Źródła finansowania NGO - ebook

Przedmowa

Organizacje pozarządowe, chcąc prowadzić swoją działalność, muszą w pierwszej kolejności zgromadzić odpowiednią ilość środków niezbędnych do realizacji swoich celów statutowych.

Możliwości zdobycia pieniędzy lub innych środków jest wiele. Przyjmuje się, że sposoby finansowania działalności prowadzonej przez organizacje pozarządowe dzieli się na bezpośrednie i pośrednie. Pierwsze z nich to przede wszystkim środki pieniężne lub inne składniki majątku otrzymane m.in. w drodze darowizny, spadku, wpływów z 1% podatku dochodowego, dotacji, zbiórek publicznych itd. Pośrednie finansowanie będzie natomiast obejmowało np. możliwość skorzystania ze zwolnienia od podatku lub wykorzystywania pracy świadczonej przez wolontariuszy.

Aby skorzystać z dostępnych źródeł ich pozyskania, organizacje muszą spełnić wiele warunków, które nałożone zostały przepisami prawa.

Niniejsza publikacja przeznaczona jest dla organizacji pozarządowych, tj. głównie stowarzyszeń i fundacji, w tym organizacji posiadających status organizacji pożytku publicznego (OPP). Autor starał się zebrać i przedstawić w niej najczęściej występujące źródła finansowania działalności tych organizacji. Celem publikacji jest ukazanie zasad i warunków korzystania z poszczególnych źródeł oraz rozliczania otrzymanych środków.

Sławomir LiżewskiWykaz skrótów

GKO – Główna Komisja Orzekająca

kc – Kodeks cywilny

kkw – Kodeks karny wykonawczy

KRS – Krajowy Rejestr Sądowy

NSA – naczelny sąd administracyjny

op – Ordynacja podatkowa

OPP – organizacja pożytku publicznego

PCC – podatek od czynności cywilnoprawnych

SA – sąd apelacyjny

SN – sąd najwyższy

udpp – ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

ufp – ustawa o finansach publicznych

ugh – ustawa o grach hazardowych

ugn – ustawa o gospodarce nieruchomościami

uof – ustawa Prawo o fundacjach

uondfp – ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych).

updof – ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych

updop – ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych

upol – ustawa o podatkach i opłatach lokalnych

upon – ustawa Prawo o notariacie

ups – ustawa Prawo o stowarzyszeniach

upsd – ustawa o podatku od spadków i darowizn

uptu – ustawa o podatku od towarów i usług

uwtza – ustawa o wychowaniu w trzeźwości i zapobieganiu alkoholizmowi

uzp – ustawa o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych

WSA – wojewódzki sąd administracyjnyWykaz aktów prawnych

ustawa z 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz.U. z 2001 r. nr 79, poz. 855 ze zm.).

ustawa z 25 czerwca 2010 r. o sporcie (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 715).

ustawa z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn.: Dz.U. z 1991 r. nr 46, poz. 203 ze zm.).

ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).

ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.).

ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.).

ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jedn.: Dz.U. 2010 r. nr 101, poz. 649 ze zm.).

ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 86).

ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.).

ustawa z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 849 ze zm.).

ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.).

ustawa z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1118 ze zm.).

ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. nr 90, poz. 557 ze zm.).

ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.).

ustawa z 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz.U. nr 201, poz. 1540 ze zm.).

ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.).

ustawa z 20 sierpnia 1997 r. – o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 1023 ze zm.).

ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1025 ze zm.).

ustawa z 14 lutego 1991 r. o notariacie (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 164).

ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 330 ze zm.).

ustawa z 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych (Dz.U. z 2014 r. poz. 498).

ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 855 ze zm.).

ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 168).

ustawa z 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 84, poz. 712 ze zm.).

ustawa z 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014–2020 (Dz.U. z 2014 r. poz. 1146).

ustawa z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 1356 ze zm.).

ustawa z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 482 ze zm.).

ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 518 ze zm.).

ustawa z 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (tekst jedn.: Dz.U. z 2012 r. poz. 1224).

ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r. poz. 267 ze zm.).

ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.).

ustawa z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1446).

rozporządzenie Ministra Sportu i Turystyki z 19 września 2011 r. w sprawie dofinansowania zajęć ze środków Funduszu Zajęć Sportowych dla Uczniów (Dz.U. nr 217, poz. 1290).

