Wszystko o służbie bhp - ebook

Wstęp

Służba bhp to wyodrębniona w strukturach zakładu pracy jedno- lub wieloosobowa komórka organizacyjna, w której gestii leży przede wszystkim doradztwo oraz kontrola w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. W czasie analizy treści zadań służby bhp określonych w rozporządzeniu w sprawie służby bhp można jednak dojść do wniosku, że pracownik służby bhp, mimo wszystko, jest osobą odpowiedzialną za współtworzenie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy na obszarze danej organizacji. Pod pojęciem „współtworzenia” kryje się m.in. kontrolowanie warunków pracy oraz przestrzeganie przez pracowników zasad i przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

W książce przedstawiamy komentarz do rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 109, poz. 704 ze zm.) z uwzględnieniem zmian wprowadzonych przez:

l rozporządzenie Rady Ministrów z 2 listopada 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 246, poz. 2468),

l rozporządzenie Rady Ministrów z 29 czerwca 2005 r. zmieniające rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 117, poz. 986).

Zmiany wynikające z pierwszego z przytoczonych rozporządzeń zmieniających wdrożyły do rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny postanowienia następujących unijnych dyrektyw:

l 89/391/EWG z 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy, tzw. dyrektywy ramowej,

l 91/383/EWG z 25 czerwca 1991 r. uzupełniającej środki mające wspierać poprawę bezpieczeństwa i zdrowia w pracy pracowników pozostających w stosunku pracy na czas określony lub w czasowym stosunku pracy,

l 92/85/EWG z 19 października 1982 r. w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią,

l 94/33/WE z 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych,

l 2003/88/WE z 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy.

W kolejnych rozdziałach omawiamy praktyczne zasady funkcjonowania służby bhp w zakładach pracy, a także odpowiadamy na najbardziej nurtujące pytania dotyczące jej organizacji.Rozdział 1. Komentarz do rozporządzenia

Ujednolicony tekst rozporządzenia Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 109, poz. 704 ze zm.)

Na podstawie art. 23711 § 5 Kodeksu pracy zarządza się, co następuje:

Omawiane rozporządzenie realizuje delegację ustawową (w tym przypadku z ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy; Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.; dalej: kp) przez określenie szczegółowego zakresu działania, uprawnień, organizacji, liczebności i podporządkowania służby bhp oraz osób, którym powierzono wykonywanie zadań tej służby, a także wymogów kwalifikacyjnych dla pracowników i osób wykonujących jej zadania.

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy (art. 207 § 1 kp).

Mając na uwadze formy działania służby bhp, istotne znaczenie ma sposób określenia przez omawiane rozporządzenie zakresu działania i uprawnień tej służby, przez które należy rozumieć jej prawa, obowiązki oraz stosowane środki ich realizacji.

Należy pamiętać, że utworzenie służby bhp lub powierzenie wykonania jej zadań nie zwalnia pracodawcy z odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w firmie, art. 207 § 1 kp wyraźnie bowiem podkreśla odpowiedzialność właśnie pracodawcy za stan bhp w zakładzie pracy.

§ 1

1. Służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej „służbą bhp”, stanowią wyodrębnione komórki organizacyjne jednoosobowe lub wieloosobowe.

2. Liczbę pracowników służby bhp ustala, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, pracodawca, biorąc pod uwagę stan zatrudnienia oraz występujące w zakładzie warunki pracy i związane z nimi zagrożenia zawodowe, a także uciążliwości pracy.

3. Pracodawca zatrudniający od 100 do 600 pracowników tworzy wieloosobową lub jednoosobową komórkę albo zatrudnia w tej komórce pracownika służby bhp w niepełnym wymiarze czasu pracy.

4. Pracodawca zatrudniający ponad 600 pracowników zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej 1 pracownika służby bhp na każdych 600 pracowników.

