Poznaj swój głos ... Twoje najważniejsze narzędzie pracy - ebook

Słowo wstępne

Dy­na­micz­ny roz­wój go­spo­dar­ki świa­to­wej nie był­by moż­li­wy bez szyb­kiej wy­mia­ny in­for­ma­cji. Jej pod­sta­wę sta­no­wi ko­mu­ni­ka­cja gło­so­wa uży­wa­na w środ­kach ma­so­we­go prze­ka­zu i te­le­ko­mu­ni­ka­cji. Ostat­nio znacz­nie wzro­sło za­in­te­re­so­wa­nie pro­ble­ma­mi gło­su.

Zwięk­szy­ła się licz­ba za­wo­dów wy­ma­ga­ją­cych spe­cjal­nej ja­ko­ści gło­su; do tej gru­py na­le­żą m.in.: śpie­wa­cy so­lo­wi, chó­ral­ni, spi­ke­rzy, ak­to­rzy, lek­to­rzy ra­dio­wi i te­le­wi­zyj­ni, a tak­że na­uczy­cie­le, przed­szko­lan­ki, tłu­ma­cze sy­mul­ta­nicz­ni, te­le­fo­nist­ki i po­li­ty­cy. Więk­szej niż prze­cięt­na wy­daj­no­ści gło­so­wej wy­ma­ga­ją za­wo­dy wy­ko­ny­wa­ne w śro­do­wi­sku, w któ­rym pa­nu­je ha­łas, w ja­kim zwy­kli pra­co­wać np. praw­ni­cy, woj­sko­wi, księ­ża, sprze­daw­cy i le­ka­rze.

Nad­mier­ny wy­si­łek gło­so­wy, pra­ca w nie­ko­rzyst­nych wa­run­kach, w gwar­nym lub kli­ma­ty­zo­wa­nym po­miesz­cze­niu, w cią­głym po­śpie­chu i stre­sie jest przy­czy­ną róż­ne­go ro­dza­ju za­bu­rzeń gło­su.

Je­że­li do­le­gli­wość do­ty­ka na­uczy­cie­la, ad­wo­ka­ta czy ak­to­ra, może ozna­czać za­koń­cze­nie lub gwał­tow­ne za­ła­ma­nie ka­rie­ry. Ale na­wet je­śli czło­wiek nie pra­cu­je gło­sem pro­fe­sjo­nal­nie, utra­ta gło­su, któ­ry jest środ­kiem eks­pre­sji emo­cjo­nal­nej i umoż­li­wia kon­tak­ty oso­bo­we, może do­pro­wa­dzić do de­pry­mu­ją­cej izo­la­cji.

Pa­cjen­ci skar­żą się na nie­moż­ność by­cia zro­zu­mia­nym, za­kło­po­ta­nie, brak wia­ry w sie­bie, uni­ka­nie spo­tkań to­wa­rzy­skich, strach przed zwol­nie­niem z pra­cy, trud­no­ści w awan­so­wa­niu, przy­mus zmia­ny za­wo­du na taki, w któ­rym nie ma po­trze­by mó­wie­nia, uni­ka­nie mó­wie­nia, nie­moż­ność by­cia usły­sza­nym w tłu­mie, lęk przed za­wie­ra­niem no­wych zna­jo­mo­ści, re­zy­gna­cja z wszel­kiej ak­tyw­no­ści spo­łecz­nej, na­ra­że­nie na cią­głe, mę­czą­ce wy­py­ty­wa­nia: co ci do­le­ga?

Pro­blem jest tym więk­szy, im bar­dziej głos jest zwią­za­ny z wy­ko­ny­wa­nym za­wo­dem.

Ist­nie­je wie­le przy­czyn za­bu­rzeń gło­su. Jack­son&Jak­son wy­mie­nia 60 cho­rób zwią­za­nych z chryp­ką u do­ro­słych i 35 u dzie­ci.

W ra­zie ja­kie­go­kol­wiek za­bu­rze­nia gło­su na­le­ży zwró­cić się o po­ra­dę do fo­nia­try w celu usta­le­nia roz­po­zna­nia, po­nie­waż więk­szość tego typu do­le­gli­wo­ści wy­ma­ga le­cze­nia, a na­stęp­nie in­dy­wi­du­al­ne­go po­dej­ścia te­ra­peu­ty wo­kal­ne­go i wła­sne­go pla­nu.

Na­le­ży pa­mię­tać, że za­rów­no przy mó­wie­niu, jak i śpie­wa­niu an­ga­żo­wa­ne są te same mię­śnie. Po­cząt­ki cho­ro­by czę­sto są nie­uchwyt­ne. Nie le­czo­ne za­pa­le­nie krta­ni może pro­wa­dzić do obrzę­ków, po­li­pów czy guz­ków gło­so­wych. Guz­ki po­wsta­ją w wy­ni­ku nad­mier­nych, nie­pra­wi­dło­wych wy­sił­ków gło­so­wych. Są jak od­ci­ski na sto­pach two­rzą­ce się od dłu­gie­go no­sze­nia cia­sne­go obu­wia. Je­śli zmie­nisz buty, otar­cia znik­ną. Ale gdy po­now­nie za­ło­żysz sta­re buty, one wró­cą. Od­po­czy­nek gło­so­wy po­zwo­li gło­so­wi po­pra­wić się, jed­nak gdy za­czniesz mó­wić z daw­ny­mi na­wy­ka­mi, cho­ro­ba wró­ci. Dla­te­go wła­śnie ćwi­cze­nia gło­su i od­dy­cha­nia zmie­nia­ją­ce przy­zwy­cza­je­nia funk­cjo­nal­ne mogą po­móc tam, gdzie nie po­mo­że trwa­le żad­na ku­ra­cja me­dycz­na ani od­po­czy­nek gło­so­wy.

Nie ma dwóch jed­na­ko­wych przy­pad­ków. Pod­czas gdy jed­ne­mu pa­cjen­to­wi wy­star­czy kil­ka dni, aby uzy­skać po­pra­wę gło­su, in­ne­mu za­bie­rze to wie­le ty­go­dni. Po­stę­py za­le­żą od ro­dza­ju scho­rze­nia, in­ten­syw­no­ści ćwi­czeń i woli pa­cjen­ta do eks­pe­ry­men­to­wa­nia z no­wy­mi spo­so­ba­mi two­rze­nia dźwię­ków. Po­stę­py pa­cjen­ta przy re­ha­bi­li­ta­cji gło­su lub stu­den­ta przy na­uce śpie­wu wy­zna­cza­ją ko­lej­ne eta­py te­ra­pii. Ćwi­cze­nia mu­szą być pro­wa­dzo­ne „na ucho”, po­nie­waż ucho ludz­kie jest naj­lep­szym ana­li­za­to­rem dźwię­ku.

Na po­cząt­ku te­ra­pia gło­su jest bia­łą kar­tą – trze­ba usta­lić za po­mo­cą wy­wia­du ro­dzaj pro­ble­mów, nie­jed­no­krot­nie zmie­nić na­wy­ki ca­łe­go ży­cia osób do­tknię­tych do­le­gli­wo­ścią, wy­brać ćwi­cze­nia gło­su i inne for­my te­ra­pii.

