kodeksu cywilnego o najmie.

II. Regulacja umów typowych

1. Uwagi wstępne

5

Należy jasno odróżnić zespół norm (instytucję prawną) regulujący pewien typ (rodzaj) umowy zobowiązaniowej od konkretnej umowy zobowiązaniowej, do której stosuje się wspomniane normy prawne.

Por. np. zespół norm wyrażonych w przepisach o sprzedaży (art. 535 i n. KC) oraz czynność prawną, w której X zobowiązuje się przenieść na Y własność określonej rzeczy za ustaloną cenę.

Jednakże między tymi różnymi zjawiskami często występuje więź genetyczna. Zwykle ustawodawca reguluje umowy szczegółowe zgodnie z ujawnionymi w praktyce społecznej potrzebami, uwzględniając typowe w określonych sytuacjach interesy stron. Z punktu widzenia pragmatycznego nie zaleca się stanowienia abstrakcyjnych i generalnych norm, jeżeli nie przewiduje się, że będą one dotyczyły zjawisk masowych. Nie opłaca się bowiem tworzyć odrębnych instytucji prawnych dla przypadków tylko sporadycznych.

6

Instytucja prawna kreująca typ umowy szczegółowej z reguły jest opatrzona swoistą nazwą (np. sprzedaż, zamiana, najem), co ułatwia wskazanie właściwego dla konkretnej umowy zespołu norm prawnych.

Nazwanie w przepisach prawnych nie jest jednak przesłanką konieczną dla wyróżnienia ustawowego typu umowy; wystarczy, że przepisy te określają cechy charakterystyczne danego typu umowy i wskazują określone skutki prawne (por. np. art. 708 KC).

2. Systematyzowanie umów szczegółowych

7

Przy porządkowaniu jakiegokolwiek zbioru można posłużyć się nie tylko klasyfikacją, ale i typologią.

8

Funkcja pojęć klasyfikujących polega na wyróżnieniu obiektów ze względu na posiadane przez nie cechy oraz na łączeniu tak wyróżnionych przedmiotów w klasę. Pojęcia klasyfikujące służą do konstruowania poprawnego z punktu widzenia logicznego podziału – to znaczy podziału rozłącznego i wyczerpującego zarazem. Natomiast nie orzekają one o tym, w jakim stopniu określone właściwości przysługują wyróżnionym ze względu na nie obiektom.

9

Z kolei typologiczna metoda systematyzowania pozwala porządkować określony zbiór ze względu na podobieństwo konkretnego obiektu do jakiegoś przedmiotu wzorcowego. Uwzględnia więc ona relacje (równości, wyprzedzenia) między określonymi cechami. Metoda ta każe przyporządkować rozważany obiekt biorąc pod uwagę całokształt, a zarazem i intensywność określonych cech. Duży stopień intensywności jednych cech kompensuje przy tym brak innych.

Na tej koncepcji opiera się np. wyróżnianie stylów w architekturze (gotyk, renesans, barok itd.).

Metoda typologiczna pozwala na ogół w sposób bardziej adekwatny do rzeczywistości dokonać porządkowania zbioru. Jest ona jednak mniej pewna – głównie ze względu na brak precyzyjnych metod pomiaru, pozwalających określać na obszarze stosunków społecznych intensywność występowania określonych cech danego obiektu.

10

Konstruowane przez ustawodawcę modele umów szczegółowych w zasadzie przybierają postać pojęć typologicznych, a nie klasyfikujących. Tylko bowiem część dopuszczalnych w systemie prawnym umów zobowiązaniowych da się przyporządkować do ustawowych typów umownych. Systematyzacja ta nie spełnia więc przesłanek poprawnego podziału logicznego.

3. Relacje między ustawowymi typami umów

11

Tradycyjny pogląd skłonny był rozważać relacje między ustawowymi typami umów wyłącznie przez porównanie zakresów ich essentialia negotii.

Zastosowanie takiej metody prowadzi do wniosku, że ustawowy typ umowy X stanowi podklasę ustawowego typu umowy Y, jeżeli essentialia negotii typu umowy X w całości mieszczą się w zakresie essentialia negotii typu umowy Y. W następstwie takiej klasyfikacji reżim prawny typu umowy X należy uzupełniać przepisami nadrzędnego typu umowy Y, stosując maksymę lex specialis derogat legi generali.

