Patrjotyzm i objawy jego u niektórych narodów: rzecz wygłoszona na posiedzeniu Tow. Naukowej Pomocy w Paryżu dn. 27 stycznia 1870 r. - ebook

PA­TR­JO­TYZM

Ro­da­cy!

W obec zgro­ma­dze­nia pol­skie­go, przy­ro­dzo­ny po­pęd na­kła­nia ku zaj­mo­wa­niu się przedew­szyst­kiem wła­sne­mi spra­wy. Wy­da­le­ni z oj­czy­zny, – du­chem na­wo­łu­je­my jej obec­ność, i przez chwi­lę, wol­no za­ma­rzyć że wie­je nam nad gło­wą wy­swo­bo­dzo­na jej cho­rą­giew.

W mrzon­ce tej, nie wszyst­ko złu­dze­niem. Oj­czy­zna żyje, gdy każ­dy jej syn, we wła­snem su­mie­niu, po­czu­wa jej nie­śmier­tel­ność, gdy w każ­dem ser­cu tęt­ni wia­ra w ko­niecz­ne jej zmar­twych­wsta­nie.

Ze wszyst­kich ato­li pol­skich spraw, szcze­gól­na świę­tość ce­chu­je te mia­no­wi­cie, któ­re, dla tego wła­śnie że zaj­mu­ją pierw­sze sta­no­wi­sko na pol­skiej zie­mi, skła­da­ją za­ra­zem głów­ny za­czyn nie­po­ży­tych prawd i du­cho­we­go bytu u wszyst­kich oświe­co­nych na­ro­dów. Rzecz pol­ska, – rzecz więc za­tem po­wszech­nie ludz­ka, in­a­czej nie­by­ła­by pol­ską; – oto pew­nik, któ­re­go, ubie­głe na­sze i spół­cze­sne dzie­je, są ży­wym a nie­ustan­nym do­wo­dem.

W dzie­dzi­nie du­cho­wej, na pierw­szem miej­scu wy­bły­ska u nas, zna­ne z po­dań i z wła­sne­go do­świad­cze­nia uczu­cie: Pa­tr­jo­tyzm.

Nad tym to Zni­czem na­szej oj­czy­zny, przyj­dzie nam za­sta­no­wić się zbli­ska.

Po­nie­waż ato­li uczu­cie, nie nam sa­mym tyl­ko wła­ści­we, – po­nie­waż i na ze­wnątrz na­szych gra­nic po­tęż­nie się wy­ra­bia, – lo­gicz­ność prze­to wy­wo­du na­ka­zu­je wspo­mnić na­przód czem ta­ko­we jest samo w so­bie, bez wzglę­du na ród zdję­tych niem lu­dzi; na­stęp­nie, pod ja­kim wi­do­mym kształ­tem, ob­ja­wia się mię­dzy nie­któ­re­mi szcze­py po­wszech­nej, ludz­kiej ro­dzi­ny?

Przed­miot wznio­sły i roz­le­gły, znaj­dzie so­bie za­pew­ne w przy­szło­ści od­po­wied­nie­go ba­da­cza. Obec­ne­mu tu dziś, ła­ska­wy wzgląd i po­bła­ża­nie słu­cha­czów wy­ba­czą nie­do­sta­tek sił.I.

Ze wszysz­kich uczuć naj­szla­chet­niej­sze, Pa­tr­jo­tyzm, kwiat że tak po­wiem wszech­u­czu­cia, wszyst­kie inne w so­bie wiel­mo­ży i urze­czy­wist­nia. Wy­ro­sły na ni­wie roz­mi­ło­wa­nia w Do­bru ogól­nem, z oso­bi­ste­go zu­peł­nem za­par­ciem, roz­kwi­ta, w nie­ogra­ni­czo­ną a cią­głą ofia­rę wła­sne­go szczę­ścia i ży­cia, w po­dej­mo­wa­nie wszel­kich tru­dów i cier­pień, dla tej to Idei któ­ra ludz­kim wy­ra­zem, zwie się Oj­czy­zną.

Nie­ma na zie­mi żad­ne­go wznio­słe­go uczu­cia któ­re nie­skrzy – łoby się drob­ną cho­ciaż iskier­ką w tej wspa­nia­łej gwiaź­dzie jaką jest Pa­tr­jo­tyzm.

Tro­skli­wość rzew­nej mat­ki, nie­wy­sła­wio­ny jej za­pływ szczę­ścia na du­szę wo­bec po­myśl­nej ko­lei losu dzia­twy, kleszcz roz­pacz­nych bo­le­ści, strasz­nych ka­tow­nic na ser­ce w ra­zie uci­sku lub nę­dzy na jej po­tom­stwo; – opatrz­ność po­waż­na ojca, go­to­wość do męz­kie­go czy­nu za cześć, za nie­po­gwał­cal­ność praw, za chwa­łę ro­dzi­ny, chlu­ba z do­peł­nio­nych przez ta­ko­wą bo­ha­terstw, sro­gie po­nę­ka­nie na du­chu w sku­tek za­brnię­cia tej­że na ma­no­wiec fał­szy­wych dzieł; – sy­now­skie a raź­ne po­słu­szeń­stwo do ofia­ry, re­li­gij­ny sza­cu­nek dla na­by­tej w prze­szło­ści sła­wy, po­pęd ku nie­sie­niu w dom wszyst­kie­go co zdol­ne wiel­mo­żyć du­cho­wą i do­ty­kal­ną chu­do­bę; – bra­ter­stwo we wza­jem­nem po­czu­ciu krzyw­dy spa­da­ją­cej po­je­dyń­czo na każ­de­go z człon­ków ro­dzeń­stwa, przy­ro­dzo­ny, bez­wied­ny nie­ja­ko tłok ra­mion do ra­mie­nia w chwi­li nie­bez­pie­czeństw gro­żą­cych wspól­nej strze­sze; – idąc na­wet da­lej, mło­dzień­cza owa mi­łość któ­ra unie­sio­na na­mięt­nym po­ry­wem, w jed­nej oso­bie wi­dzi urze­czy­wist­nie­nie ca­łej skarb­ni­cy wszyst­kich ide­ałów, – oto po­je­dyń­cze a peł­ne kło­sy uczu­cia, ja­kie obok ty­sią­ca in­nych, wią­żą się w uro­czy­sty ów zło­ty snop: Pa­tr­jo­tyzm!II.

W na­ukach przy­ro­dzo­nych, na­zwa­no cia­łem pro­stem, czy­li pier­wiast­kiem, każ­de cia­ło któ­re­go do­tąd nie­zdo­ła­no roz­ło­żyć. Wie­dza sili się na ro­skład tych­że ciał; z każ­dym wie­kiem ilość ta­ko­wych uszczu­pla, dąży ku wy­na­le­zie­niu je­dy­nej dla wszyst­kich, źrzó­dla­nej za­sa­dy; po­tę­gą woli, my­śli i pra­cy, wy­wnę­trza upo­rne taj­ni­ki przy­ro­dy. Wa­lecz­ni­ków w tej spra­wie, po­czet zna­ko­mi­ty a nie­prze­rwa­ny; od De­mo­kry­ta do Le­ib­nit­za, i od te­goż, do spół­cze­snych nam po­szu­ki­wa­czów, za­głę­bio­nych nad za­gad­ką wszech­stwo­rze­nia, tym od­wiecz­nym Sfink­sem cie­ka­wej ludz­ko­ści.