Po­nie­waż za­bu­rze­nia gło­su są róż­ne, więc i tech­ni­ki ćwi­czeń są od­mien­ne. Na­uka śpie­wu, ćwi­cze­nia wo­kal­ne to pro­ces od­kry­wa­nia, co twój głos może zro­bić dla cie­bie. Jest to nie tyle kwe­stia na­ucze­nia się, jak wy­twa­rzać dźwię­ki, ile na­ucze­nia się, aby dźwię­ki same się ro­dzi­ły. Po­przez do­świad­cze­nie i ćwi­cze­nia sta­je­my się świa­do­mi tego, co się wy­da­rza. Po­przez pro­ces se­lek­cji wzmac­nia­my to, co jest przy­jem­ne i ła­twe dzię­ki czę­ste­mu po­wta­rza­niu.

Pod­su­mo­wu­jąc, są­dzę, że przed­sta­wio­ne w tej książ­ce tech­ni­ki ćwi­czeń, prak­ty­ki i prze­my­śle­nia będą cen­nym wkła­dem w roz­wój pe­da­go­gi­ki gło­su. Dzię­ki kre­atyw­ne­mu po­dej­ściu do pe­da­go­gi­ki po­mo­gą szko­lić na­uczy­cie­li, śpie­wa­ków, a tak­że lu­dzi, któ­rzy z róż­nych po­wo­dów do­zna­li za­bu­rzeń gło­su.

W książ­ce tej są za­war­te całe de­ka­dy prak­ty­ki Ane­ty – wo­ka­list­ki, Ane­ty – pe­da­go­ga, i wie­le udo­ku­men­to­wa­nych przy­pad­ków. Za­wie­ra ona mnó­stwo in­for­ma­cji prze­ka­za­nych z per­spek­ty­wy na­uczy­cie­la śpie­wu, któ­re są istot­ne dla śpie­wa­ków i ich na­uczy­cie­li.

Książ­ka ta bę­dzie cen­nym uzu­peł­nie­niem bi­blio­te­ki każ­de­go na­uczy­cie­la śpie­wu, śpie­wa­ka czy pro­fe­sjo­na­li­sty zaj­mu­ją­ce­go się gło­sem.

dr Ali­cja Ró­żak-Ko­mo­row­ska

fo­nia­traCza­sem ści­ska nas coś w gar­dle, by nie do­pu­ścić gło­su ser­ca do gło­wy lub vice ver­sa.

Sta­ni­sław Je­rzy Lec

Za­nim na do­bre za­bio­rę głos

Do na­pi­sa­nia tej książ­ki za­in­spi­ro­wa­ło mnie przede wszyst­kim ze­tknię­cie się w cią­gu mo­jej wie­lo­let­niej prak­ty­ki z wie­lo­ma ofia­ra­mi tra­dy­cyj­nych me­tod na­ucza­nia śpie­wu, a tak­że moje wła­sne do­świad­cze­nie. Po­dam w niej kil­ka po­my­słów do prze­my­śle­nia wie­rząc, że uła­twią one czy­ta­ją­ce­mu zna­le­zie­nie wła­ści­wej dro­gi do pra­cy nad gło­sem i nad sobą.

Prze­szłam przez kla­sycz­ną szko­łę śpie­wu, uczą­cą tech­ni­ki, któ­ra mia­ła słu­żyć świa­do­me­mu kon­tro­lo­wa­niu od­de­chu i gło­su.

Kie­dy po szko­le mu­zycz­nej za­czę­łam sta­wiać pierw­sze kro­ki na sce­nie i gdy po­tem na­gra­łam pierw­szą pły­tę, nie mo­głam zro­zu­mieć, dla­cze­go nie lu­bię swo­je­go gło­su i, mimo aplau­zu słu­cha­czy, źle się z nim czu­ję. W szko­le za­de­cy­do­wa­no, że je­stem so­pra­nem (wręcz su­ge­ro­wa­no, że może na­wet ko­lo­ra­tu­rą), pod­czas gdy ja naj­le­piej czu­łam się w dol­nym re­je­strze. Na szczę­ście chcia­łam być pio­sen­kar­ką, a nie śpie­wacz­ką, więc dano mi spo­kój. Dru­gim moim szczę­ściem było to, że skoń­czy­łam pię­cio­let­nią szko­łę w czte­ry lata, uczęsz­cza­jąc na czwar­ty i pią­ty rok jed­no­cze­śnie, czym oszczę­dzi­łam so­bie o rok ćwi­cze­nia mo­je­go „so­pra­nu”, któ­ry, po la­tach, oka­zał się mez­zo­so­pra­nem! Gdy pra­co­wa­łam już w za­wo­dzie pio­sen­kar­ki, zda­rza­ło mi się udzie­lać do­raź­nej po­mo­cy pio­sen­ka­rzom i ak­to­rom, gdy mie­li trud­no­ści z wy­ko­na­niem ja­kie­goś utwo­ru lub – to naj­czę­ściej – za­śpie­wa­niem wy­so­kie­go dźwię­ku. Za­ję­ta wy­stę­pa­mi nie mia­łam wie­le cza­su na sys­te­ma­tycz­ne ucze­nie ko­go­kol­wiek (z wy­jąt­kiem okre­su, gdy pra­co­wa­łam w Stu­diu Pio­sen­ki). Pod­czas tych krót­kich (jed­no-, dwu­dnio­wych lub dwu­ty­go­dnio­wych) se­sji pe­da­go­gicz­nych osią­ga­łam za­dzi­wia­ją­ce na­wet dla mnie sa­mej re­zul­ta­ty. Za­czę­łam się nad tym za­sta­na­wiać i do­szłam do wnio­sku, że se­kret kry­je się w mo­jej po­sta­wie wo­bec lu­dzi, w wie­rze w ludz­kie moż­li­wo­ści. Czę­sto stwa­rza­łam sy­tu­acje, w któ­rych uczeń nie­świa­do­mie osią­gał „nie­osią­gal­ne”, by po­tem móc świa­do­mie z tego do­świad­cze­nia ko­rzy­stać. Gdy zna­la­złam się we Fran­cji, do­sta­łam pra­cę asy­stent­ki u na­uczy­ciel­ki śpie­wu. Była ona au­tor­ką no­wej me­to­dy szko­le­nia śpie­wa­ków, po­le­ga­ją­cej na wy­ko­ny­wa­niu sze­re­gu ćwi­czeń gim­na­stycz­nych, przede wszyst­kim twa­rzy, szczę­ki i ję­zy­ka. Nie­wie­le ro­zu­mia­łam z me­dycz­nych wy­ja­śnień me­to­dy, bo wte­dy moja zna­jo­mość ję­zy­ka fran­cu­skie­go rów­na­ła się zeru (po­słu­gi­wa­łam się głów­nie an­giel­skim). Kie­dy wraz z upły­wem cza­su (po na­by­ciu lep­szej zna­jo­mo­ści ję­zy­ka i do­świad­czeń z ucznia­mi) stwier­dzi­łam, że na­wet cał­ko­wi­te opa­no­wa­nie me­to­dy nie da­wa­ło ucznio­wi umie­jęt­no­ści śpie­wa­nia, po­rzu­ci­łam tę pra­cę. Po­wró­ci­łam do mo­ich daw­nych po­my­słów i jed­no­cze­śnie za­czę­łam szu­kać no­wych spo­so­bów na­ucza­nia. Za­przy­jaź­nio­ny mu­zyk zna­lazł dla mnie – w Sta­nach Zjed­no­czo­nych – książ­ki, któ­re po­twier­dzi­ły moje prze­czu­cia na te­mat roli psy­chi­ki w pra­cy nad gło­sem. Za­czę­łam od sto­so­wa­nia me­to­dy Kri­stin Lin­kla­ter, opi­sa­nej w książ­ce Fre­eing the na­tu­ral vo­ice, a po­tem ko­rzy­sta­łam rów­nież z do­świad­czeń in­nych pro­fe­so­rów, naj­czę­ściej po­cho­dzą­cych z An­glii i USA.