Na tej zasadzie S. Grzybowski uważał, że umowa przewozu, uregulowana w art. 774–793 KC jest tylko szczególnym rodzajem umowy o dzieło z art. 627–646 KC; umowa składu, uregulowana w art. 853–8599 KC, jest szczególnym rodzajem przechowania z art. 835–845 KC; umowa o roboty budowlane, uregulowana w art. 647–658 KC, jest szczególnym rodzajem umowy o dzieło1.

12

Jednak nie wydaje się, aby taka sztywna metoda, oparta na prostym rachunku logicznym, ograniczonym zresztą tylko do analizy essentialia negotii, znajdowała dostateczne uzasadnienie normatywne – nie mówiąc o funkcjonalnym. Raczej należy wyjść z założenia, że typy umów zostały uregulowane jako odrębne i równorzędne instytucje prawne, a normy jednej instytucji stosuje się do drugiej nie bezpośrednio, lecz per analogiam. W modelowym układzie wskazuje na to systematyczne ich wydzielenie w osobne jednostki redakcyjne, opatrzone swoistymi nazwami, a także przepisy nakazujące stosować odpowiednio normy jednej instytucji do drugiej (np. art. 604, 612, 694 KC).

W tym świetle bardziej prawdopodobne jest założenie, że ustawodawca określa odrębne reżimy prawne dla umów typowych – bez względu na to, w jakich relacjach pozostają do siebie ich essentialia negotii. Zresztą umowy typowe nie tylko różnią się między sobą elementami przedmiotowo istotnymi, ale niekiedy także cechami podmiotowymi.

Przykład: Stroną może być tylko: przedsiębiorca (art. 853 KC), bank (art. 725 KC), producent rolny (art. 613 KC).

4. Podtypy

13

Polski system prawny konstruuje jednak nie tylko równorzędne typy umów, ale ponadto – w obrębie niektórych z nich – pewne ich podtypy – rzeczywiście podporządkowane ustawowym typom nadrzędnym na zasadzie lex specialis – lex generalis.

Kodyfikatorzy znaleźli właściwe sposoby wyrażenia wspomnianego ich usytuowania w systemie norm prawnych, bądź to przez użycie tych samych nazw z dodatkowym oznaczeniem, bądź przez umieszczenie odpowiednich przepisów wewnątrz instytucji regulującej ustawowy typ umowy.

Przykład: Przy „sprzedaży na raty” (art. 583 i n. KC) wskazanie nadrzędnego reżimu prawnego „sprzedaży” dokonano wyraźnie nie tylko przez użycie tego samego słowa „sprzedaż” z odpowiednim dodatkiem, ale ponadto przez ulokowanie wspomnianych przepisów w dziale IV zatytułowanym „Szczególne rodzaje sprzedaży”, stanowiącym część tytułu XI nazwanego „Sprzedaż”.

III. Grupy umów

1. Uwagi wprowadzające

14

Kodeks nie łączy regulacji poszczególnych typów umów w jakieś większe całości. Przeważa pogląd, że kodyfikatorzy zrezygnowali z takiej koncepcji uznając, że większą doniosłość ma wzgląd na pełnione przez poszczególne typy umów funkcje społeczne i gospodarcze niż ich pojęciowe pokrewień-stwa2.

Takie stanowisko ustawodawcy polskiego nie wyłącza wszakże systematyzacji na owym „wyższym piętrze” dokonywanej przez naukę3. Zabiegi takie są wręcz pożądane przede wszystkim z dwóch powodów.

Po pierwsze, z uwagi na pożytek dydaktyczny stąd płynący. Najłatwiej można bowiem przyswoić sobie informacje o cechach charakteryzujących poszczególne typy umów przez porównanie ich z typami podobnymi.

Po drugie, dla celów praktycznych. Grupowanie instytucji podobnych ułatwia bowiem stosowanie procedury analogiae legis, a niekiedy wręcz wspólnych reguł prawnych.

15

Dla oznaczenia owych jednostek łączących ustawowe typy umów używa się w literaturze polskiej określenia grupy umów. Nie odstępując od tej konwencji językowej, stosować ją wszakże będziemy w nieco szerszym znaczeniu, obejmującym także pozaumowne szczegółowe stosunki zobowiązaniowe – do umownych zbliżone (np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, stosunki zobowiązaniowe powstałe z jednostronnych oświadczeń woli). Pozwoli to w szerszej mierze uwzględniać podobieństwa treści i funkcji, jakie między wspomnianymi instytucjami zachodzą.