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 15 grudnia 2010 r. w sprawie wzoru oferty i ramowego wzoru umowy dotyczących realizacji zadania publicznego oraz wzoru sprawozdania z wykonania tego zadania (Dz.U. z 2011 r. nr 6, poz. 25).

rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z 9 czerwca 2014 r. w sprawie wzorów dokumentów dotyczących zbiórek publicznych (Dz.U. z 2014 r. poz. 833).

rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 8 maja 2001 r. w sprawie ramowego zakresu sprawozdania z działalności fundacji (Dz.U. nr 50, poz. 529 ze zm.).

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. z 2013 r. poz. 167).

rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 6 lutego 2014 r. w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej (Dz.U. z 2014 r. poz. 189).

rozporządzenie Ministra Finansów z 27 stycznia 2010 r. w sprawie wzorów deklaracji podatkowej dla podatku od gier (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1089).Wykaz orzeczeń

orzeczenie GKO z 14 lipca 2011 r., nr BDF1/4900/55/61/11/1729

orzeczenie GKO z 15 stycznia 2004 r., nr DF/GKO/Odw.-2/2/03

orzeczenie GKO z 3 listopada 2005 r., nr DF/GKO/Odw.-76/100/RN-26/2005/611

orzeczenie GKO z 3 marca 2011 r., nr BDF1/4900/125/142/RN-36/10/3570

orzeczenie GKO z 9 czerwca 2011 r., nr BDF1/4900/32/37/11/1349

postanowienie NSA z 13 lutego 2009 r., sygn. akt II OZ 133/09

postanowienie NSA z 16 kwietnia 2008 r., sygn. akt II OZ 321/08

postanowienie NSA z 5 listopada 2008 r., sygn. akt II OZ 1157/08

postanowienie SA w Warszawie z 31 stycznia 1996 r. sygn. akt I ACr 989/95

postanowienie SN z 12 lutego 2002 r., sygn. akt I CKN 1388/99

postanowienie SN z 10 listopada 2006 r., sygn. akt I CSK 228/06

postanowienie SN z 19 kwietnia 2002 r., sygn. akt III CZP 19/02

postanowienie SN z 19 kwietnia 2002 r., sygn. akt III CZP 19/02

postanowienie SN z 20 września 2000 r., sygn. akt I CKN 295/00

postanowienie SN z 7 maja 2002 r., sygn. akt I CKN 162/00

postanowienie SN z 9 kwietnia 2003 r., sygn. akt I CKN 281/01

postanowienie SN z 9 października 1996 r., sygn. akt II CKU 25/96

postanowienie WSA w Warszawie z 9 kwietnia 2008 r., sygn. akt IV SA/Wa 259/08

uchwała SN z 17 grudnia 1947 r., sygn. akt C 7/47

uchwała SN z 6 grudnia 1991 r., sygn. akt III CZP 117/91

wyrok NSA z 17 października 1995 r., sygn. akt SA/Rz 610/94

wyrok NSA z 18 maja 2007 r., sygn. akt II FSK 690/06

wyrok NSA z 19 listopada 1997 r., sygn. akt I SA/Gd 644/96

wyrok NSA z 19 lutego 2008 r., sygn. akt II FSK 1767/06

wyrok NSA z 22 lipca 2008 r., sygn. akt I OSK 166/08

wyrok NSA z 24 maja 2006 r., sygn. akt II FSK 813/05

wyrok NSA z 27 maja 2009 r., sygn. akt II FSK 163/08

wyrok NSA z 27 sierpnia 1997 r., sygn. akt III SA 34/96

wyrok NSA z 3 czerwca 2014 r., sygn. akt II GSK 599/13

wyrok SA w Łodzi z 2 lipca 2014 r., sygn. akt I ACa 1418/13

wyrok SA z 9 kwietnia 2013 r., sygn. akt I ACa 1294/12,

wyrok SN z 14 grudnia 2009 r., sygn. akt I PK 108/09

wyrok SN z 17 czerwca 2009 r., sygn. akt IV CSK 48/09

wyrok SN z 5 maja 2010 r., sygn. akt I PK 8/10

wyrok SN z 18 lutego 1999 r., sygn. akt I CKN 1002/97

wyrok WSA w Białymstoku z 22 marca 2006 r., sygn. akt I SA/Bk 346/05

wyrok WSA w Łodzi z 29 kwietnia 2008 r., sygn. akt I SA/Łd 225/08

wyrok WSA w Opolu z 15 września 2010 r., sygn. akt I SA/Op 454/10

wyrok WSA w Poznaniu z 28 kwietnia 2009 r., sygn. akt III SA/Po 374/08

wyrok WSA w Warszawie z 19 grudnia 2011 r., sygn. akt V SA/Wa 2018/11

wyrok WSA w Warszawie z 19 grudnia 2011 r., sygn. akt V SA/Wa 2018/11

wyrok WSA w Warszawie z 20 grudnia 2007 r., sygn. akt III SA/Wa 1815/07

wyrok WSA w Warszawie z 22 października 2010 r., sygn. akt III SA/Wa 1902/10

wyrok WSA w Warszawie z 28 marca 2011 r., sygn. akt III SA/Wa 1695/10,

wyrok WSA w Warszawie z 5 września 2007 r., sygn. akt V SA/Wa 495/07