Sta­ło się dla mnie ja­sne, że gdy trak­tu­je się głos jako zja­wi­sko bę­dą­ce wy­łącz­nie wy­ni­kiem kon­kret­nej pra­cy mię­śni, od­ry­wa­jąc go od jego „wła­ści­cie­la”, czy­ni się go nie­cie­ka­wym, po­dob­nym do ca­łej masy in­nych gło­sów (pew­nie stąd licz­ne sce­ny ope­ro­we, te­atral­ne czy es­tra­do­we peł­ne są pu­sto­sło­wia i pu­sto­dź­wię­ków). Po­wtó­rzę za Cor­ne­liu­sem L. Re­idem:

głos jest prze­dłu­że­niem oso­by, a więc:

GŁOS = OSO­BA

Każ­de­mu z nas zna­ne są sy­tu­acje z ży­cia, w któ­rych głos zdra­dza nasz praw­dzi­wy stan emo­cjo­nal­ny. Na przy­kład gdy mamy pro­ble­my z za­śpie­wa­niem wy­so­kich dźwię­ków (w ra­mach po­sia­da­nej ska­li); gdy gar­dło się za­my­ka lub nie po­tra­fi­my utrzy­mać dłu­giej fra­zy, naj­czę­ściej ozna­cza to, że blo­ku­je­my na­szą agre­sję, złość. Prze­cież w kłót­ni je­ste­śmy w sta­nie nie­by­wa­le dłu­go wy­trzy­mać od­dech wy­do­by­wa­jąc z sie­bie gło­śne, wy­so­kie dźwię­ki! Wy­ni­ka to z tego, że w sy­tu­acji, w któ­rej głos jest środ­kiem wy­ra­zu na­szych praw­dzi­wych uczuć, uży­wa­my go bez tru­du. Na­to­miast gdy głos jest obiek­tem sa­mym w so­bie, ode­rwa­nym od na­sze­go cia­ła i od na­szych po­trzeb ko­mu­ni­ko­wa­nia uczuć, na­tra­fia­my na trud­no­ści w emi­sji. Po­myśl­my, co zna­czą okre­śle­nia, że ktoś śpie­wał: „z du­szą”, „ser­cem” lub „bez ser­ca” itp. Gdy od­po­wie­my na te py­ta­nia, sta­nie się ja­sne, że jed­nym z pod­sta­wo­wych ce­lów w pra­cy z gło­sem jest uwal­nia­nie i wy­ra­ża­nie uczuć. W tym celu pro­po­nu­ję trak­to­wać głos tak, jak­by to było dziec­ko – za­ak­cep­to­wać go ta­kim, jaki jest, i w ten spo­sób po­zwo­lić mu się roz­wi­jać. W wie­lu te­ra­piach spo­tkać się moż­na z ter­mi­nem „we­wnętrz­ne dziec­ko”.

W moim ro­zu­mie­niu okre­śle­nie „we­wnętrz­ne dziec­ko” jest sy­no­ni­mem na­sze­go dzie­ciń­stwa, a wraz z nim na­szych emo­cji i od­ru­chów wy­ro­bio­nych od pierw­szych dni na­sze­go ży­cia.

Na po­mysł pra­cy z DZIEC­KIEM wpa­dłam przez przy­pa­dek, gdy szu­ka­łam spo­so­bu na wy­ja­śnie­nie uczen­ni­cy, jak ma unik­nąć for­so­wa­nia gło­su. Przy­szło mi wte­dy do gło­wy, żeby za­pro­po­no­wać jej trak­to­wa­nie gło­su tak, jak­by to było dziec­ko, do któ­re­go trze­ba mieć cier­pli­wość. Pra­cu­jąc z nią w tym du­chu, pil­no­wa­łam, by dała temu DZIEC­KU = gło­so­wi c z a s na roz­wój, nie „po­py­cha­ła go”, nie kry­ty­ko­wa­ła. Do­syć szyb­ko za­czę­ła mieć po­zy­tyw­ne wy­ni­ki i to nie tyl­ko gło­so­we, bo ana­lo­gie z ży­ciem i we­wnętrz­ny­mi pro­ble­ma­mi same się na­su­wa­ły. Wy­stę­pu­ją­ca u niej nie­cier­pli­wość wo­bec gło­su, wo­bec sa­mej sie­bie była od­zwier­cie­dle­niem za­cho­wań jej mamy wo­bec niej, gdy nie uzy­ski­wa­ła na­tych­mia­sto­wych re­zul­ta­tów pra­cy!

Szu­ka­jąc wła­sne­go gło­su szu­ka­my sie­bie, swo­je­go praw­dzi­we­go „ja”, kon­tak­tu z we­wnętrz­nym dziec­kiem.

Ak­tor czy śpie­wak musi umieć otwo­rzyć się, dać DZIEC­KU głos, nie bać się swo­ich uczuć. Gdy mó­wię o da­niu DZIEC­KU gło­su, mam na my­śli rów­nież mó­wie­nie do n i e g o na głos.

Pra­ca nad gło­sem jest bar­dzo in­tym­ną pra­cą, wy­ma­ga za­tem wła­ści­wej at­mos­fe­ry, w któ­rej uczeń nie czu­je się cen­zu­ro­wa­ny i w związ­ku z tym może so­bie po­zwo­lić na­wet na śmiesz­ność – bez ry­zy­ka, że bę­dzie wy­śmia­ny. Wte­dy tyl­ko, wraz z na­uczy­cie­lem, uczeń bę­dzie mógł szu­kać dro­gi do uwol­nie­nia, roz­wi­nię­cia swo­je­go gło­su i wy­pra­co­wać tech­ni­kę wo­kal­ną opar­tą na jego wła­snej per­cep­cji od­czuć zwią­za­nych ze śpie­wem. Przy­po­mi­nam, że w pra­cy tej cho­dzi o zdo­by­cie co­raz więk­szej świa­do­mo­ści sie­bie sa­me­go.

Głos jest pa­pier­kiem lak­mu­so­wym wska­zu­ją­cym stan psy­chicz­ny czło­wie­ka.

Ci, któ­rzy nie lu­bią swo­je­go gło­su, naj­czę­ściej nie lu­bią sa­mych sie­bie.

Pra­ca z gło­sem i od­de­chem jest za­glą­da­niem w głąb sie­bie, w na­sze za­blo­ko­wa­nia. To czę­sto wy­wo­łu­je strach. A pierw­szym od­ru­chem na strach jest za­trzy­ma­ny (za­mknię­ty) od­dech, a w związ­ku z tym za­ci­śnię­te gar­dło, szczę­ki, dół brzu­cha i po­ślad­ki. Dla­te­go też pierw­szym eta­pem pra­cy jest opa­no­wa­nie umie­jęt­no­ści roz­luź­nia­nia mię­śni.