2. Podstawy wyróżnienia grup umów

16

Wychodząc z założenia, że ustawowe typy umów systematyzuje się według metody typologicznej, należy dojść do wniosku, iż w ten sam sposób powinno się wyróżniać również grupy umów. Nie muszą więc one obejmować całego zbioru umów. W konsekwencji mogą funkcjonować i takie ustawowe typy umów, których nie da się przyporządkować jakiejkolwiek wyróżnionej grupie umów.

Taka metoda porządkowania ustawowych typów umów przez to, że jest bardziej elastyczna od klasyfikacji (podziału w sensie logicznym), okazuje się w praktyce przydatniejsza i nie wywołuje tych obaw, które powstrzymywały polskich kodyfikatorów przed łączeniem ustawowych typów umów w większe całości.

17

W literaturze zgłaszane są różne propozycje systematyzacji ustawowych umów typowych4.

18

Niektóre z nich prowadzą do wyróżnienia nielicznych grup umów na podstawie apriorycznie przyjętych cech, zmierzając do objęcia systematyzacją wszystkich typów umów, co bardziej przypomina ich klasyfikację niż typologię.

Por. zwłaszcza zaproponowane przez M. Sośniaka następujące 3 grupy umów: 1) dotyczące rzeczy, 2) w których podstawową rolę odgrywa czynność, 3) w których najistotniejszy jest cel ekonomiczny: zabezpieczenie i współdziałanie.

Jednak należy wątpić w przydatność praktyczną takiego zabiegu porządkującego. Łączy on bowiem typy umów zobowiązaniowych, których reżimy prawne często niewiele mają ze sobą wspólnego.

19

Użyteczniejsza wydaje się bardziej rozbudowana typologia grup umów, która uwzględnia z jednej strony podobieństwo świadczeń charakterystycznych dla poszczególnych typów umów, a z drugiej strony – bliskość pełnionych przez nie funkcji społecznych lub gospodarczych. Z tymi cechami wiąże się zwykle pewna zbieżność konstruowanych przez system prawny reżimów normatywnych w obrębie grupy umów (lub innych szczegółowych stosunków zobowiązaniowych).

Na tym założeniu opiera się wyróżnienie dalszych rozdziałów tego podręcznika.

§ 2. Systematyzacja szczegółowych umów zobowiązaniowych

Literatura: S. Grzybowski, System, t. III, cz. 2, § 2; tenże, Systematyka umów o świadczeniu usług w legislacyjnym ich układzie, L. Gajewski (red.), Z zagadnień prawa cywilnego, Białystok 1991; System Pr. Pryw., t. 9, W. J. Katner (red.), Prawo zobowiązań – umowy nienazwane; Czachórski, Zobowiązania, § 23, pkt II; B. Gawlik, Pojęcie umowy nienazwanej, SC, t. XVIII, 1971; tenże, Umowy mieszane – konstrukcja i ocena prawna, Pal. 1974, Nr 5; J. Ignaczewski, Umowy nienazwane, Warszawa 2004; W. J. Katner, Pojęcie umowy nienazwanej, SPP 2009, z. 1; tenże, System Pr. Pryw., t. 9, rozdz. I, Pojęcie umowy nienazwanej; A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970; A. Olejniczak, Transakcje kompensacyjne w handlu międzynarodowym. Studium cywilnoprawne, Poznań 1994; Z. Radwański, Teoria umów, Warszawa 1977; tenże, Uwagi o umowach mieszanych, ZNUJ 1985, z. 41; M. Romanowski, Czy należy regulować umowy nienazwane?, SPP 2009, z. 2; tenże, System Pr. Pryw., t. 9, rozdz. VI, § 21. „Założenia metodologiczne klasyfikacji umów jako nienazwanych”; M. Sośniak, Zagadnienie typologii i systematyki umów obligacyjnych, Katowice 1990; A. Walaszek-Pyzioł, System Pr. Pryw., t. 9, rozdz. IV, § 17 pkt I. „Wprowadzenie do problematyki umów nienazwanych w prawie energetycznym”.

I. Umowy nazwane

20

Konkretną umowę, którą można przyporządkować jakiemuś ustawowemu typowi umowy – ze względu na to, że ma ona cechy charakteryzujące dany typ umowy – określa się mianem umowy nazwanej.

