Jana hr. Potockiego Podróż do Turcyi i Egiptu - ebook

PRZED­MO­WA.

Speł­nia­jąc jed­no z na­czel­nych swych za­dań, ob­ję­tych sta­tu­tem, Kra­kow­skie To­wa­rzy­stwo Mi­ło­śni­ków Książ­ki wy­pusz­cza w świat ni­niej­szy to­mik, jako pierw­szy z ser­ji bi­bl­jo­fil­skich edy­cyj. Wy­bór nasz "Po­dró­ży do Tur­cyi i Egip­tu" Jana hr. Po­toc­kie­go nie jest przy­pad­ko­wy: uwzględ­nia bo­wiem wy­bit­ne ar­ty­stycz­ne wa­lo­ry utwo­ru, pra­gnie przy­po­mnieć ogó­ło­wi wiel­ce in­te­re­su­ją­ce­go pi­sa­rza i książ­kę, na­le­żą­cą już dziś do "bia­łych kru­ków".

Wy­da­nie to "Po­dró­ży do Tur­cyi i Egip­tu" jest trze­ciem z rzę­du wy­da­niem pol­skiem dzieł­ka, któ­re pier­wot­nie wy­szło w ję­zy­ku fran­cu­skim, jak zresz­tą wszyst­ko, lub pra­wie wszyst­ko, co Jan hr. Po­toc­ki na­pi­sał. W ukła­dzie, pi­sow­ni i in­ter­punk­cji wy­da­nia tego trzy­ma­łem się nie­mal bez zmia­ny ukła­du, pi­sow­ni i in­ter­punk­cji wy­da­nia dru­gie­go, opra­co­wa­ne­go przez Że­go­tę Pau­le­go i wy­tło­czo­ne­go w ofi­cy­nie D. E. Frie­dle­ina w Kra­ko­wie w r. 1849.

Przy po­rów­na­niu wy­da­nia Że­go­ty Pau­le­go z pierw­szem wy­da­niem pol­skiem zr. 1789 i pier­wo­dru­kiem fran­cu­skim, wy­tło­czo­nym w Pa­ry­żu na krót­ko przed uka­za­niem się pierw­sze­go wy­da­nia pol­skie­go, zna­la­złem w wy­da­niu Że­go­ty Pau­le­go kil­ka błę­dów, któ­re w wy­da­niu ni­niej­szem usu­ną­łem (n… p… data Li­stu szó­ste­go, licz­ba po­rząd­ko­wa Li­stu siód­me­go i k… i…). Dane bio­gra­ficz­ne wraz z szcze­gó­ło­wą bi­bl­jo­gra­fją pism hr. Jana Po­toc­kie­go, po­da­ne przez Że­go­tę Pau­le­go w przed­mo­wie do jego wy­da­nia, po­mie­ści­li­śmy w na­szem wy­da­niu na koń­cu książ­ki bez żad­nej zmia­ny.

O Ja­nie hr. Po­toc­kim, jed­nym z naj­bar­dziej in­te­re­su­ją­cych umy­słów w Eu­ro­pie na prze­ło­mie XVIII i XIX wie­ków, uczo­nym po­dróż­ni­ku i pi­sa­rzu, wie­dzia­no w Pol­sce do nie­daw­na nie­wie­le, praw­do­po­dob­nie dla­te­go, że pra­ce swe ogła­szał on nie­mal wy­łącz­nie w ję­zy­ku fran­cu­skim i wy­da­wał w nie­zwy­kle drob­nej ilo­ści eg­zem­pla­rzów.

Naj­po­waż­niej­szą do nie­daw­na pol­ską pra­cą o Ja­nie Po­toc­kim była pra­ca Mi­cha­ła Ba­liń­skie­go, za­war­ta w "Wi­ze­run­kach i roz­trzą­sa­niach na­uko­wych" (Wil­no r. 1835. N. 6), a tak­że w jego "Pi­smach hi­sto­rycz­nych" (War­sza­wa 1843. T. III). Pra­ca o J. Po­toc­kim Że­go­ty Pau­le­go, po­miesz­czo­na prze­zeń jako przed­mo­wa do dru­gie­go wy­da­nia pol­skie­go i prze­dru­ko­wa­na obec­nie przez nas, jest opar­ta na ma­ter­ja­le, po­da­nym przez M. Ba­liń­skie­go. O Ja­nie hr. Po­toc­kim na­pi­sał też Lu­cjan Sie­mień­ski pięk­ny szkic p… t. "Bo­gac­two fan­ta­zyi w ro­man­sie", za­war­ty w książ­ce "Kil­ka ry­sów z li­te­ra­tu­ry i spo­łe­czeń­stwa od r. 1848 – 1858" (War­sza­wa u G. Ge­be­th­ne­ra w r. 1859); na­stęp­nie T. Woj­cie­chow­ski w "Chro­ba­cji" (Kra­ków 1873), W. Go­mu­lic­ki w ty­go­dni­ku Wę­dro­wiec, p… t. "Jan Po­toc­ki jako po­dróż­nik" (r. 1900. N. 35 – 53) iH. Uła­szyn p… t. "O Ja­nie Po­toc­kim i li­te­ra­tu­rze Kau­ka­zu" (War­sza­wa 1902). Prócz wy­mie­nio­nych po­ja­wi­ły się jesz­cze daw­niej o J. Po­toc­kim ar­ty­ku­ły: w Dzien­ni­ku Wi­leń­skim (w r. 1816 Ne­kro­log i w r. 1828 "Po­dróż Jana hr. Po­toc­kie­go do Astra­ha­nu") i w Przy­ja­cie­lu Ludu (r. 1836. III).