Trud­no so­bie wy­obra­zić więk­sze zło dla twór­czo­ści niż skur­cze mię­śni i za­ha­mo­wa­nie or­ga­ni­zmu. Je­że­li do­tknię­ty jest tym or­gan gło­su, lu­dzie o naj­pięk­niej­szym z na­tu­ry gło­sie za­czy­na­ją chry­pieć, rzę­zić lub wprost tra­cą zdol­ność mó­wie­nia.

Kon­stan­tin S. Sta­ni­sław­ski

Głos i jego „wła­ści­ciel” to jed­no i to samo. Po­wtó­rzę: gdy mamy pro­ble­my z gło­sem – mamy pro­ble­my z sobą. Do­bre pod­ręcz­ni­ki me­to­dycz­ne o na­uce śpie­wu o tym wspo­mi­na­ją, ale się tym nie zaj­mu­ją. Chcia­ła­bym wła­śnie na tę część po­ło­żyć ak­cent.

Głos jest środ­kiem ko­mu­ni­ka­cji z in­ny­mi, a tak­że z sobą sa­mym – sło­wo mó­wio­ne do sie­bie na głos przy­bie­ra inną for­mę niż to, któ­re zo­sta­ło wy­łącz­nie po­my­śla­ne.

A co my ta­kie­go ko­mu­ni­ku­je­my na­szym gło­sem, poza tre­ścią, któ­rą wy­ra­ża­ją sło­wa? Słu­cha­jąc po raz pierw­szy czy­je­goś gło­su uzy­sku­je­my pew­ne wy­obra­że­nie o oso­bie mó­wią­cej, ojej wy­glą­dzie, wzro­ście, płci, wie­ku, cha­rak­te­rze.

Bywa, że wy­ro­bio­ne na pod­sta­wie gło­su po­ję­cie o czło­wie­ku nie od­po­wia­da jego praw­dzi­we­mu wy­glą­do­wi. Na przy­kład sły­sze­li­śmy dzie­cię­cy, pisz­czą­cy gło­sik – a mamy przed sobą do­ro­słą ko­bie­tę. Czy też do­biegł nas sła­by głos chłop­ca – a mamy przed sobą do­ro­słe­go męż­czy­znę lub od­wrot­nie. Jest to czę­sto znak we­wnętrz­ne­go kon­flik­tu da­nej oso­by.

Gdy ni­ski czło­wiek ma po­tęż­ny głos, może to być ozna­ką czło­wie­ka o sil­nej oso­bo­wo­ści albo ta­kie­go, któ­ry „bro­ni się” gło­sem lub ukry­wa swo­je sła­bo­ści, lę­kli­wość.

Znam ak­to­ra, któ­ry pró­bu­je „po­więk­szyć się” gło­sem (na­da­jąc mu bar­dzo ni­ską bar­wę) i przyj­mu­jąc wy­zy­wa­ją­cą po­sta­wę cia­ła.

Oso­by, któ­re mają pisz­czą­cy głos, naj­czę­ściej go nie lu­bią. Przy­szła kie­dyś do mnie tan­cer­ka, któ­rej ja­zgo­tli­wy głos był nie do wy­trzy­ma­nia. Lu­dzie uni­ka­li z nią kon­tak­tu z tego wła­śnie po­wo­du. Głos odzie­dzi­czy­ła po ma­mie. Po­nie­waż nie lu­bi­ła go, po­sta­no­wi­ła za­milk­nąć i od­dać się tań­co­wi. Jed­nak po pew­nym cza­sie trud­no­ści w ko­mu­ni­ka­cji z in­ny­mi i nie­uda­ne ży­cie oso­bi­ste zmu­si­ły ją do po­szu­ki­wa­nia wyj­ścia z tej sy­tu­acji. Za­czę­ła brać lek­cje śpie­wu. Dzię­ki pra­cy nad ak­cep­ta­cją swo­je­go gło­su i uży­wa­niem go nie tyl­ko do krzy­ku (jak to czy­ni­ła jej mama), ale tak­że do wy­ra­ża­nia nim cie­płych uczuć, stop­nio­wo głos jej ła­god­niał i tra­cił swo­ją nie­przy­jem­ną ostrość. Nie obe­szło się, na­tu­ral­nie, bez po­ru­sze­nia i prze­ana­li­zo­wa­nia kwe­stii jej wza­jem­nych sto­sun­ków z mat­ką.

Gło­sem mo­że­my oczy­wi­ście rów­nież ma­ni­pu­lo­wać.

Wilk z baj­ki o Czer­wo­nym Kap­tur­ku mu­siał ubrać się nie tyl­ko w ubra­nie bab­ci, ale tak­że w jej głos!

W za­leż­no­ści od tego, ja­kie chce­my wy­wrzeć na kimś wra­że­nie, taki do­bie­ra­my (naj­czę­ściej nie­świa­do­mie) głos. In­a­czej roz­ma­wia­my z oso­bą, od któ­rej wie­le za­le­ży, in­a­czej z czło­wie­kiem, któ­re­go sy­tu­acja za­le­ży od nas. Moż­na to ła­two za­ob­ser­wo­wać w pra­cy, w domu czy w ukła­dach mi­ło­snych. Tak­że bar­dzo czę­sto wo­bec le­ka­rza przyj­mu­je­my głos i za­cho­wa­nie dziec­ka, któ­re nie­wie­le ro­zu­mie i zda­je się cał­ko­wi­cie na jego wer­dykt.

W szpi­ta­lach pie­lę­gniar­ki czy sa­lo­we zwra­ca­ją się do cho­rych, jak­by to były dzie­ci. Te sy­tu­acje za­leż­no­ści, kie­dy na­sze ży­cie jest w czy­ichś rę­kach, au­to­ma­tycz­nie przy­wra­ca­ją nam głos i za­cho­wa­nia ma­łe­go dziec­ka. Zmie­nia­my głos w celu osią­gnię­cia kon­kret­ne­go celu. Oglą­da­łam do­ku­ment o na­krę­co­nych ukry­tą ka­me­rą za­cho­wa­niach opie­ku­nek do dzie­ci, któ­re w obec­no­ści pani domu mia­ły de­li­kat­ny, bu­dzą­cy za­ufa­nie głos, a gdy tyl­ko zo­sta­wa­ły sam na sam z dziec­kiem, ich głos i oczy­wi­ście za­cho­wa­nie ule­ga­ły cał­ko­wi­tej zmia­nie. Każ­de­mu z nas zda­rza się odło­żyć na póź­niej wy­ko­na­nie bar­dzo dla nas waż­nych te­le­fo­nów, bo nie czu­je­my się do­brze. Wie­my lub czu­je­my, że bę­dzie nam bra­ko­wa­ło w gło­sie tego cze­goś, cze­go po­trze­bu­je­my, by na przy­kład zo­stać wy­słu­cha­nym i za­ła­twić spra­wę. Cze­ka­my wte­dy na lep­sze sa­mo­po­czu­cie, kie­dy nasz głos oznaj­mi słu­cha­czo­wi, że mamy wia­rę w sie­bie i wie­my, cze­go chce­my. Czę­sto też sta­ra­my się nie dać po­znać po gło­sie, że czu­je­my się nie­do­brze, że na­sze spra­wy sto­ją nie naj­le­piej. Jest to oszu­ki­wa­nie gło­sem, w do­brym czy złym celu.

