Kształtowanie kapitału społecznego organizacji - ebook

Wstęp

W ciągu ostatnich dekad kapitał społeczny stał się jednym z ważniejszych pojęć w naukach społecznych, przede wszystkim wśród socjologów, politologów i ekonomistów. Użyteczność tego pojęcia wiąże się z tym, że kapitał społeczny łączy problematykę struktury społecznej i zasobów w niej osadzonych z problematyką działań, co umożliwia wyjaśnienie dlaczego jedne działania kończą się powodzeniem a inne nie. Kapitał społeczny uważany jest za czynnik, który w istotny sposób sprzyja rozwojowi społecznemu i gospodarczemu; jego jakością tłumaczy się więc sukcesy i porażki gospodarcze i społeczne, zdolności innowacyjne i konkurencyjność.

Popularność tego pojęcia leży po części w tym, że jest to pojemna metafora używana by zespolić odmienne ale powiązane ze sobą obszary badawcze i by ułatwić przenikanie idei między poszczególnymi dyscyplinami wiedzy. Żadna z nauk nie stworzyła definicji kapitału społecznego, która by ograniczała się do jednej z nauk – ceną tego jest jednak to, że pojęcie kapitału społecznego jest w dużym stopniu nieprecyzyjne. Ogólnie nawiązuje ono do relacji międzyludzkich i do tego, w jaki sposób czynniki kulturowe, strukturalne i instytucjonalne grup czy wspólnot oddziałują na siebie nawzajem. Pojęcie to stosowane jest do nazwania i wyjaśnienia różnych mechanizmów, w których relacje i struktury sprzyjają działaniom ludzi i osiąganiu przez nich dobra wspólnego.

Teoria kapitału społecznego rozwijała się przede wszystkim w odniesieniu do społeczeństwa i społeczności lokalnych (ujęcie makroekonomiczne), stopniowo przechodząc na poziom organizacji (ujęcie mikroekonomiczne). Idea kapitału społecznego nabiera więc coraz większego znaczenia w naukach o zarządzaniu, stając się kluczem do wyjaśnienia i rozwiązywania różnych problemów organizacyjnych wynikających z relacji między pracownikami i organizacjami. Zdaniem wielu badaczy mamy do czynienia ze swoistą „rewolucją”, polegającą na zwróceniu uwagi na analizę sieci zewnątrz- i wewnątrzorganizacyjnych w wyjaśnianiu uwarunkowań funkcjonowania organizacji.

Autorki, skupiając się na problematyce kapitału społecznego organizacji przyjęły definicję, w której kapitał społeczny rozumiany jest jako funkcjonująca całość sieci wartości społecznych i norm determinujących relacje międzyludzkie umożliwiające osiągniecie efektu współpracy. Fundamentem tej całości jest zaufanie.

Celem książki jest próba udzielenia odpowiedzi na kilka postawionych przez Autorki pytań:

– jak kształtowała się koncepcja i zakres pojęciowy kapitału społecznego na poziomie analiz makro- i mikroekonomicznych oraz społecznych,

– jakie funkcje pełni kapitał społeczny wewnątrz organizacji; skąd bierze się zainteresowanie nauk o zarządzaniu tą problematyką,

– czy są podstawy do tego, aby kapitałem społecznym można było zarządzać w organizacjach; czy można dokonywać pomiaru jego składników,

– za pomocą jakich instrumentów można kształtować kapitał społeczny w organizacji; co stanowi podstawę zarządzania kapitałem społecznym, w co należy inwestować aby podnosić jego jakość.

Wskazywany w badaniach niski poziom kapitału społecznego w Polsce to przede wszystkim brak uogólnionego zaufania. Niedostatki tego kapitału stają się coraz poważniejszą barierą rozwojową. Zadaniem Czapińskiego (autor „Diagnozy społecznej”) deficyt kapitału społecznego może spowodować zahamowanie wzrostu gospodarczego i społecznego wraz z wyczerpywaniem się innych źródeł rozwoju, opartych przede wszystkim o kapitał ludzki i niskie koszty pracy. Książka wpisuje się w nurt dyskusji o sposobach zwiększenia kapitału społecznego na poziomie organizacji; przybliża wagę tego problemu oraz przedstawia instrumenty, które mogą przyczynić się do wzrostu jakości kapitału społecznego.

Publikacja składa się z siedmiu rozdziałów, w których zawarte zostały kolejno:

W rozdziale 1 „Koncepcja kapitału społecznego – ujęcie makroekonomiczne” omówiono ramy teoretyczne pojęcia „kapitał społeczny”, systematyzację tego pojęcia – od pierwotnych idei do empirycznie ugruntowanych koncepcji. Przedstawiono także kontrowersje, dylematy i pytania związane z kapitałem społecznym, wymagające jeszcze odpowiedzi.

W rozdziale 2 „Kapitał społeczny organizacji – ujęcie mikroekonomiczne” przedstawiono podejścia badawcze związane z wyjaśnieniem funkcji i znaczenia kapitału społecznego wewnętrznego i zewnętrznego organizacji, omówiono koncepcje teoretyczne które mogą być – z punktu widzenia nauk o zarządzaniu – użyteczne do analizy poszczególnych składników kapitału społecznego.

W rozdziale 3 „Struktura kapitału społecznego wewnątrz organizacji” omówiono poszczególne składniki kapitału społecznego przedstawianego z punktu widzenia teorii sieci. Przedstawiono rodzaje i znaczenie sieci społecznych, zaufania oraz norm i wartości organizacyjnych. Podjęto też próbę określenia sposobu pomiaru wymienionych elementów kapitału społecznego.

W rozdziale 4 „Fundamenty zarządzania wewnętrznym kapitałem społecznym” Autorki przedstawiły istotę oraz sposób formowania kultury organizacyjnej opartej na zaufaniu. Ich zadaniem bez tej podstawy nie można kształtować kapitału społecznego.

W rozdziale 5 „Inwestowanie w kapitał społeczny organizacji” przedstawiono argumenty przemawiające za koniecznością dokonywania inwestycji w kilka wybranych procesów kadrowych, które zdaniem Autorek przyczyniają się szczególnie do kształtowania poszczególnych elementów kapitału społecznego – m.in. inwestycje w rozwój pracowników, nowe technologie komunikacji między pracownikami, wdrażanie innowacji kadrowych.

W rozdziale 6 „Rola społecznej odpowiedzialności w kształtowaniu kapitału społecznego organizacji” Autorki założyły, ze stosowanie koncepcji społecznej odpowiedzialności (CSR) przyczynia się do budowy kapitału społecznego przez tworzenie kontaktów z interesariuszami opartych na zaufaniu. Angażując się w dialog z istotnymi z perspektywy działalności przedsiębiorstwa interesariuszami, wsłuchując się w ich oczekiwania i uwzględniając ich potrzeby, organizacja buduje szczególny rodzaj relacji społecznych, opartych na partnerstwie. W rozdziale przedstawiono wybrane case studies organizacji, które stosują nowatorskie narzędzia CSR do wzmacniania kapitału społecznego.

W rozdziale 7 „Podmioty zarządzania kapitałem społecznym w organizacji” przedstawiono role pracowników działów kadr, kadry menedżerskiej a także samych pracowników (wspólnot pracowniczych) w budowaniu kapitału społecznego. Zasygnalizowano także znaczenie benchmarkingu – korzystania z dobrych praktyk w tym obszarze – na przykładzie innych organizacji w Polsce i na świecie.