O wolnej woli człowieka - ebook

ROZ­DZIAŁ I

O wol­nej woli czło­wie­ka. Czy ist­nie­je, czym jest, co jest jej przed­mio­tem, jak roz­le­gła i sil­na jest jej wła­dza.

O tym, że czło­wiek po­sia­da wol­ną wolę, po­ucza­ją nas naj­pew­niej­sze do­wo­dy, po­nie­waż czu­je­my, że przyj­mu­je­my lub od­rzu­ca­my rze­czy, któ­re się nam na­strę­cza­ją, przy wie­lu na­my­śla­my się, sta­cza­my wal­kę z na­szy­mi zmy­sła­mi i czę­sto wy­cho­dzi­my z niej zwy­cię­sko. Do­wo­dem, że ist­nie­je w nas wol­na wola, są tak­że groź­by i na­gro­dy, któ­re za­po­wia­da­ją nam usta­wy za­rów­no bo­skie, jak i wy­da­wa­ne przez urzę­dy. Świad­czy o tym rów­nież cała szko­ła fi­lo­zo­fów, któ­rzy ogło­si­li wie­le zna­ko­mi­tych dzieł o wol­nej woli. Jest to mia­no­wi­cie chęć (jak przyj­mu­ją i fi­lo­zo­fo­wie, i licz­ni ucze­ni), za spra­wą któ­rej zga­dza­my się na coś, czy też od­rzu­ca­my sto­sow­nie do osą­du wy­da­ne­go i roz­wa­żo­ne­go przez ro­zum. Wol­na wola jest za­tem wła­dzą ro­zu­mu i chce­nia albo na­wet jest sa­mym ro­zu­mem i chce­niem. Nie może bo­wiem wola chcieć ni­cze­go, o czym nie wie ro­zum, ani nie może użyć swo­bo­dy wy­bo­ru, jak tyl­ko w tym, co ro­zum przed­tem zba­dał. Przed­mio­tem, któ­re­go do­ty­czy wol­na wola, nie jest to, co z ko­niecz­no­ści mu­si­my przyj­mo­wać czy od­rzu­cać, ale to, w czym mo­gli­by­śmy mieć wol­ny wy­bór, a za­tem spra­wy, któ­re są z tam­ty­mi sprzecz­ne. O ile zaś wła­ści­we jest dzia­ła­nie wol­nej woli, na to nie moż­na dać od­po­wie­dzi pro­stej, ale trze­ba od­po­wie­dzieć za każ­dym ra­zem co in­ne­go, za­leż­nie od róż­no­rod­no­ści rze­czy, któ­re są jej przed­mio­tem, i róż­nych wa­run­ków czło­wie­ka, i wresz­cie od tego, czy roz­pa­tru­je się ją samą, czy wspo­ma­ga po­mo­cą bo­ską.