Dzie­ci bar­dzo lu­bią ba­wić się gło­sem, uda­wać ko­goś in­ne­go. Zda­rza mi się oglą­dać z dzieć­mi „Małą Sy­ren­kę” Di­sneya. Dzie­ciom cza­sem ła­twiej niż do­ro­słym do­trzeć do głę­bi in­for­ma­cji za­war­tych w baj­kach, oczy­wi­ście pod wa­run­kiem że do­ro­sły, z któ­rym roz­ma­wia­ją, umie na­pro­wa­dzić je na to py­ta­nia­mi. Gdy oma­wiam z dzieć­mi tę baj­kę, tak mniej wię­cej wy­glą­da dia­log: „Dla­cze­go kró­le­wicz nie chciał po­ślu­bić Sy­ren­ki?”. Od­po­wiedź brzmi: „Bo nie wie­dział, że to ona jest tą, któ­rą po­ko­chał i któ­ra go ura­to­wa­ła”. „A dla­cze­go jej nie po­znał?” – py­tam. – „Bo nie mo­gła wy­do­być z sie­bie gło­su”. „A więc co się da­lej sta­ło?” – drą­żę. „Kró­le­wicz chciał po­ślu­bić cza­row­ni­cę, bo ona mia­ła głos Sy­ren­ki”. „Czy­li po­znał Sy­ren­kę nie po wy­glą­dzie, ale po gło­sie, co więc z tego wy­ni­ka?” – do­cie­kam. Od­po­wiedź za­wsze jest jed­no­znacz­na, że nie wol­no od­da­wać swo­je­go gło­su na­wet za naj­więk­sze skar­by (Sy­ren­ka w za­mian za głos otrzy­ma­ła nogi i wy­glą­da­ła jak nor­mal­na ko­bie­ta). Po ta­kiej roz­mo­wie gra­tu­lu­ję dzie­ciom traf­nej od­po­wie­dzi i wy­ja­śniam, że od­da­nie ko­muś swo­je­go gło­su jest rów­no­znacz­ne ze zre­zy­gno­wa­niem z sie­bie, a tego na pew­no nie wol­no ro­bić, za żad­ną cenę.

„Prze­bie­ran­ki” gło­su mo­że­my na­zwać rów­nież prze­bie­ra­niem się DZIEC­KA.

Po­dam parę przy­kła­dów na to, jak roz­po­znać prze­bra­ne­go za do­brą bab­cię wil­ka (patrz: baj­ka o Czer­wo­nym Kap­tur­ku).

Dziew­czy­na, o któ­rej w po­da­wa­nych da­lej przy­kła­dach będę jesz­cze pi­sać, całe dzie­ciń­stwo c z e k a ł a na mi­łość ro­dzi­ców, na to, by się nią za­in­te­re­so­wa­li. (Chcę tu pod­kre­ślić, że ocze­ki­wa­nie jest sta­nem cha­rak­te­ry­stycz­nym dla dziec­ka, dziec­ko bo­wiem nie jest w sta­nie za­pew­nić so­bie tego, cze­go mu brak, może je­dy­nie cze­kać). W jej domu, na przy­kład, je­dy­nym ele­men­tem ko­mu­ni­ka­cji były pie­nią­dze i ten sche­mat po­wtó­rzy­ła w swo­im mał­żeń­stwie, w któ­rym mąż po­dob­nie jak jej oj­ciec, w za­mian za duże pie­nią­dze, żą­dał po­słu­szeń­stwa. Mię­dzy in­ny­mi za­bra­niał jej po­bie­ra­nia lek­cji śpie­wu. Po uzy­ska­niu nie­za­leż­no­ści (w wy­ni­ku in­ten­syw­nej pra­cy nad sobą) pod­ję­ła de­cy­zję o zna­le­zie­niu so­bie pra­cy, któ­ra spra­wi jej przy­jem­ność. Słusz­nie. Zde­cy­do­wa­ła się pra­co­wać przy dub­bin­gu. Wy­da­wa­ło­by się, że już wszyst­ko jest w po­rząd­ku. Tym­cza­sem to tu wła­śnie DZIEC­KO „prze­bra­ło się” za do­ro­słe­go i w ten spo­sób po­wró­ci­ło do dzie­ciń­stwa. By zro­zu­mieć, co mam na my­śli, trze­ba w dia­lo­gu z DZIEC­KIEM po­su­nąć się o parę kro­ków da­lej, czy­li – w przy­to­czo­nym przy­kła­dzie – wspo­mnia­na ko­bie­ta nie po­win­na była za­trzy­mać się na ar­gu­men­tach DZIEC­KA, że wresz­cie bę­dzie ro­bi­ła to, co spra­wia jej przy­jem­ność, i do­sta­nie go­dzi­wą za­pła­tę, ale na in­nym aspek­cie tej pra­cy, czy­li na c z e k a n i u na te­le­fon, na ofer­tę. Te­raz ła­twiej za­uwa­ży­my, że oso­ba ta „wró­ci­ła” do domu. Oso­by z po­dob­nym pro­ble­mem nie po­win­ny wy­ko­ny­wać wol­ne­go za­wo­du, gdyż wy­cze­ki­wa­nie wy­ma­ga du­żej od­por­no­ści. Jed­nym z roz­wią­zań, ja­kie jej za­pro­po­no­wa­łam, było zna­le­zie­nie in­nej, sta­łej pra­cy i po­trak­to­wa­nie tej wy­ma­rzo­nej jako do­dat­ko­wej, jako hob­by.

Inny przy­pa­dek to mło­dy czło­wiek o pięk­nym gło­sie, któ­ry ma wszyst­kie dane, by zro­bić ka­rie­rę. Jego mat­ka przez całe dzie­ciń­stwo i okres mło­dzień­czy szer­mo­wa­ła za­rów­no kom­ple­men­ta­mi – że jest ge­nial­ny, wspa­nia­ły, jak i in­wek­ty­wa­mi, typu „idio­ta”, „zero” itp. By umoż­li­wić so­bie zro­bie­nie ka­rie­ry, mu­siał uwol­nić się od mat­ki i od uczu­cia, że co­kol­wiek w tej spra­wie robi, jest dla niej lub z jej po­wo­du. Na­uczył się mil­czeć, czy­li n i e in­for­mo­wać mat­ki o swo­ich ar­ty­stycz­nych po­czy­na­niach. Za­czął ćwi­czyć głos, zna­lazł kom­po­zy­to­ra i przy­stą­pił do przy­go­to­wy­wa­nia re­per­tu­aru. Na­gle ma oka­zję za­pi­sać się na kurs te­atral­ny, o któ­rym kie­dyś ma­rzył. Wo­bec tego de­cy­du­je się prze­rwać swo­je śpie­wa­nie na dwa mie­sią­ce w celu do­sko­na­le­nia się, ar­gu­men­tu­jąc, że i to się przy­da na sce­nie (do­dam, że ma już po­nad trzy­dzie­ści lat). Ar­gu­ment, owszem, słusz­ny, tyle tyl­ko, że opóź­nia, a może i unie­moż­li­wia ka­rie­rę pio­sen­kar­ską. Cho­ciaż­by dla­te­go, że kom­po­zy­tor, któ­ry już tyle cza­su pra­co­wał z nim nad re­per­tu­arem, może – znie­chę­co­ny – od­wró­cić się i za­nie­chać dal­szej współ­pra­cy (nasz śpie­wak już wie­lo­krot­nie za­trzy­my­wał się „pięć przed dwu­na­stą”). W ta­kiej sy­tu­acji trze­ba, jak przy­sta­ło na praw­dzi­we­go ro­dzi­ca, za­bro­nić DZIEC­KU kur­su te­atral­ne­go i zmu­sić do do­pro­wa­dze­nia do koń­ca raz pod­ję­te­go dzia­ła­nia – co w tym wy­pad­ku bę­dzie cał­ko­wi­tą no­wo­ścią, czy­li praw­dzi­wą edu­ka­cją dziec­ka.

