Pod Prąd - ebook

Od Autora

Szanowni Państwo,
W latach 2004-2008 realizowałem dla Anteny 1, w międzyczasie przekształconej w TV Puls, a następnie dla TVP Info program Po prąd. Prowadzenie tego programu było dla mnie, reżysera filmów dokumentalnych, spektakli telewizyjnych i filmów fabularnych, stojącego dotychczas po drugiej stronie kamery, czymś nowym.

Ośmieliło mnie doświadczenie dokumentalisty, z którego wynika, że w rozmowie istotny jest bohater, a reżyser pełni rolę pomocniczą w przedstawieniu jego losu i poglądów. Ośmieliło mnie także to, że reguła panująca w ówczesnych mediach była wręcz przeciwna. Rozmawiałem z ludźmi, których szanowałem, najczęściej przemilczanymi przez media, a co za tym idzie, niestety najczęściej zapomnianymi. Podobnie postępowałem jako reżyser dokumentalny czy fabularny. Nigdy nie opowiadałem historii o ludziach, których nie lubiłem. Lubiłem lubić moich bohaterów. Natomiast nowym dla mnie była osobista obecność w wykreowanej przez siebie przestrzeni.

Także nowym doświadczeniem jest dla mnie zapraszanie Państwa, jako autor, do lektury książki, która jest zapisem prowadzonych przeze mnie rozmów z fascynującymi ludźmi. W tym wypadku ośmieliło mnie wielokrotne pytanie widzów programu – kiedy taka książka powstanie? Powstała z pewnym opóźnieniem, związanym z moim zaangażowaniem w realizację filmu pt. Historia Roja, czyli w ziemi lepiej słychać, pierwszego filmu fabularnego o Żołnierzach Wyklętych, którego produkcja trwa od 2009 roku do dziś, gdyż ukończenie prac na filmem jest blokowane przez jego przeciwników, a zwłaszcza telewizję publiczną i Polski Instytut Sztuki Filmowej. Ale w końcu powstała.

Zapraszam do podróży w nieodległy czas, kiedy historia na krótko dała nam nadzieję na godny kraj, którego obywatele realizują swoje plany i marzenia. IV Rzeczypospolita, nigdy nie spełniona idea odnowy państwa polskiego, wyrosła z pychy III RP i afery Rywina a zakończona tragedią smoleńską, obfitowała przywracaniem pamięci o naszej historii, odwagą postaw ludzkich, potrzebą odbudowy właściwej hierarchii wartości, zrujnowanych w latach 90.

Przeprowadzone przeze mnie rozmowy oddają, jak myślę, atmosferę tamtych lat, kiedy ludzie chcieli wypowiedzieć swoją prawdę, odmienną od poprawnej politycznie papki medialnej, zaburzającej pamięć i tożsamość. Kolejne rozdziały – rozmowy książki ułożone są zgodnie z chronologią ich rejestracji, co pozwala przypomnieć sobie kiedy i o czym wtedy rozmawialiśmy. Pierwsza rozmowa otwierająca książkę, z Joanną i Andrzejem Gwiazdami, odbyła się w grudniu 2004 roku, ostatnia, zamykająca tom, ze Sławomirem Cenckiewiczem, w styczniu 2007 roku. Dwa kolejne tomy książki Pod prąd, mam nadzieję, że ukażą się jeszcze w tym roku, zakończy rozmowa z grudnia 2008 roku z Janem Olszewskim. Między nadzieją, wynikającą z powstania Wolnych Związków Zawodowych i Solidarności, których inicjatorami byli Joanna i Andrzej Gwiazdowie, a jej utratą – po upadku rządu Jana Olszewskiego, zawiera się opowieść Pod prąd, zawiera się niespełniona IV Rzeczypospolita. Rozmawiałem z legendarnymi postaciami najnowszej historii, z ludźmi od których decyzji zależał los Polski, ale także z ludźmi, którzy byli uważnymi świadkami historii. Obecność tych ludzi w moim programie, nierzadko po raz pierwszy po latach w mediach, nierzadko pierwszy raz w życiu w mediach w ogóle, była realizacją mojego protestu przeciwko wykluczaniu ludzi żyjących „pod prąd” z życia publicznego. Pojawili się ponownie, niekiedy już legendarni, zadziwiający swoją obecnością widzów, przyzwyczajonych do nudy przekazu medialnego, z którego wynika, że nie ma autorytetów, że wszystko jest ambiwalentne, przyzwyczajonych do medialnego poradnika „jak przetrwać i nie wystawać, i żeby jeszcze było miło i sympatycznie”, przyzwyczajonych do szkoły przetrwania, gdzie dyplomy ukończenia wydają wtedy, gdy kompletnie stanie ci się obojętny los własnej Ojczyzny.

Rozmaitość losów moich rozmówców, ich różnorodne relacje, składają się na opowieść o Polsce, tej przydeptanej a przecież heroicznej w PRL-u i tej pozornie niepodległej, która z przerażeniem obserwuje, że nic od niej nie zależy. Państwo nie jest nasze, jak ktoś rozumnie powiedział. Prowadzone przeze mnie rozmowy, kiedy przyglądam im się teraz po latach, już z innej perspektywy po tragedii smoleńskej, są przewodnikiem po IV Rzeczypospolitej, tej nigdy nie spełnionej rzeczywistości, w której jednak była nadzieja, moim zdaniem większa niż dziś.

Najczęściej moi rozmówcy brali czynny udział w projekcie IV Rzeczypospolitej, czuli się przez nią zobowiązani. Pod prąd rejestrował ich aktywność, nową nadzieję, przebudzenie, obywatelskie otrzepanie się z marazmu, odwagę postaw nieliczących się z konsekwencjami. Pojawiało się wtedy i teraz pytanie – czy warto żyć pod prąd? No pewnie, że warto mieć poczucie, że się samodzielnie myśli. Ale czy warto, to znaczy, czy się opłaca? Nie, ludzka godność, odwaga samodzielnego myślenia i postaw są bezcenne.

Pragnę zaapelować do posmoleńskiej Polski, nie mającej nadziei na zmianę oficjalnych struktur życia publicznego, dlatego budującej własne – nie wykluczajcie, nawet w imię pragmatycznego planu przejęcia kiedyś władzy – nie wykluczajcie ludzi kochających Polskę, bo zatracicie sens własnych działań. Będziecie o tych wykluczonych ubożsi i gdy już przejmiecie władzę, to dla kogo, w czyim imieniu? Zabraknie wam odwagi i niezależności myślenia ludzi żyjących „pod prąd”. Kto was wtedy odróżni od władzy dzisiejszej?

Jerzy Zalewski