Przykład: Umowa, w której strony zobowiązują się, że jedna zapłaci określoną cenę w zamian za przeniesienie własności określonej rzeczy przez drugą stronę, jest umową nazwaną – w szczególności umową sprzedaży, ponieważ wspomniana treść umowy ma cechy swoiste dla ustawowego typu umowy sprzedaży (art. 535 KC). Jeżeli umowa taka zostanie zawarta, stosuje się do niej ogół norm o sprzedaży, a w tym i normy regulujące sprawy przez strony pominięte, np. odpowiedzialność za wady rzeczy sprzedanej.

W procesie kwalifikowania konkretnej umowy jako umowy nazwanej jedynie w ograniczonej mierze można uwzględnić postulat metody typologicznej, zalecającej, aby w toku przyporządkowywania poszczególnych obiektów wyróżnionym typom całościowo rozpatrywać znamionujące typ cechy. Inaczej zakwestionowana zostałaby kompetencja ustawodawcy do wiążącego ustalania koniecznych, a zarazem wystarczających cech, jakie konkretna umowa powinna mieć, aby podlegała przyporządkowaniu do ustawowego typu umowy (w tym użyteczność pojęcia essentialia negotii). Mimo to metoda typologiczna okazuje się przydatna, gdy ustawowa definicja jednego typu umowy nie daje dostatecznej podstawy do odróżnienia go od innego typu. W przypadku takim organ stosujący prawo powinien mieć na względzie całość regulacji prawnej – a w tym i cechy zaliczane do tzw. naturalia negotii.

Oto przykład metody typologicznej zastosowanej przez SN w wyr. z 20.3.1965 r. (III PU 28/64, OSNC 1965, Nr 9, poz. 157). Najpierw Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Kwalifikacja prawna umów o świadczenie usług nasuwa zwykle dość znaczne trudności, gdyż brak jest jednej najistotniejszej, decydującej, a określonej przepisami prawa lub uznanej w teorii prawa bądź w orzecznictwie, cechy charakterystycznej, która wyraźnie odróżnia zatrudnienie na podstawie umowy o pracę od innych umów o świadczenie usług”. Następnie wskazuje na następujące charakterystyczne cechy umowy o pracę: 1) skooperowany i podporządkowany kierownictwu podmiotu zatrudniającego charakter pracy, 2) osobiste wykonywanie pracy, 3) obciążenie ryzykiem działalności podmiotu zatrudniającego, 4) odpłatny charakter pracy, 5) ciągłość świadczenia usług. W konkluzji Sąd Najwyższy stwierdza, że: „Konieczne jest wzięcie pod uwagę całego zespołu cech charakterystycznych odróżniających umowę o pracę od innych umów o świadczenie usług oraz rozważenie, czy cechy charakterystyczne dla umowy o pracę są przeważające” (podkr. aut.).

Powołując się na metodę typologiczną SN w wyr. z 18.6.1998 r. (I PKN 191/98, OSP 1999, z. 10, poz. 184), stwierdził ponadto, że: „Jeżeli umowa wykazuje wspólne cechy dla umowy o pracę i umowy prawa cywilnego z jednakowym ich nasileniem, o jej typie (rodzaju) decyduje zgodny zamiar stron i cel umowy, który może być wyrażony także w nazwie umowy”. Orzeczenie wskazuje na rozstrzygające wówczas znaczenie woli stron, ustalonej według kryteriów podanych w art. 65 KC, z uwzględnieniem zasady swobody umów (art. 3531 KC).

21

Ponadto jako umowy nazwane należy również zakwalifikować takie czynności prawne, w których pojawiają się elementy nieswoiste dla danego typu umowy (obce), ale funkcjonalnie podporządkowane głównemu zobowiązaniu (zobowiązaniom) odpowiadającemu cechom ustalonym w typie ustawowym. Właśnie koncepcja typologiczna umów nazwanych stwarza metodologiczną podstawę dla takiego poglądu, pozwalając ważyć doniosłość cech charakteryzujących konkretną umowę.

22

Reżim prawny umowy nazwanej wyznaczają przede wszystkim normy wyrażone w zespole przepisów regulujących dany typ umowy, a więc przepisów usytuowanych w części szczegółowej Księgi trzeciej Kodeksu cywilnego lub w ustawach odrębnych oraz w opartych na nich rozporządzeniach wykonawczych. Niekiedy przepisy dotyczące określonego typu umowy nazwanej przewidują stosowanie do niego odpowiednio norm innej umowy nazwanej (np. art. 694 KC). Poza tym dopuszczalne jest również analogiczne stosowanie norm regulujących jeden ustawowy typ umowy do umowy przyporządkowanej innemu typowi, jeżeli wskazuje na to podobieństwo obu stosunków prawnych, a zarazem normy właściwego typu umowy lub postanowienia konkretnej umowy nie określają w dostatecznej mierze jej skutków prawnych5.