W pra­cy z sobą jest taki mo­ment, kie­dy sza­le­je w nas nie­wy­ży­ty w dzie­ciń­stwie nar­cyzm – z dzie­cin­nym ar­gu­men­tem „ja chcę” na­le­ży bar­dzo uwa­żać. Ar­ty­ści po­win­ni pa­mię­tać, że ich za­wód daje im cu­dow­ną szan­sę świa­do­me­go re­ali­zo­wa­nia nar­cy­stycz­nych uczuć. A że wcho­dzi­my obec­nie w epo­kę cał­ko­wi­te­go sku­pie­nia się na swo­im pęp­ku w naj­gor­szym tego sło­wa zna­cze­niu i ła­two jest się zgu­bić, mu­si­my na­uczyć się ra­dzić so­bie z tymi uczu­cia­mi. Uczu­ciom nar­cy­stycz­nym na­le­ży po­świę­cić dużo miej­sca w pra­cy z sobą, na­uczyć się je kon­tro­lo­wać i uży­wać ich tak, by nie de­ter­mi­no­wa­ły po­waż­nych de­cy­zji ży­cio­wych. Na przy­kład je­śli nie zre­ali­zo­wa­ne w dzie­ciń­stwie uczu­cia nar­cy­stycz­ne są j e d y n y m po­wo­dem wy­bo­ru za­wo­du ar­ty­sty, to le­piej od razu zmie­nić za­wód. W pierw­szym eta­pie pra­cy z sobą, a więc i w pra­cy z uczu­cia­mi nar­cy­stycz­ny­mi, re­ali­zu­je się (w mia­rę moż­li­wo­ści) to, na co DZIEC­KO ma ocho­tę, po­tem zaś na­stę­pu­je ucze­nie g o do­ro­śle­nia i roz­waż­ne­go osią­ga­nia tego, o czym ono ma­rzy – za­tem nic już nie musi się stać n a t y c h m i a s t, jak­by tego chcia­ło DZIEC­KO.

W pra­cy z sobą trze­ba uwa­żać, żeby nie po­zo­stać za dłu­go na eta­pie nar­cy­stycz­nym, w sa­mo­za­chwy­cie i ocze­ki­wa­niu, że świat po­wi­nien się krę­cić wo­kół nas. Na­sze ży­cie i prze­szłość ni­ko­go oprócz nas nie ob­cho­dzą – to my mamy za­jąć się DZIEC­KIEM, ucząc je żyć z in­ny­mi.

O nar­cy­zmie wie­le już na­pi­sa­no, więc nie będę się nad tym te­ma­tem za­trzy­my­wać, po­wtó­rzę tyl­ko, że jest bar­dzo waż­ne, by­śmy jako ide­al­ni ro­dzi­ce tego DZIEC­KA umie­li od­po­wie­dzieć na jego nie zre­ali­zo­wa­ne po­trze­by i po­kie­ro­wać nim. To wła­śnie w zda­niach: „ja tego chcę” lub „nie chcę”, „to mi się po­do­ba, a to nie po­do­ba” i temu po­dob­ne, wy­ra­ża się DZIEC­KO. Pod­kre­ślam, iż nie chcę przez to po­wie­dzieć, że na­szych chę­ci nie trze­ba brać pod uwa­gę, wręcz prze­ciw­nie. Ale mu­szą im to­wa­rzy­szyć dal­sze py­ta­nia i prze­my­śle­nia, któ­re po­zwo­lą pod­jąć do­ro­słą de­cy­zję, w któ­rej chęć czy nie­chęć nie od­gry­wa­ją głów­nej roli. War­to pa­mię­tać, że i w na­szych chę­ciach i nie­chę­ciach mo­że­my od­na­leźć „za­pro­gra­mo­wa­nie” z daw­nych cza­sów i że nie za­wsze jest to na­sza praw­dzi­wa re­ak­cja. Czę­sto sły­szę od ko­biet, że pod wie­czór są tak strasz­nie zmę­czo­ne, iż nic już tego dnia nie zro­bią. Ich głos po­twier­dza ich stan. Naj­czę­ściej ta­kiej zmę­czo­nej mło­dej ko­bie­cie za­da­ję py­ta­nie – co by było, gdy­by te­raz, w tej chwi­li, za­dzwo­nił do niej uro­czy, atrak­cyj­ny męż­czy­zna i za­pro­sił na ko­la­cję? Naj­czę­ściej na jej twa­rzy po­ja­wia się uśmiech i zni­ka, ma­ni­fe­sto­wa­ne przed chwi­lą, zmę­cze­nie. Wy­ła­pu­jąc ten mo­ment, py­tam – czy jej mat­ka była oso­bą, któ­ra dużo pra­co­wa­ła i wie­czo­ra­mi była bar­dzo zmę­czo­na? Od­po­wiedź, jak do­tąd, za­wsze była twier­dzą­ca. Otóż, acz­kol­wiek to praw­da, że w tym mo­men­cie ko­bie­ta od­czu­wa zmę­cze­nie, dzie­je się tak jed­nak głów­nie dla­te­go, że tak na­uczy­ła się od swo­jej mamy re­ago­wać na pra­cę i tru­dy ży­cia. Pra­cu­jąc z sobą, może tę ten­den­cję zmo­dy­fi­ko­wać.

In­nym nar­cy­stycz­nym po­czu­ciem jest prze­ko­na­nie, że je­stem „naj” – naj­lep­sza(y), naj­wspa­nial­sza(y) itd.

Trze­ba wte­dy przy­po­mnieć DZIEC­KU, że choć dla nas jest ono „naj…”, ma wie­dzieć o tym, że inni też są „naj…”.