wyrok WSA we Wrocławiu z 16 września 2009 r., sygn. akt I SA/Wr 645/09

wyrok WSA we Wrocławiu z 27 marca 2008 r., sygn. akt III SA/Wr 602/07

wyrok WSA we Wrocławiu z 6 października 2009 r., sygn. akt III SA/Wr 333/09

wyrok WSA z 18 września 2006 r., sygn. akt III SA/Wa 1976/06Wykaz interpretacji podatkowych

informacja o zakresie stosowania przepisów prawa podatkowego Naczelnika Pierwszego Urzędu Skarbowego w Kaliszu z 12 lipca 2004 r., nr PM/436–1/13/04

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 25 czerwca 2009 r., nr ITPB3/423–171/09/DK

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 12 sierpnia 2009 r., nr ITPB2/415–501/09/ENB

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 26 października 2010 r., nr ITPB2/415–670/10/MM

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 11 lutego 2010 r., nr ITPB2/415–916/09/MM

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 6 sierpnia 2009 r., nr ITPB3/423–274/09/AM

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 17 maja 2013 r., nr IBPBII/1/415–216/13/MK

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 25 lipca 2011 r., nr ILPB2/436–83/11–4/MK

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 20 października 2008 r., nr ILPB3/423–463/08–2/MM

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z 11 października 2013 r., nr ILPB2/415–678/13–2/TR

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 14 sierpnia 2014 r., nr IPPB5/423–539/14–2/KS

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 4 lipca 2014 r., nr IPPB5/423–363/14–4/KS

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 30 kwietnia 2014 r., nr IPPB5/423–1237/12/14–5/S/KS

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 12 kwietnia 2010 r., nr IPPB2/436–9/10–4/AF

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 24 grudnia 2014 r., nr IPPB1/415–1165/14–5/EC

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 23 lipca 2012 r., nr IPPB5/423–379/12–4/RS

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 30 sierpnia 2012 r., nr IPPP2/443–509/12–5/RR

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 25 marca 2011 r., nr IPPP1–443–1320/10–5/MP

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 21 sierpnia 2013 r., nr IPPP1/443–405/12–6/ISZ

interpretacja indywidualna dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 16 lipca 2014 r., nr IPPB2/415–334/14–4/MG

interpretacja indywidualna Ministra Finansów z 13 stycznia 2010 r., nr DD3/033/151/IMD/09/PK-1199

pismo MF z 24 kwietnia 2008 r., nr FS8/4071/42/ULK/08/1143

postanowienie w sprawie interpretacji prawa podatkowego Naczelnika Urzędu Skarbowego w Ropczycach z 16 maja 2007 r., nr US.PDOP/423/02/07

postanowienie w sprawie interpretacji prawa podatkowego Naczelnika Urzędu Skarbowego w Wieliczce z 20 sierpnia 2007 r., nr OR/423–10/07

postanowienie w sprawie interpretacji prawa podatkowego Naczelnika Urzędu Skarbowego Kraków-Stare Miasto z 24 października 2006 r., nr PDF-3/415–78/06Spis tabel

Tabela 1. Rodzaje stowarzyszeń

Tabela 2. Umowa darowizny – główne zasady

Tabela 3. Orzecznictwo sądowe

Tabela 4. Odpowiedzialność spadkobiercy przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza

Tabela 5. Formy pomocy udzielanej z funduszu osobom pokrzywdzonym przestępstwem oraz członkom ich rodzin

Tabela 6. Forma pomocy udzielanej z funduszu na rzecz osób pozbawionych wolności, zwalnianym z zakładów karnych i aresztów śledczych oraz członkom ich rodzin

Tabela 7. Obowiązki stron umowy sponsoringu

Tabela 8. Loterie, do których mają zastosowanie przepisy ugh

Tabela 9. Zgłoszenie loterii i wydanie zezwolenia

Tabela 10. Kwestie formalne wniosku

Tabela 11. Regulamin loterii

Tabela 12. Obowiązek „zabezpieczenia” środków przez gospodarcze organizacje pozarządowe (przykład kosztów sądowych)