5. Służba bhp podlega bezpośrednio pracodawcy. U pracodawcy będącego jednostką organizacyjną służba bhp podlega bezpośrednio osobie zarządzającej tą jednostką lub osobie wchodzącej w skład organu zarządzającego, upoważnionej przez ten organ do sprawowania nadzoru w sprawach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis ten stosuje się także do pracownika, o którym mowa w § 4 ust. 7 .

Przez wyodrębnione komórki organizacyjne należy rozumieć wyróżnione w regulaminach i schematach organizacyjnych firmy komórki (zespoły zatrudnionych), stanowiące element organizacyjny oraz mające określone przez pracodawcę środki organizacyjne, administracyjne i techniczne do realizacji zadań oraz uprawnień określonych w niniejszym rozporządzeniu, powołane do pomocy pracodawcy w działaniach na rzecz bhp.

Liczebność służby bezpieczeństwa i higieny pracy w praktyce jest uzależniona od liczby zatrudnianych pracowników, struktury organizacyjnej i przestrzennej organizacji, której służba ta jest częścią1. Zasadnicze znaczenie przy ustalaniu liczebności i kwalifikacji obsady personalnej służby bezpieczeństwa i higieny pracy powinien mieć dla pracodawcy stopień faktycznych, jak również potencjalnych zagrożeń zawodowych w firmie (wypadki przy pracy i choroby zawodowe) oraz uciążliwości wynikających z rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej, stosowanych technologii i posiadanego wyposażenia technicznego.

+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Uwaga |
| |
| Ustawodawca nie ogranicza w górę swobody pracodawcy zatrudniającego 100 i więcej pracowników przy ustalaniu liczebności służby bhp. Nie zabrania też pracodawcom zatrudniającym do 100 pracowników dobrowolnego tworzenia służby bhp mimo braku formalnego obowiązku. |
+-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Elementem świadczącym o elastyczności przepisów dotyczących tworzenia służby bhp, umożliwiającym dopasowanie jej struktury do faktycznych potrzeb firmy, jest możliwość nakazania powołania służby bhp bądź powiększenia jej składu przez inspektora pracy Państwowej Inspekcji Pracy, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi w firmie.

Służbę bezpieczeństwa i higieny pracy musi powołać pracodawca zatrudniający 100 i więcej pracowników. Obowiązku takiego nie ma zatem pracodawca w zakładzie pracy liczącym do 100 pracowników, z tym że wówczas wykonywanie zadań tej służby spoczywa na nim samym, o ile ukończył niezbędne szkolenie.

Jednak tylko ten pracodawca ma prawo wykonywania zadań służby bhp, który zatrudnia nie więcej niż 10 pracowników lub zatrudnia do 20 pracowników, z tym że w tym drugim przypadku musi spełnić jeszcze jeden warunek – mianowicie być zakwalifikowany do działalności, dla której ustalono maksymalnie trzecią kategorię ryzyka określoną w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2009 r. nr 167, poz. 1322 ze zm.). Zalicza się tu działalność w grupach: hotele i restauracje, pośrednictwo finansowe, administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne, organizacje i zespoły eksterytorialne, edukacja.

Pracodawca może także powierzyć obowiązki wykonywania zadań służby bhp kompetentnemu pracownikowi zatrudnionemu już przy innej pracy, posiadającemu odpowiednie kwalifikacje określone w niniejszym rozporządzeniu, a dopiero w przypadku braku takiego pracownika powierzyć je specjalistom spoza firmy – takie możliwości istnieją tylko dla pracodawców, którzy zatrudniają do 100 pracowników.

Jak widać, tak sformułowany art. 23711 kp daje pracodawcy jedynie ograniczoną swobodę przy wyborze osoby, która ma realizować zadania służby bhp w firmie.

W § 1 ust. 5 omawianego rozporządzenia znalazł się błąd polegający na odesłaniu do nieistniejącego w wersji ujednoliconej (po zmianach) § 4 ust. 7 zamiast prawidłowo § 4 ust. 5. Jak widać, nawet Rada Ministrów czasem się myli...