Pra­ca nad gło­sem, któ­rą pro­po­nu­ję uczniom, jest skie­ro­wa­na do tych, któ­rych pa­sjo­nu­je po­zna­wa­nie sa­me­go sie­bie (a przez to i in­nych) i któ­rzy nie boją się wy­sił­ku i zmian. Pra­ca taka, jak wszel­kie „za­glą­da­nie” w sie­bie, wy­ma­ga od­wa­gi i musi być wy­ko­ny­wa­na stop­nio­wo. Re­kom­pen­sa­tą za wy­sił­ki jest przy­jem­ność wy­ni­ka­ją­ca z od­zy­ski­wa­nia po­czu­cia wła­snej war­to­ści i co­raz więk­szej wia­ry w swo­je moż­li­wo­ści. Książ­ka ta nie ma am­bi­cji ode­gra­nia roli pod­ręcz­ni­ka (pro­po­zy­cje ksią­żek o pra­cy nad gło­sem czy­tel­nik znaj­dzie na koń­cu). Nie będę po­da­wać żad­nej me­to­dy pra­cy nad gło­sem, mię­dzy in­ny­mi dla­te­go, że z każ­dym pra­cu­ję in­a­czej. Na­to­miast przed­sta­wię pew­ne sta­le ele­men­ty pra­cy i ćwi­cze­nia, któ­re wy­da­ją mi się mało zna­ne. Głów­nym ce­lem tej książ­ki jest zwró­ce­nie uwa­gi na pro­ble­my zwią­za­ne z gło­sem, z jego kształ­to­wa­niem i, co za tym idzie, z kształ­to­wa­niem na­szej oso­bo­wo­ści.ROZDZIAŁ I Główne elementy pracy nad głosem

Bez od­de­chu nie ma ży­cia

Lek­cja jest oka­zją do eks­plo­ra­cji i zna­le­zie­nia tego, co dla nas jest wła­ści­we. A prze­wod­ni­kiem jest na­sze po­czu­cie kom­for­tu, ła­two­ści i przy­jem­no­ści. (…) Je­że­li trak­tu­jesz sie­bie z sza­cun­kiem, na jaki za­słu­gu­jesz, ko­rzy­ścią, któ­rą znaj­dziesz, bę­dzie więk­sza ła­twość i spraw­ność, któ­ra może ła­two prze­kro­czyć two­je ocze­ki­wa­nia i wy­obra­że­nia.

Mo­sze Fel­den­kra­is, The ma­ster mo­ves

Nie ma nic groź­niej­sze­go dla ak­to­ra niż świa­do­mość, że głos może za­stę­po­wać emo­cje. Mu­szą te dwie rze­czy iść jed­no­cze­śnie (…) czło­wiek, któ­ry ma dość kon­tro­li nad gło­sem, by pre­zen­to­wać (kon­se­kwent­nie) „miły” ton – ukry­wa wie­le rze­czy, krót­ko mó­wiąc, trze­ba spró­bo­wać otwo­rzyć swój ro­zum na po­jed­na­nie uczu­cia z dźwię­kiem i po­zwo­lić im wza­jem­nie się sty­mu­lo­wać.

Kri­stin Lin­kla­ter, Fre­eing the na­tu­ral vo­ice

Pierw­szym eta­pem pra­cy nad gło­sem jest po­zna­nie wła­sne­go na­tu­ral­ne­go ryt­mu od­dy­cha­nia, roz­po­zna­nie na­pięć, za­ha­mo­wań i na­ucze­nie się roz­luź­nia­nia, a tak­że uspraw­nia­nia sła­bych punk­tów cia­ła. Trze­ba na­uczyć się słu­cha­nia sa­me­go sie­bie. Głów­ne punk­ty na­pięć to: czo­ło, szczę­ki, gar­dło, ję­zyk (czę­sto cof­nię­ty tak, że blo­ku­je gar­dło), ra­mio­na, brzuch, po­ślad­ki. Tu wła­śnie do­ty­ka­my bar­dzo de­li­kat­nej ma­te­rii, po­nie­waż na­pię­cia te za­wsze zwią­za­ne są z prze­ży­cia­mi z dzie­ciń­stwa. Więc „uwal­nia­nie się” od na­pięć stwa­rza ko­niecz­ność po­sta­wie­nia pod zna­kiem za­py­ta­nia wie­lu „pew­ni­ków” do­ty­czą­cych nas sa­mych i domu, z któ­re­go po­cho­dzi­my, oraz spraw­dze­nia ety­kie­tek, ja­kie nam w dzie­ciń­stwie przy­le­pio­no.

Naj­pierw bę­dzie­my mu­sie­li za­po­znać się z na­szym od­de­chem. Przy­po­mi­nam, że od­dech za­czy­na na­sze ży­cie, a jego brak je koń­czy. Dla­te­go też na­ukę trze­ba za­cząć nie od kon­tro­lo­wa­nia od­de­chu, ale od ob­ser­wo­wa­nia go, w sta­nie roz­luź­nie­nia, by po­znać jego na­tu­ral­ny rytm. Trze­ba stop­nio­wo na­uczyć się mieć za­ufa­nie do wła­sne­go cia­ła, to zna­czy pa­mię­tać, że nasz sys­tem ner­wo­wy „za­ma­wia” tyle po­wie­trza, ile nam po­trze­ba do zre­ali­zo­wa­nia kon­kret­nej ak­cji, a w tym do wy­ra­że­nia tego, co chce­my wy­ra­zić. Je­śli czło­wiek nie wie, co chce prze­ka­zać, i wy­po­wia­da sło­wa, któ­rych do koń­ca nie po­my­ślał, bę­dzie miał pro­blem z od­de­chem (w śpie­wie wy­ra­ża się to tym, że śpie­wa­ją­cy ma wra­że­nie, że brak­nie mu cza­su na wzię­cie od­de­chu). Nie­raz wy­star­czy mieć bar­dzo do­brą dyk­cję, by od­dech sam się wspa­nia­le re­gu­lo­wał – po­le­cam ćwi­cze­nie spół­gło­sek z kor­kiem w ustach. (De­mo­ste­nes użył do tego ka­mie­ni). Cho­dzi o bar­dzo pre­cy­zyj­ne wy­ma­wia­nie sy­lab lub, na po­czą­tek, sa­mych spół­gło­sek.

Cia­ło, od­dech czło­wie­ka re­agu­ją na za­ist­nia­łą w mó­zgu myśl. Weź­my na przy­kład każ­de­mu z nas zna­ną sy­tu­ację, gdy na­gle wy­da­je nam się, że zo­sta­wi­li­śmy w domu za­pa­lo­ny gaz lub zgu­bi­li­śmy klu­cze. W cią­gu se­kun­dy ro­bi­my się czer­wo­ni, ser­ce nam ło­mo­cze i je­ste­śmy w cał­ko­wi­tej pa­ni­ce. Za­re­ago­wa­li­śmy na myśl, a nie na fak­tycz­ną sy­tu­ację.

Lo­gicz­nie ro­zu­mu­jąc, tak samo za­re­agu­je na­sze cia­ło na in­for­ma­cję typu: tego nie je­stem w sta­nie zro­bić, to mi się nie uda, tego nie dam rady za­śpie­wać, mnie się nie da ko­chać.