Tabela 13. Podmioty prowadzące działalność pożytku publicznego

Tabela 14. Działalność odpłatna będąca działalnością gospodarczą

Tabela 15. Zwolnienie spółek od podatku

Tabela 16. Akcja niebędąca zbiórką publiczną

Tabela 17. Zgłoszenie zbiórki publicznej

Tabela 18. Sprawozdanie ze sposobu rozdysponowania ofiar

Tabela 19. Zadania publiczne

Tabela 20. Szczegóły umowy o dotację

Tabela 21. Szczegóły umowy

Tabela 22. Zwolnienie z podatku dochodowego

Tabela 23. Obowiązki posiadacza zabytku

Tabela 24. Załączniki do wnioskuSpis wzorów

Wzór 1. Umowa o przekazanie środków z 1% podatku osobie fizycznej

Wzór 2. Umowa o przekazanie środków z 1% podatku na rzecz innej organizacji

Wzór 3. Uchwała zarządu w sprawie przeznaczenia środków z 1% podatku

Wzór 4. Wyciąg ze statutu organizacji

Wzór 5. Kwartalna informacja o wykorzystaniu środków otrzymanych z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej za okres od początku roku do końca .......... kwartału ......... roku

Wzór 6. Umowa sponsoringu

Wzór 7. Deklaracja dla podatku od gier

Wzór 8. Akt założycielski

Wzór 9. Zgłoszenie zbiórki publicznej

Wzór 10. Sprawozdanie z przeprowadzonej zbiórki publicznej

Wzór 11. Sprawozdanie ze sposobu rozdysponowania zebranych ofiar

Wzór 12. Oferta realizacji zadania publicznego

Wzór 13. Umowa

Wzór 14. Sprawozdanie z wykonania zadania publicznego

Wzór 15. Porozumienie wolontariackieRozdział 1. Finansowanie bezpośrednie

Najczęstszym sposobem finansowania działalności prowadzonej przez organizacje pozarządowe są różnego rodzaju źródła bezpośrednie. Ich bezpośredni charakter polega na tym, że organizacja otrzymuje środki z danego źródła, które bezpośrednio wspierają realizację jej celów statutowych. Przede wszystkim będą to składki członkowskie, różnego rodzaju dotacje, darowizny, zbiórki publiczne, a także środki pochodzące z prowadzonej działalności gospodarczej.

1.1. Składki członkowskie i majątek założycielski

Jednym z głównych źródeł finansowania organizacji pozarządowych są składki członkowskie. Występują one w organizacjach pozarządowych, przede wszystkim zaś w stowarzyszeniach albo ich związkach jako organizacjach członkowskich. W Polsce ponad 60% organizacji finansuje swoją działalność właśnie z takich składek.

+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Stowarzyszenie jako organizacja pozarządowa |
| |
| Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Swoją działalność opiera na pracy społecznej członków, może też zatrudniać pracowników. |
+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Samorządność stowarzyszeń oznacza swobodę w kształtowaniu struktury organizacyjnej, określaniu kryterium członkostwa, wyznaczaniu sobie zadań, przyjmowaniu dowolnych (w ramach prawa) metod funkcjonowania, w intensywności podejmowanej działalności, w obsadzaniu przez konkretne osoby stanowisk we władzach czy wreszcie w podejmowaniu decyzji o rozwiązaniu (wyrok Sądu Apelacyjnego z 9 kwietnia 2013 r., sygn. akt I ACa 1294/12). Natomiast dobrowolność oznacza brak jakiegokolwiek przymusu prawnego, odnośnie do zakładania i przynależności do stowarzyszeń. Inną cechą jest trwałość, która nie pozwala na zakwalifikowanie jako stowarzyszeń organizacji skupiających osoby w celu realizacji jednorazowego zadania. Stowarzyszenia działają bowiem długofalowo, a ich zadania są długoterminowe (wyrok WSA w Warszawie z 28 marca 2011 r., sygn. akt III SA/Wa 1695/10).

Dlatego właśnie, mając na uwadze wspomnianą samorządność oraz dobrowolność i długoterminowość podejmowanych w stowarzyszeniu działań, tak istotne są w ich przypadku składki członkowskie stanowiące podstawowe, choć nie jedyne, źródło finansowania realizacji celów statutowych stowarzyszenia.