Niezależnie od wielkości przedsiębiorstwa czy instytucji, nadzór i kontrolę nad działalnością służby bhp oraz osób wykonujących jej zadania, czyli pracowników lub specjalistów z zewnątrz, osobiście wykonuje pracodawca. U pracodawcy będącego jednostką organizacyjną funkcje te pełni zarządzający nią. Artykuł 31 § 1 kp nie daje podstawy do podporządkowania służby bezpieczeństwa i higieny pracy w firmie osobie wchodzącej w skład jej organu zarządzającego (wyrok NSA w Warszawie, II SA 1411/97, Prawo Pracy 1998/6/41).

Pracodawca zatrudniający 100 i więcej pracowników nie może zastąpić służby bezpieczeństwa i higieny pracy w swojej firmie specjalistą spoza zakładu lub innym kompetentnym pracownikiem.

Kwestie dotyczące zrozumienia określenia „służba bhp” i związany z tym zagadnieniem sposób interpretacji zapisów art. 23711 kp i rozporządzenia w sprawie służby bhp były wielokrotnie przedmiotem postępowania sądów administracyjnych. Dalej przedstawimy wybrane uzasadnienia orzeczeń w zakresie obowiązku utworzenia służby bhp przez pracodawców zatrudniających ponad 100 pracowników.

+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Orzecznictwo |
| |
| Wyrok WSA w Gdańsku z 22 marca 2012 r. (sygn. akt III SA/Gd 8/12) |
| |
| Przepis art. 23711 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy w sposób jednoznaczny wyróżnia dwie formy pełnienia funkcji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pierwsza realizowana jest w formie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, a druga – przez powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Wybór jednej z form nie należy do pracodawcy, a uzależniony jest od liczby osób zatrudnionych w zakładzie pracy. |
| |
| Jak wynika z brzmienia przepisu art. 23711 § 1 kp, pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników (…) tworzy służbę bezpieczeństwa pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy. |
+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Orzecznictwo |
| |
| Wyrok NSA z 13 października 2006 r. (sygn. akt I OSK 263/06) |
| |
| W § 1 art. 23711 kp w sposób wyraźny wyróżniono dwie formy pełnienia funkcji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Pierwsza jest realizowana w formie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, a druga poprzez powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy (…). Powołany przepis reguluje sytuacje, w których tworzy się służbę bhp, i sytuacje, w których powierza się wykonywanie zadań służby bhp. Gdyby te dwie formy były tożsame, nie istniałaby potrzeba ich odrębnej regulacji i można by posługiwać się pojęciem „służby bhp” zarówno w przypadku, gdy pracodawca zatrudnia więcej niż 100 pracowników, jak i gdy zatrudnia do 100 pracowników. |
| |
| Odrębność tych dwóch form potwierdza również § 4 tego przepisu, który stanowi, że inspektor pracy może m.in. nakazać utworzenie służby bhp, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi. „Służba bhp” jest więc |
+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| inną formą niż „wykonywanie zadań bhp”, gdyż w przeciwnym razie § 4 w tym zakresie byłby zbędny. Tak więc zgodnie z § 1 art. 23711 kp służbę bhp tworzy pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników, natomiast pracodawca zatrudniający do 100 pracowników powierza wykonywanie zadań służby bhp bądź pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, bądź wykonuje te zadania sam w określonych w pkt 1 i 2 ww. przepisu sytuacjach. |
| |
| W § 2 art. 23711 kp przewidziano możliwość powierzenia wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy – w przypadku braku kompetentnych pracowników. Specjalista spoza zakładu pracy może wykonywać zadania służby bhp, a więc w zakładach zatrudniających do 100 pracowników. Tylko bowiem w takich zakładach nie ma obowiązku tworzenia służby bhp, a jej zadania można powierzać określonym osobom. Natomiast w przypadku „służby bhp” ani przepis art. 23711 kp, ani żaden inny nie przewiduje takiej możliwości (…). |
+-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+
| Orzecznictwo |
| |
| Wyrok NSA z 12 stycznia 2011 r. (sygn. akt I OSK 1120/10) |
| |
| W niniejszej sprawie bezsporne jest, że Spółka zatrudnia ponad 100 pracowników. W takiej też sytuacji obowiązana jest zgodnie ze zdaniem pierwszym art. 23711§ 1 kp utworzyć służbę bhp. Nie może natomiast powierzać wykonywania zadań tej służby ani pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy, ani specjalistom spoza Spółki. Zobligowana jest utworzyć służbę bhp i zatrudnić pracownika (pracowników) tej służby. Osoby z zewnątrz mogłyby wykonywać zadania służby bhp jedynie w przypadku, gdyby skarżący wykazał, że – pomimo nakazu – nie jest w stanie zatrudnić własnych pracowników. |
+----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------+