Ga­br­jel Kor­but wy­mie­nia w swej "Li­te­ra­tu­rze pol­skiej" (t. II, str. 196) jesz­cze na­stę­pu­ją­ce wspo­mnie­nia i pra­ce o J. Po­toc­kim:

Zbi­gniew (Sa­dow­ska): "Słów kil­ka o hu­mo­ry­sty­ce i hu­mo­ry­stach pol­skich" (Przegl. Tyg. 1876); St. Tar­now­ski: "Ro­mans pol­ski w pierw­szej po­ło­wie XIX w. «; St. Cho­ło­niew­ski: "Pro­roc­two hr. J. de Ma­istre w Pe­ters­bur­gu prze­sła­ne J. Po­toc­kie­mu w r. 1812" ("Ob­ra­zy z ga­ler­ji ży­cia mego") i "Dwa li­sty hr. Józ… de Ma­istre z r. 1810 do Jana Po­toc­kie­go, kraj­cze­go ko­ron­ne­go" (Athe­neum 1843, I ); Dę­bic­ki: "Pu­ła­wy", III; Ma­łec­ki: "Le­chi­ci w świe­tle hi­sto­rycz­nej kry­ty­ki" (wyd. 2. Lwów, 1907, str. 100 – 104); Fran­cew: "Pol­sko­je sła­wia­no­wie­dien­je" (1906, str. 47 – 62); Smo­leń­ski: "Pu­bli­cy­ści ano­ni­mo­wi z koń­ca w. XVIII" (War­sza­wa, 1912, str. 40 – 41); E. Łu­niń­ski: " Pol­skie wspo­mnie­nia o Ma­ro­ku" (Świat 1911, nr. 50); Ra­wi­ta Gaw­roń­ski: "Z. D. Cho­da­kow­ski" (Lwów, 1898, str. 110 – 116). – Wszyst­kie tyl­ko co wy­mie­nio­ne pra­ce są jed­nak tyl­ko dro – bne­mi przy­czyn­ka­mi do cha­rak­te­ry­sty­ki ory­gi­nal­nej po­sta­ci i wie­lo­stron­nej dzia­łal­no­ści pi­sar­skiej J. Po­toc­kie­go.

Do­pie­ro ostat­ni dzie­sią­tek lat przy­niósł nam dwie ka­pi­tal­ne pra­ce o Ja­nie hr. Po­toc­kim, któ­re pod wie­lu wzglę­da­mi tę ar­cy­bo­ga­tą in­dy­wi­du­al­ność na­le­ży­cie oświe­tla­ją i oży­wia­ją: to A. Bruck­ne­ra książ­ka "Jana hr. Po­toc­kie­go pra­ce i za­słu­gi na­uko­we" (War­sza­wa. Ge­be­th­ner i Wolff 1911 r.) i T. Sin­ki " Hi­stor­ja re­li­gji i fi­lo­zo­fja w ro­man­sie Jana hr. Po­toc­kie­go" (Wyd. Akad. Umiej, w Kra­ko­wie. 1920 r.). Oprócz wy­mie­nio­nych zna­leźć jesz­cze może in­te­re­su­ją­cy się Po­toc­kim czy­tel­nik nie­co bio­gra­ficz­nych wia­do­mo­ści we wstę­pie J. Lo­ren­to­wi­cza do pol­skie­go prze­kła­du słyn­ne­go ro­man­su Jana hr. Po­toc­kie­go "Rę­ko­pis zna­le­zio­ny w Sa­ra­gos­sie" (War­sza­wa wyd. "Muzy", r. 1917).

]