1.1.1. Składki członkowskie. Charakter prawny

Do wnoszenia składek członkowskich zobowiązani są oczywiście członkowie organizacji. Jak wynika z art. 33 ust. 1 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach (dalej: ups), majątek stowarzyszenia stanowią w pierwszej kolejności właśnie składki członkowskie.

Stowarzyszenie będące organizacją statutową powinno zatem określić w swoim statucie m.in. sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich (art. 10 ust. 1 pkt 7 ups). Ponadto w statucie można ustanowić obowiązek wniesienia tzw. wpisowego przez nowo wstępującego członka.

+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Brak składek pozbawia członkostwa |
| |
| Nieopłacanie składek członkowskich może być podstawą pozbawienia członkostwa w stowarzyszeniu. W statutach dosyć często określa się, że członkostwo wygasa w wyniku niepłacenia składek przez wskazany okres, np. co najmniej 12 miesięcy. |
+--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Charakter prawny składek członkowskich wyjaśnił jeden z wojewódzki sądów administracyjnych. W swoim wyroku podkreślił, że „składki członkowskie są opłacane przez członków stowarzyszenia z racji przynależności do stowarzyszenia i tworzą majątek, który służy realizacji celów statutowych. Nie ma żadnych podstaw prawnych, by twierdzić, iż składki stanowią wynagrodzenie za realizację celów statutowych. O odpłatności usługi można by mówić wówczas, gdyby stowarzyszenie w zamian za korzyści finansowe świadczyło usługi realizowane w ramach celów statutowych na rzecz innych osób niż członkowie stowarzyszenia” (wyrok WSA z 18 września 2006 r., sygn. akt III SA/Wa 1976/06).

Inny pogląd dotyczący charakteru prawnego składek członkowskich każe uznawać je w kategoriach skutku zawarcia umowy cywilnoprawnej. Mimo różnych teoretycznych ujęć charakteru prawnego aktu przystąpienia (przyjęcia) do stowarzyszenia, jest to umowa prawa cywilnego. Jak każda taka umowa, rodzi ona po obu stronach prawa i obowiązki, obejmuje oświadczenie woli członka wstępującego do stowarzyszenia oraz oświadczenie stowarzyszenia, które członka przyjmuje. „Ocena ta jest aktualna nawet przy statutowym ograniczeniu przystąpienia do złożenia deklaracji członkowskiej, bowiem samo stowarzyszenie wyraziło już swoją wolę przyjęcia w statucie” (postanowienie SA w Warszawie z 31 stycznia 1996 r. sygn. akt I ACr 989/95). Skutkiem tej „umowy” jest m.in. zobowiązanie do terminowego opłacania składek członkowskich.

Składki członkowskie stanowią niezwykle istotną rolę w finansowaniu działalności stowarzyszeń zwykłych. Warto zauważyć, że Stowarzyszenie zwykłe nie może bowiem (art. 42 ust. 1 ups):

- powoływać terenowych jednostek organizacyjnych,
- łączyć się w związki stowarzyszeń,
- zrzeszać osób prawnych,
- prowadzić działalności gospodarczej,
- przyjmować darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywać dotacji, a także korzystać z ofiarności publicznej.

Tabela 1. Rodzaje stowarzyszeń

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Stowarzyszenie zwykłe Stowarzyszenie zarejestrowane w KRS
Organizację mogą założyć 3 osoby. Ich działania są prowadzone na podstawie regulaminu – nie muszą tworzyć statutu Organizację powołuje co najmniej 15 osób, które uchwalają statut stowarzyszenia i wybierają komitet założycielski
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.1.2. Majątek założycielski

W odróżnieniu od stowarzyszeń, z obowiązkiem wnoszenia składek nie będziemy mieli do czynienia w fundacjach.

Jak wskazuje art. 3 ust. 2 i 3 ustawy o fundacjach (dalej: uof), w oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator powinien wskazać jej cel oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Składnikami majątkowymi mogą być tu:

- pieniądze,
- papiery wartościowe, a także
- oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości.

Wniesione przez fundatora środki nie są darowizną. Wyklucza to np. skorzystanie z ulgi podatkowej pozwalającej odliczyć kwotę darowizny od podstawy opodatkowania. W istocie mamy tu do czynienia z realizacją zobowiązania. Zwrócił na to uwagę NSA, zdaniem którego „akt fundacyjny towarzyszący powołaniu każdej fundacji jest jednostronną czynnością prawną o charakterze zobowiązującym. Wskazanie więc w akcie fundacyjnym składników majątkowych rodzi zobowiązanie po stronie fundatora do przeniesienia ich na rzecz fundacji z chwilą zarejestrowania. Z kolei stając się podmiotem majątku określonego w akcie fundacyjnym fundacja uzyskuje roszczenie o jego wydanie. Z tej przyczyny, co wyraźnie należy podkreślić, majątek wniesiony do fundacji nie może być uznany za darowiznę (…)” (wyrok NSA z 19 lutego 2008 r., sygn. akt II FSK 1767/06).

