Jakóba syna Parkoszowego Traktat o ortografii polskiej - ebook

I. RĘ­KO­PIS.

Trak­tat o or­to­gra­fii pol­skiej Ja­kó­ba Par­ko­sza z Żo­ra­wi­cy znaj­du­je się w rę­ko­pi­sie bi­blio­te­ki Ja­giel­loń­skiej Nr 1961, sta­no­wią­cym zbiór pism róż­nej tre­ści, prze­waż­nie re­to­rycz­nych, pi­sa­nych po więk­szej czę­ści mię­dzy 1460 a 1470 ro­kiem. Śród tych tek­stów są i glo­sy pol­skie, w czę­ści tyl­ko wy­li­czo­ne przez dra Wi­słoc­kie­go w "Ka­ta­lo­gu bi­blio­te­ki uni­wer­sy­te­tu Ja­giel­loń­skie­go" p. Nr 1961, gdzie znaj­du­je­my szcze­gó­ło­wy opis ca­łe­go za­byt­ku.

Glo­sy te są na­stę­pu­ją­ce: na str. 68: aren­ga – prsy­mow­ka pro priu­ile­gys. Na str. 405 słow­ni­czek ła­ciń­sko-pol­ski: fi­lia­ster – sy­no­wiecz, so­ro­ri­nus – sy­estrze­ny­ecz, leu­ir – dzy­ewierz, athau­us – pra­dy ad, pro­ne­pos – prze­wnuk, vi­tri­cus – oczczym, no­uer­ca – ma­czo­cha, com­pa­ter – kmotr, com­ma­ter – kmo­tra, priu­ignus – pas­syrb, glos – ny­ewie­sła. so­cer – cze­scz, nu­rus – siew, la­te­rus – ssu­rza, pa­tru­us – stryk, awun­cu­lus – vgecz, ne­pos – wnuk, nep­tis – wnu­kew, ma­ter­te­ra – czot­ka, so­ce­rus – swak. so­cer pa­ter vxo­ris alias swy­ekr, soc­crus ma­ter vxo­ris – swy­ekry. Przy tem tak­że nie­któ­re inne ob­ja­śnie­nia: so­ce­rus qui so­ro­rem nup­sit. Glos vxor fra­tris mei, leu­ir so­ror (!) ma­ri­ti (zam… fra­ter ma­ri­ti), nu­rus vxor fi­lii. Do­dać moż­na, że cze­ski "Za­pis Vy­ena Wzda­nye" na str. 422 za­czy­na się od słów: "My wacz­law z bu­oze mi­lo­sti knie­ze Oswie­tim­ske a Za­tor­ske… wi­zna­wa­me" ete. Wła­ści­wie nie są to do­ku­men­ty, ale wzo­ry ak­tów cze­skich.

Do­pi­sek na okład­ce: "Li­ber Ma­gi­stri Pe­tri de Il­kusch, de­cre­to­rum do­cto­ris, ple­ba­ni in Jan­groth, do­na­tus sibi per fra­trem suum di­lec­tum An­ge­lum anno xpi 1486" do­wo­dzi, że cały rę­ko­pis w tej­że po­sta­ci, w ja­kiej go mamy dzi­siaj, zo­stał na­pi­sa­ny i opra­wio­ny przed ro­kiem 1486. Ze wzglę­du na daty in­nych czę­ści ko­dek­su, np. "Ffi­nis ita­que ve­nu­sta­rum Epi­sto­la­rum fe­li­ci­ter 1466" (na str. 336). moż­na przy­pusz­czać, że i ko­pia trak­ta­tu Par­ko­sza oko­ło te­goż cza­su była na­pi­sa­na, jak­kol­wiek inną ręką, niż rze­czo­ne li­sty. Wstęp do trak­ta­tu Par­ko­sza za­czy­na się na str. 3 rę­ko­pi­su, sam trak­tat – na str. 6, koń­czy się zaś na str. 16. gdzie jest do­pi­sek pol­ski trzy­wier­szo­wy, wy­skro­ba­ny tak, że tyl­ko nie­któ­re wy­ra­zy da­dzą się od­czy­tać:

……………

Py­sal słu­ga gest……..

Kals­dey go­dzy­ny va­rzy­kow­sky.

Po­zo­sta­łą część te­goż sek­ster­nu zaj­mu­ją na­pi­sa­ne tąż samą ręką wy­cią­gi z Oro­siu­sa, i nie­któ­rych ła­ciń­skich au­to­rów kla­sycz­nych.II. WIA­DO­MO­ŚCI O ŻY­CIU PAR­KO­SZA.