Uzupełniająco odnoszą się oczywiście do tych umów normy części ogólnej prawa zobowiązań i części ogólnej prawa cywilnego.

II. Umowy nienazwane

23

Zgodnie z zasadą swobody umów strony mogą także zawierać umowy, których nie da się przyporządkować jakiemukolwiek typowi ustawowemu. Umowy takie określa się mianem umów nienazwanych.

Do umów takich stosuje się bezpośrednio normy dotyczące umów w ogólności oraz ewentualnie w drodze analogiae legis szczegółowe normy prawa zobowiązaniowego (ustawowe typy umów), w zakresie, w jakim jest to uzasadnione podobieństwem regulowanych zachowań6.

Przykład takiego zastosowania odnajdujemy w wyr. z 5.10.2012 r. (IV CSK 244/12, OSNC 2013, Nr 5, poz. 64), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Umowa dająca stronie uprawnienie do uzyskiwania dochodów ze sprzedaży energii elektrycznej otrzymywanej przez przetworzenie energii wiatrowej za pomocą turbin wiatrowych w zamian za periodyczne świadczenie pieniężne określane jako procent od wartości sprzedanej energii elektrycznej jest umową nienazwaną, do której, w zakresie nią nieobjętym, mogą mieć odpowiednie zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o dzierżawie”.

24

Wśród umów nienazwanych można wyróżnić ich typy empiryczne. Kształtują się one w następstwie masowego zawierania umów o podobnej treści i zwykle w obrocie określa się je swoistymi nazwami (np. franchising, forfaiting).

Tego rodzaju wyróżnienie może być zabiegiem pożytecznym, ułatwiając ujednolicenie stosowania prawa w odniesieniu do umów przyporządkowanych określonemu typowi empirycznemu.

Jednak nie wydaje się, aby typy empiryczne mogły mieć ten sam walor prawny, co typy normatywne7. Z tego względu byłoby pożądane zachować określenie „umowy nazwane” wyłącznie dla umów, które można przyporządkować ustawowym typom umów.

III. Umowy mieszane

25

W praktyce często pojawiają się umowy, które charakteryzują się tym, że treść ich zawiera elementy swoiste dla umów nazwanych, lecz występujące w odmiennych układach strukturalnych lub obok elementów niespotykanych w umowach nazwanych.

W literaturze prawniczej szerokim uznaniem cieszy się pogląd, który traktuje je jako trzeci – obok umów nazwanych i nienazwanych – rodzaj umów, okreś­lony mianem umów mieszanych.

Wyróżnienie takie ma służyć stosowaniu poszczególnych norm wziętych z ustawowych typów umów i przez odpowiednią ich kombinację lub absorpcję jednych przez drugie doprowadzić do ustalenia pełnej reglamentacji prawnej dla danej umowy mieszanej.

Procedury takie – oparte na formalnych tylko przesłankach – nie prowadzą jednak do pożądanych rezultatów, powodując rozbicie jedności prawnej i funkcjonalnej umownego stosunku prawnego. Lepiej więc zrezygnować z koncepcji trójpodziału umów na nazwane, nienazwane i mieszane, poprzestając na podstawowym wyróżnieniu umów nazwanych i nienazwanych8. W obrębie tych ostatnich znajdą się między innymi umowy mieszane. Tak jak we wszystkich umowach nienazwanych konsekwencje prawne umów mieszanych przede wszystkim określają jej postanowienia ujęte całościowo. Natomiast pojawienie się w nich elementów charakteryzujących jakieś umowy nazwane uzasadni analogiczne stosowanie norm dotyczących takich umów.

IV. Związki umów

1. Uwagi wstępne

26

O związku umów mówi się wyłącznie w odniesieniu do dwóch lub więcej umów odrębnych.

Za umowę odrębną można uznać tylko taki zestaw postanowień (oświadczeń woli), który zdolny jest wyznaczyć konieczne dla istnienia umowy elementy9.

W przeciwieństwie więc do umów mieszanych nie chodzi tu o strukturę umowy unitarnej (odrębnej), lecz o relacje między takimi umowami – niekoniecznie zawartymi między tymi samymi osobami.