Na­sze ży­cie jest ta­kim, ja­kim uczy­ni­ły je na­sze my­śli

Ma­rek Au­re­liusz

Za­tem pierw­sze ćwi­cze­nia od­de­cho­we to pięt­na­sto­mi­nu­to­we re­lak­sa­cje, któ­re po­zwa­la­ją ob­ser­wo­wać od­dech, a nie dy­ry­go­wać nim! W cza­sie tych ćwi­czeń uczy­my się roz­po­zna­wać na­sze na­pię­cia i szu­ka­my co­raz to no­wych spo­so­bów ich roz­ła­do­wy­wa­nia. Jak we wszyst­kim, tak i w tych ćwi­cze­niach trze­ba być twór­czym, to zna­czy nie po­wta­rzać tych sa­mych tech­nik roz­luź­nia­nia się, tyl­ko szu­kać no­wych i wy­my­ślać je. Ce­lem jest, mię­dzy in­ny­mi, na­ucze­nie się od­dy­cha­nia usta­mi, z roz­luź­nio­ną szczę­ką, i po­zwo­le­nie cia­łu na peł­ny od­dech (włą­cza­jąc w to brzuch i dół ple­ców). Na roz­luź­nie­nie szczę­ki jest wie­le ćwi­czeń: ma­so­wa­nie miejsc, w któ­rych znaj­du­ją się „za­wia­sy” szczę­ko­we, lub w trak­cie prze­ły­ka­nia śli­ny jed­no­cze­sne za­trzy­ma­nie ję­zy­ka przy gór­nych zę­bach i opusz­cze­nie dol­nej szczę­ki; a po­tem pusz­cze­nie luź­no ję­zy­ka, tak by opadł sam – a nie był po­ło­żo­ny. Po­tem moż­na ro­bić to ćwi­cze­nie bez prze­ły­ka­nia śli­ny. Wbrew po­zo­rom nie jest to naj­ła­twiej­sze ćwi­cze­nie, ale za to bar­dzo po­ży­tecz­ne. Po pierw­sze, uświa­da­mia nam, do ja­kie­go stop­nia mamy na­pię­tą szczę­kę, a tak­że, że nasz ję­zyk jest „przy­le­pio­ny” do niej. By móc śpie­wać, ko­niecz­nie trze­ba unie­za­leż­nić ję­zyk od szczę­ki, tak by po­tem na­uczyć się go trzy­mać pła­sko przy dol­nych zę­bach. Mo­że­my za­ob­ser­wo­wać, co robi ję­zyk, gdy sze­ro­ko otwo­rzy­my usta przed lu­strem. Naj­czę­ściej usu­wa się w tył gar­dła, za­my­ka­jąc je i po­wo­du­jąc, że mimo otwar­tych ust, co po­win­no w kon­se­kwen­cji za­pew­nić od­dy­cha­nie przez gar­dło, w dal­szym cią­gu od­dy­cha­my no­sem. Od­dy­cha­nie usta­mi sta­je się moż­li­we w mia­rę, jak czło­wiek uwal­nia się od stra­chu przed swo­imi nie­zna­ny­mi uczu­cia­mi, uczy się je roz­po­zna­wać i wy­ra­żać. Prak­tycz­ne też jest ćwi­cze­nie, któ­re po­le­ga na śpie­wa­niu lub mó­wie­niu przy jed­no­cze­snym wy­krę­ca­niu ust na wszel­kie spo­so­by. Wspo­mnia­na prze­ze mnie pra­ca z kor­kiem jest jed­nym z naj­lep­szych ćwi­czeń, a w każ­dym ra­zie moim ulu­bio­nym.

Po­cząt­ko­we ćwi­cze­nia po­win­ny po­móc ucznio­wi w na­bra­niu za­ufa­nia do wła­sne­go cia­ła po­przez ob­ser­wa­cję swo­ich re­ak­cji na im­pul­sy, po­trze­by, emo­cje. Przyj­rzyj­my się każ­de­mu z nas zna­ne­mu po­mru­ko­wi „uhm”, któ­rym in­for­mu­je­my słu­cha­cza, że sły­szy­my, co do nas mówi (na przy­kład przez te­le­fon). Ten ma­lut­ki, ale za to nie­by­wa­le ko­mu­ni­ka­tyw­ny dźwięk może nam po­móc w po­szu­ki­wa­niu otwar­to­ści i re­zo­nan­su. Po­tem prze­cho­dzi­my do in­nych, już wy­raź­niej ar­ty­ku­ło­wa­nych dźwię­ków.

Na przy­kład za­czy­na­my od po­mru­ki­wa­nia „hmm” wy­obra­ża­jąc so­bie, że od­po­wia­da­my ko­muś, z kim roz­ma­wia­my. Jed­no­cze­śnie ob­ser­wu­je­my ten dźwięk. Po­tem wy­ra­ża­my nim zdzi­wie­nie, a więc prze­dłu­ża­my go, „aha mm” idąc w górę ska­li. Po­ma­łu do­cho­dzi­my do wy­raź­niej­sze­go „aha”, „ooo”, „mmm” itp. Trze­ba też ob­ser­wo­wać sie­bie w cią­gu dnia, kie­dy wie­lo­krot­nie wy­ra­ża­my róż­ne sta­ny bar­dzo cie­ka­wy­mi ma­leń­ki­mi dźwię­ka­mi.

Na­stęp­nym eta­pem jest spo­strze­ga­nie, w jaki spo­sób na­sze cia­ło ko­mu­ni­ku­je moc­niej­sze uczu­cia: zmie­nia się nam głos; robi się nam go­rą­co; za­czy­na­my się ją­kać; mó­wi­my co­raz szyb­ciej i bez skła­du, milk­nie­my i nie mo­że­my wy­do­być z sie­bie gło­su; głos sta­je się ra­do­sny, mó­wi­my w wyż­szym re­je­strze; głos się ob­ni­ża itd. Tego ro­dza­ju ob­ser­wa­cje i idą­ce za tym prze­my­śle­nia po­win­ny uła­twić pra­cę nad uzy­ska­niem funk­cjo­nal­nej swo­bo­dy i co­raz głęb­szej sa­mo­świa­do­mo­ści. Kri­stin Lin­kla­ter pi­sze:

Uwol­nić głos zna­czy uwol­nić oso­bę, a każ­dy czło­wiek jest nie­roz­dziel­nie umy­słem i cia­łem (…) Naj­bar­dziej wi­docz­ne za­blo­ko­wa­nia i wy­krzy­wie­nia na­tu­ral­ne­go gło­su są spo­wo­do­wa­ne na­pię­cia­mi fi­zycz­ny­mi. Cier­pi on tak­że z po­wo­du za­ha­mo­wań na­tu­ry emo­cjo­nal­nej, in­te­lek­tu­al­nej, słu­cho­wej, du­cho­wej. Wszyst­kie te prze­szko­dy są psy­cho­fi­zycz­ne z na­tu­ry i, raz usu­nię­te, po­zwa­la­ją gło­so­wi od­dać peł­ny wa­chlarz ludz­kich uczuć i wszyst­kie niu­an­se my­ślo­we.

Po­wtó­rzę, że wszel­kie pro­ble­my psy­chicz­ne, za­blo­ko­wa­nia dają swój wy­raz w pra­cy od­de­chu.

Umie­jęt­ność od­dy­cha­nia całą pier­sią po­zwa­la w kon­se­kwen­cji żyć peł­ną pier­sią!

Dla­te­go pod­kre­ślam, że pierw­sze pod­sta­wo­we ćwi­cze­nia po­win­ny być skie­ro­wa­ne na od­na­le­zie­nie spo­ko­ju, za­ufa­nia do sa­me­go sie­bie i na po­zwo­le­nie cia­łu na od­dy­cha­nie w jego na­tu­ral­nym ryt­mie. W cza­sie ćwi­cze­nia, w któ­rym uczeń zaj­mu­je się je­dy­nie ob­ser­wa­cją wła­sne­go od­de­chu, bar­dzo wy­raź­nie wi­dać mo­ment, w któ­rym myśl jego od­bie­ga gdzieś in­dziej. A to dla­te­go, że w tej sa­mej chwi­li za­ob­ser­wu­je­my u ucznia zmia­nę ryt­mu od­dy­cha­nia. Naj­czę­ściej spo­ty­ka­nym pro­ble­mem jest to, że n i e d a j e m y so­bie cza­su na wdech.

Czas na wdech to czas na ży­cie.