Darmowy fragmentBibliografia

• Knoblauch, Jörg i in., „Zeitmanagment”, Haufe-Lexware GmbH&Co. KG, Freiburg 2012,

• Łaguna M., Fortuna P.: „Przygotowanie szkolenia, czyli jak dobry początek prowadzi do sukcesu”, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2009,

• Madejska Monika „Metodologia prowadzenia coachingu z osobami 45 plus. Podręcznik szkoleniowy dla doradców zawodowych. Część 1” (http://fim.org.pl/),

• Niermeyer Rainer; Seyffert Manuel: Motivation, Haufe-Lexware GmbH&Co., Freiburg 2009,

• Podmoroff Dianna: 365 sposobów na codzienne motywowanie i nagradzanie pracowników, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010,

• Starr Julia „Coaching dla menedżerów. Słuchaj, motywuj i zwiększ potencjał zespołu”, Wydawnictwo Edgard, Warszawa 2011.

Internet

• audycja „Godzina prawdy”, Polskie Radio Program 3, 22 grudnia 2012 r., www.polskieradio.pl,

• Coaching-Report, www.coaching-report.de,

• ICF Polska, www.icf.org.pl,

• odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej – z upoważnienia ministra – na interpelację nr 19598 z 12 sierpnia 2013 r., www.sejm.gov.pl.

Podstawy prawne

• dyrektywa 2003/88/WE z 4 listopada 2003 r. dotycząca niektórych aspektów organizacji czasu pracy,

• dyrektywa 91/383/EWG z 25 czerwca 1991 r. uzupełniająca środki mające wspierać poprawę bezpieczeństwa i zdrowia w pracy pracowników pozostających w stosunku pracy na czas określony lub w czasowym stosunku pracy,

• dyrektywa 92/85/EWG z 19 października 1982 r. w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią,

• dyrektywa 94/33/WE z 22 czerwca 1994 r. w sprawie ochrony pracy osób młodych,

• dyrektywa Rady z 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (89/391/EWG; Dz.U. UE. L. 89. 183.1 ze zm.),

• rozporządzenie ministra gospodarki i pracy z 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz. 1860 ze zm.),

• rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. z 2003 r. nr 169, poz.1650 ze zm.),

• rozporządzenie Rady Ministrów z 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. nr 105, poz. 870),

• rozporządzenie Rady Ministrów z 2 listopada 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 246, poz. 2468),

• rozporządzenie Rady Ministrów z 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 109, poz. 704 ze zm.),

• rozporządzenie Rady Ministrów z 29 czerwca 2005 r. zmieniające rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 117, poz. 986),

• ustawa z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 167),

• ustawa z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),

• wyrok NSA z 12 stycznia 2011 r. (sygn. akt I OSK 1120/10),

• wyrok NSA z 13 października 2006 r. (sygn. akt I OSK 263/06),

• wyrok NSA z 23 września 2005 r. (sygn. akt I OSK 40/05),

• wyrok WSA w Gdańsku z 19 maja 2011 r. (sygn. akt III SA/Gd 104/11),

• wyrok WSA w Gdańsku z 22 marca 2012 r. (sygn. akt III SA/Gd 8/12).

------------------------------------------------------------------------

1 Zobacz artykuł: Służba bhp z zewnątrz w dużych firmach, rozdział 2.2, str. 26.