Jak dobrze pisać. Od myśli do tekstu - ebook

Wstęp

Napisanie książki to takie samo rzemiosło jak zrobienie zegarka, autorowi nie wystarcza tu sama inteligencja i rozsądek.

Jean de La Bruyère

Czym nie jest ta książka?

Nie jest poradnikiem typu: „Jak napisać… (wypracowanie, pracę dyplomową, reportaż)”. Jednak może pomóc w napisaniu wypracowania, pracy dyplomowej, reportażu i wielu innych tekstów.

Nie jest podręcznikiem stylistyki. Jednak sugeruje, jak posłużyć się określonymi środkami językowo-stylistycznymi, aby tekst jak najlepiej spełniał swoje funkcje.

Czym więc ta książka jest?

Jest zbiorem wskazówek dotyczących tworzenia tekstu. Pokazuje, jak zabierać się do pisania, jak wykorzystywać dane nam przez język narzędzia, jak kształtować i cyzelować tekst. Stanowi próbę połączenia zagadnień teoretycznych (bo warto wiedzieć coś więcej o językowych narzędziach, których używamy) ze wskazaniami praktycznymi. W ten sposób wpisuje się w angloamerykańską tradycję „sztuki pisania”.

Dla kogo jest ta książka?

Dla tych, którzy chcą (muszą) posługiwać się pisaną odmianą języka: dla uczniów i nauczycieli, dla studentów, dla dziennikarzy oraz dla wszystkich innych – pragnących w sposób klarowny i uporządkowany przekazywać swoje myśli.

A skąd się ta książka wzięła?

Jest efektem trzydziestoletnich doświadczeń autorki w pracy ze studentami polonistyki i dziennikarstwa. Wynika także z kontaktów autorki z nauczycielami języka polskiego. I z głębokiego przeświadczenia, że, po pierwsze, „napisanie książki to takie samo rzemiosło jak zrobienie zegarka”, a zatem trzeba i można się go nauczyć, po drugie, że pisania warto się uczyć, ponieważ w ten sposób uczymy się również logicznego myślenia.1. Przygotowanie tekstu

Tekst, który powstaje bez wysiłku, czyta się bez przyjemności.

Samuel Johnson

1.1. Rozpoznanie sytuacji komunikacyjnej

1.1.1. Etapy tworzenia tekstu

Jak tworzy się teksty? Wydawałoby się, że odpowiedź jest prosta: trzeba usiąść i zacząć pisać. Lecz samo pisanie nie jest pierwszym etapem tworzenia tekstu, nie jest też – wbrew pozorom – etapem najważniejszym. Przygotowywać tekst zaczynamy dużo wcześniej, niż na papierze czy ekranie komputera pojawi się pierwsza litera. Zaczynamy od myśli, od pomysłu, od koncepcji, a przełożenie myśli na słowa następuje później, czasem – o wiele później. Naprawdę dojrzały tekst to zazwyczaj tekst, który długo dojrzewa.

Tworzenie tekstu to nie tylko pisanie i nie przede wszystkim pisanie. Tworzenie tekstu to:

1. po pierwsze, prace przygotowawcze,
2. po drugie, praca z materiałem,
3. po trzecie, zaplanowanie tekstu,
4. po czwarte, pisanie (robocza wersja tekstu),
5. po piąte, korekta i ostateczna wersja tekstu.

Każda z tych części rozpada się na kilka etapów. I tak, prace przygotowawcze obejmują: rozpoznanie sytuacji komunikacyjnej oraz sformułowanie tematu (i tezy). Praca z materiałem to zbieranie materiału, jego selekcja i uporządkowanie. Zaplanowanie tekstu rozpoczyna się od skonfrontowania materiału z tematem i tezą, a kończy na napisaniu konspektu. Pisanie dzieli się na pisanie wstępu, rozwinięcia i zakończenia (przy czym zazwyczaj najlepiej zaczynać od środka). Korekta wreszcie powinna uwzględniać cztery aspekty: kompozycję całości, strukturę poszczególnych akapitów, budowę zdań i poprawność wszystkich składników.

1.1.2. Podstawowe pytania

Tekst nie jest jednostką systemu językowego. Nie jest też czymś wyłącznie statycznym – zapisaną kartką papieru. Jest jednostką komunikatywną, komunikacyjnym zdarzeniem, stanowiącym komponent określonej sytuacji. Trzeba zatem tę sytuację rozpoznać i jak najlepiej się do niej dopasować. W związku z tym musimy zadać sobie kilka wstępnych pytań, które tworzą rodzaj ankiety do wypełnienia (Wiszniewski 2003a: 24–33). Oto one:

1. Kto?
2. Do kogo?
3. Po co?
4. W jakich okolicznościach?

Aby w miarę wyczerpująco odpowiedzieć sobie na te pytania, trzeba poświęcić trochę czasu – a nie będzie to czas stracony – i uruchomić wyobraźnię, tę podstawę każdego pisania, niezależnie od tego, czy jest to szkolne wypracowanie, czy praca magisterska, czy artykuł prasowy, czy powieść. W tych dwóch pierwszych wypadkach sytuacja komunikacyjna wydaje się zresztą dość łatwa do zrekonstruowania. Uczeń lub student wchodzi za pomocą tekstu w relację z nauczycielem lub promotorem, a jest to relacja nierównorzędna (hierarchiczna), co zazwyczaj wpływa na wymagania stawiane tekstowi – to nauczyciel czy promotor określa przedmiot lub temat tekstu, jego długość, jego formę. Podstawowy cel praktyczny to wykazanie się wiedzą i umiejętnościami (choć są również inne cele, związane z gatunkiem przygotowywanego tekstu). Obaj uczestnicy zdarzenia komunikacyjnego współdziałają w tym samym kontekście sytuacyjnym (we wspólnych dla obu okolicznościach szkolnych czy uczelnianych). Jednak niekiedy zarówno uczeń, jak i student musi „udawać”, że znajduje się w innej sytuacji (np. w wypadku pisania szkolnych tekstów użytkowych lub uniwersyteckich wprawek retorycznych), i wówczas odpowiedzi na powyższe pytania nie będą już tak oczywiste. Tym bardziej nieoczywiste będą dla tekstów prasowych czy literackich.

Rozpoznanie sytuacji komunikacyjnej i próba osadzenia w niej przyszłego tekstu to niezbędny wstęp do dalszej pracy. Dopiero po „wypełnieniu ankiety” będzie można przejść do dwóch pytań najistotniejszych: „Co (chcę napisać)?” i „Jak (to chcę przedstawić)?”. Rozpoznanie sytuacji komunikacyjnej powinno bowiem przekładać się na podstawowe zalety dobrego tekstu, jakimi są:

1. zrozumiałość (sens zgodny z zamierzeniem autora),
2. skuteczność (pełnienie funkcji zaplanowanej przez autora),
3. stosowność (dopasowanie do okoliczności) (Duszak 1998: 39).