Nie należy więc związku umów określać nazwą „umowa kompleksowa”.

27

Nie ulega wątpliwości, że pojęcie związku umów można odnieść tylko do umów sprzężonych więzami prawnymi, a nie tylko gospodarczymi. Natomiast bliższy charakter tych więzi jest przedmiotem dyskusji naukowej. Wyraźnie związki te występują w razie uzależnienia skuteczności jednej umowy od drugiej10. Jednak reprezentowany jest również pogląd definiujący to pojęcie znacznie szerzej. Według niego dwie lub większa liczba umów tworzą związek już wtedy, jeżeli umowy te wywołują inne skutki prawne, niż gdyby ustalało się ich konsekwencje prawne jako izolowanych czynności prawnych11. Nie kwestionując poprawności logicznej takiego rozróżnienia, pojawia się wątpliwość, czy dla potrzeb praktycznych jest ono dostatecznie ostre.

2. Łańcuchy i zespoły umów

28

Idąc za wzorem nauki francuskiej wyróżnia się dwa podstawowe typy wspomnianych związków: łańcuch umów i zespoły (kompleksy) umów12.

29

Przez łańcuch umów rozumie się związki sukcesywnie następujące – jako w pewnym sensie „przedłużenie” umowy pierwotnej.

Przykład: Umowa o dzieło, a następnie umowa o podwykonawstwo; najem i podnajem.

Użyteczność praktyczna wyróżnienia tego rodzaju związków jest w prawie polskim ograniczona ze względu na obszerną regulację prawną odnoszącą się do tej kwestii.

Przykład: Pochodne nabycie praw, podnajem, substytucja, umowa przedwstępna, reasekuracja itp.

30

Natomiast istotne problemy praktycznej natury pojawiają się przy analizie związków przybierających postać zespołów (kompleksów) umów. Są to umowy odrębne (jak wszystkie umowy związane), które łączy jednak wspólny cel. Musi on być wyrażony w umowach tworzących zespół umów albo rekonstruowany na podstawie reguł interpretacyjnych odnoszących się do czynności prawnych (art. 65 KC).

Związki te mogą przybierać postać relacji równorzędnych – gdzie nieskuteczność którejkolwiek umowy związanej powoduje nieskuteczność pozostałych, jak i relacji nierównorzędnych, gdzie tylko nieskuteczność umowy głównej wpływa na nieskuteczność umowy podrzędnej, a nie odwrotnie.

Przykład: Zespół umów równorzędnych z reguły będzie tworzyć wspólnie podjęte przez różnych wykonawców przedsięwzięcie inwestycyjne lub zespół umów reklamowych. Z kolei przykładem umowy podrzędnej może być poręczenie wobec pożyczki, umowa o usługi serwisowe wobec umowy sprzedaży, przechowania lub najmu rzeczy albo lokalu wobec pracownika, związanego umową o pracę.

1 S. Grzybowski, Umowa kontraktacji w systemie kodeksu cywilnego, RPEiS 1967, z. 1, s. 38 i n.

2 S. Grzybowski, Nowe oraz istotnie zreformowane w k.c. rodzaje umów, NP 1965, Nr 1, s. 3 i n.; por. też Z. Radwański, Teoria, s. 229 i n.

3 Por. Z. Radwański, Prawo zobowiązań, Warszawa 1986, s. 317; obszernie wyjaśnił tę kwestię M. Sośniak, Zagadnienie typologii, s. 73 i n.

4 Referuje je M. Sośniak, Zagadnienie typologii, s. 38 i n.

5 Por. Z. Radwański, Teoria, s. 222 i n.

6 Por. uwagi polemiczne M. Romanowskiego, Czy należy regulować umowy nienazwane, s. 123 i n.

7 Por. bliżej Z. Radwański, Teoria, s. 221.

8 Tak B. Gawlik, Umowy, s. 30–32; Z. Radwański, Teoria, s. 241–247; W. J. Katner, Pojęcie umowy nienazwanej, s. 9.

9 Por. bliżej Z. Radwański, Teoria, s. 230 i n.; A. Olejniczak, Transakcje, s. 132.

10 A. Ohanowicz, A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys, s. 83–84; Z. Radwański, Teoria, s. 230–231.

11 A. Olejniczak, Transakcje, s. 125–126.

12 B. Teyssie, Les groupes de contrats, Paris 1975, s. 37 i n. oraz s. 102 i n.