Z kolei Sąd Najwyższy podkreślił, że ustawodawca nie określił minimalnego pułapu początkowego majątku fundacji. Stąd sąd nie ocenia, czy dana suma jest wystarczająca do osiągnięcia zakładanego celu fundacji. Majątek pierwotny (założycielski) fundacji w trakcie jej trwania i działania może bowiem ulegać zmianom in plus i in minus (postanowienie Sądu Najwyższego z 12 lutego 2002 r., sygn. akt I CKN 1388/99).

1.2. Darowizny

Kolejną z form wspierania działalności organizacji jest darowizna. W praktyce jest dość znaczącym elementem majątku organizacji.

Warto w tym miejscu przypomnieć, że stowarzyszenia zwykłe nie mogą przyjmować darowizn. Zakaz ten dotyczy również przyjmowania spadków i zapisów, a także otrzymywania dotacji i korzystania z ofiarności publicznej (art. 42 ust. 1 pkt 5 ups). Stowarzyszenia zwykłe to jedyne organizacje, które mają okrojony system finansowania swojej działalności. Ma się to zmienić w projektowanej nowelizacji Prawa o stowarzyszeniach.

1.2.1. Istota, cel i zasady przekazywania darowizn

Charakter prawny darowizny określają przepisy Kodeksu cywilnego (dalej: kc). Warto przypomnieć sobie główne zasady dotyczące tego rodzaju umowy cywilnoprawnej.

Nieodpłatny charakter

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku (art. 888 § 1 kc). Istotą darowizny jest zatem jej nieekwiwalentność, czyli nieodpłatność. Jakakolwiek forma odpłatności spowoduje, że nie będziemy mieli do czynienia z darowizną, lecz np. ze świadczeniem usług.

Sądy administracyjne podkreślają, że w przypadku darowizny zamiarem darczyńcy jest to, aby określona osoba odniosła kosztem jego majątku korzyść pod tytułem nieodpłatnym. Okazanie szczodrobliwości jest tu główną przyczyną podjęcia tej czynności. Nie ma przy tym znaczenia, jaki był motyw działania darczyńcy. Istotną przesłanką darowizny jest bowiem nieodpłatność, która decyduje o bycie prawnym tej umowy (patrz: wyrok WSA w Warszawie z 30 maja 2014 r., sygn. akt III SA/Wa 413/14).

Natomiast zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego „przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku (…). Świadczenie darowizny jest bezpłatne tylko wtedy, gdy druga strona umowy nie zobowiązuje się do jakiegokolwiek świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę. Nieodpłatność ta oznacza, że darczyńca nie może uzyskać jakiegokolwiek ekwiwalentu ani w chwili dokonania darowizny, ani też w przyszłości” (wyrok NSA z 27 sierpnia 1997 r., sygn. akt III SA 34/96).

W jeszcze innym wyroku sąd administracyjny uznał, że „jeśli szkoła stanowi jedynie jednostkę organizacyjną fundacji, która zobowiązała się (w uchwale powołującej szkołę) do bezpłatnego kształcenia dzieci darczyńców w zamian za przekazane darowizny, to przekreślony jest bezpłatny charakter uiszczonych przez podatników wpłat. Wpłaty takie nie będą więc uznane za darowizny. Tym samym fundacja, której jednostką organizacyjną była szkoła, świadczyła ekwiwalentne usługi edukacyjne na rzecz swoich darczyńców” (wyrok WSA we Wrocławiu z 16 września 2009 r., sygn. akt I SA/Wr 645/09).

+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Ekwiwalentność |
| |
| Pojęcie ekwiwalentności nie powinno być pojmowane wąsko, jako otrzymanie ujętej w sposób konkretny zapłaty. Ekwiwalentność może wyrażać się w różny sposób, także jako możliwość zakupu działki, korzystania z określonej infrastruktury lub przys pieszenia albo uproszczenia organizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego (wyrok NSA z 18 maja 2007 r., sygn. akt II FSK 690/06). |
+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Darmowy fragment