O ży­ciu Ja­kó­ba syna Par­ko­sza sto­sun­ko­wo bar­dzo nie­wie­le wie­my. Nie­zna­ny au­tor po­da­ne­go tu po­ni­żej wstę­pu do jego trak­ta­tu mówi, że Ja­kób syn Par­ko­sza z Żo­ra­wi­cy, dok­tór de­kre­tów, ka­no­nik kra­kow­ski, rek­tor ko­ścio­ła pa­ra­fial­ne­go na Skał­ce, wy­my­ślił naj­zu­peł­niej do­sta­tecz­ny spo­sób, we­dług któ­re­go na­le­ży pi­sać po pol­sku. Pierw­szy wy­daw­ca Par­ko­sza. Je­rzy Sa­mu­el Bandt­kie, nie zna­la­zł­szy we współ­cze­snych so­bie spi­sach wsi Żó­ra­wi­ce, wy­ra­ził zda­nie, że wieś ta zmie­ni­ła na­zwę, ale że za­pew­ne le­ża­ła w bliz­ko­ści Se­ce­mi­na, gdyż we­dług Bandt­kie­go ten­że Ja­kób w rocz­ni­kach (Ra­dy­miń­skie­go?) jest na­zwa­ny Ja­kó­bem z Se­ce­mi­na. Bandt­kie do­da­je też, że Par­kosz Zby­gnie­wo­wi Ole­śnic­kie­mu po­świę­cił prze­pi­sa­ny trak­tat Ma­te­usza z Kra­ko­wa p… t. "Fa­vi­stil­la seu Su­avi­stil­la de sepe ce­le­bran­do eu­cha­ri­stie my­ste­rio" i że to się sta­ło przed ro­kiem 1455, w któ­rym umarł kar­dy­nał Zby­gniew. Z rocz­ni­ków Mar­ci­na Ra­dy­miń­skie­go Bandt­kie no­tu­je rok 1439, a za Soł­ty­ko­wi­czem rok 1440, w któ­rych Par­kosz był rek­to­rem uni­wer­sy­te­tu kra­kow­skie­go.

Wisz­ni­kw­ski w "Hi­sto­ryi li­te­ra­tu­ry pol­skiej" t. VI, str. 396 wszyst­ko nie­wol­ni­czo po­wta­rza za Bandt­kiem, nie do­da­jąc nic swo­je­go do ży­cio­ry­su Par­ko­sza.

Ma­cie­jow­ski w dzie­le "Pi­śmien­nic­two pol­skie" t. I, str. 336, po­wta­rza­jąc za Bandt­kiem le­gen­dę o Żo­ra­wi­cy, le­żą­cej pod Se­ce­mi­nem, na­zy­wa Par­ko­sza San­do­mie­rza­ni­nem, po­nie­waż Se­ce­min le­żał nie­gdyś w wo­je­wódz­twie San­do­mier­skiem, oraz mówi, ie Par­kosz był miły Zby­gnie­wo­wi Ole­śnic­kie­mu. W to­mie II na str. 241 re­for­mę or­to­gra­fii Par­ko­sza Ma­cie­jow­ski od­no­si do r. 1440, a na str. 871 twier­dzi, bez przy­to­cze­nia do­wo­dów, że Par­ko­szo­wi " wpa­dło w ręce uło­żo­ne w roku 1414 przez Jana Husa tak zwa­ne abe­ca­dło, czy­li wzór wy­ra­ża­nia na pi­śmie sa­mo­gło­sek i gło­sek (!) w du­chu sło­wiań­skie­go ję­zy­ka" i że ta oko­licz­ność po­bu­dzi­ła go do po­my­śle­nia rów­nież o re­for­mie or­to­gra­fii pol­skiej.

Wła­dy­sław Wi­słoc­ki w pra­cy p… t. "Na­uka ję­zy­ka pol­skie­go w szko­łach pol­skich przed Ko­pe­zyń­skim" Lwów 1868 do­da­je nie­któ­re nowe szcze­gó­ły, a mia­no­wi­cie ze źró­deł: "Sta­tu­ta nec noc Li­ber pro­mo­tio­num… " ed. Mucz­kow­ski wyj­mu­je wia­do­mość, że Par­kosz był uczniem uni­wer­sy­te­tu kra­kow­skie­go i że tu w r. 1422 otrzy­mał sto­pień ba­ka­ła­rza, a nad­to, po­wtó­rzyw­szy za Ma­cie­jow­skim zda­nie, że Par­kosz wzo­ro­wał się na or­to­gra­fii Husa. Wi­słoc­ki po­rów­ny­wa oba trak­ta­ty or­to­gra­ficz­ne, wy­ka­zu­jąc za­leż­ność pra­cy Par­ko­szo­wej od wzo­ru cze­skie­go.

W po­zo­sta­łym po Że­go­cie Pau­liM: rę­ko­pi­śmien­nym słow­ni­ku bio­gra­ficz­nym pro­fe­so­rów uni­wer­sy­te­tu kra­kow­skie­go, prze­cho­wy­wa­nym w bi­blio­te­ce Ja­giel­loń­skiej pod nr 5359, znaj­du­je­my dwie nowe daty, a mia­no­wi­cie r. 1427, w któ­rym Par­kosz otrzy­mał sto­pień "Ma­gi­ste­rii Ar­tium", oraz 1441, gdy po raz trze­ci byt rek­to­rem uni­wer­sy­te­tu.