Aleuty 1942-1943 - ebook

WSTĘP

WSTĘP

------------------------------------------------------------------------

Tema­tem niniej­szej książki jest kam­pa­nia na Aleu­tach w latach 1942–1943, któ­rej stro­nami były Cesar­stwo Japo­nii i Stany Zjed­no­czone. Zma­ga­nia te sta­no­wią jeden z epi­zo­dów dru­giej fazy wojny na Pacy­fiku, pod­czas któ­rej Japo­nia stra­ciła począt­kową ini­cja­tywę stra­te­giczną i mimo prób jej odzy­ska­nia została osta­tecz­nie zmu­szona do przej­ścia do głę­bo­kiej defen­sywy. W pol­skiej i zagra­nicz­nej histo­rio­gra­fii walki na Aleu­tach należą do czę­ści odręb­nego, pół­noc­no­pa­cy­ficz­nego teatru dzia­łań wojen­nych.

Ze względu na spe­cy­ficzny cha­rak­ter kam­pa­nii na Aleu­tach praca w więk­szo­ści kon­cen­truje się na jej aspek­tach mor­skich i powietrz­nych. Z przy­ję­tej kon­cep­cji książki bez­po­śred­nio wyni­kają jej cezury cza­sowe. Począ­tek walk na pół­noc­nym Pacy­fiku bez­sprzecz­nie wyzna­cza Ope­ra­cja „AL” (jap. AL Saku­sen) i zaję­cie przez Japoń­czy­ków wysp Attu i Kiska na początku czerwca 1942 roku. Nar­ra­cja koń­czy się opi­sem bitwy koło Wysp Koman­dor­skich pod koniec marca 1943 roku, która w prak­tyce zde­cy­do­wała o zaję­ciu przez US Navy domi­nu­ją­cej pozy­cji na pół­noc­nym Pacy­fiku i roz­po­czę­ciu przy­go­to­wań do odbi­cia Attu i Kiska z rąk Japoń­czy­ków. Ozna­cza to, że w książce nie zostały szcze­gó­łowo przed­sta­wione dzia­ła­nia mor­skie pro­wa­dzone wio­sną i latem 1943 roku, bez­po­śred­nio powią­zane z ame­ry­kań­skim desan­tem na Attu (Ope­ra­cja „Land­crab”) i japoń­ską ewa­ku­acją z Kiska (Ope­ra­cja „KE”). Te wyda­rze­nia te z pew­no­ścią zasłu­gują na szer­sze omó­wie­nie w odręb­nej pracy, lecz z per­spek­tywy walk na morzu i powie­trzu to zma­ga­nia od czerwca 1942 do marca 1943 roku sta­no­wią naj­waż­niej­szy etap kam­pa­nii na Aleu­tach.

Celem niniej­szej książki jest przed­sta­wie­nie przy­czyn, prze­biegu i skut­ków mor­sko-powietrz­nej kam­pa­nii na Aleu­tach w latach 1942–1943. Wiążą się z nim trzy pyta­nia, które należy zadać, aby dokład­niej zro­zu­mieć japoń­sko-ame­ry­kań­skie zma­ga­nia na pół­noc­nym Pacy­fiku. Po pierw­sze – jakie zna­cze­nie stra­te­giczne miały dzia­ła­nia na Aleu­tach w porów­na­niu do rów­no­le­gle toczą­cych się walk na innych fron­tach wojny na Pacy­fiku. Po dru­gie – czy Japo­nia powinna reali­zo­wać plan zaję­cia Attu i Kiska w obli­czu klę­ski w bitwie o Midway. Po trze­cie – czy Japo­nia efek­tyw­nie wyko­rzy­stała swoje ogra­ni­czone zasoby, aby moż­li­wie naj­le­piej zabez­pie­czyć pół­nocną flankę i przy­go­to­wać pla­no­waną obronę Attu i Kiska w 1943 roku. Ana­liza prze­biegu dzia­łań wojen­nych na Aleu­tach z pew­no­ścią pozwoli na udzie­le­nie wyczer­pu­ją­cej odpo­wie­dzi na te pyta­nia w roz­dziale pod­su­mo­wu­ją­cym.

Książka składa się ze wstępu z czte­rech roz­dzia­łów, zakoń­cze­nia, załącz­nika i biblio­gra­fii. W roz­dziale pierw­szym, poza krót­kim geo­gra­ficz­nym i histo­rycz­nym rysem aleuc­kiego teatru dzia­łań wojen­nych, przed­sta­wiono japoń­skie plany roz­cią­gnię­cia obwodu obron­nego na pół­noc­nym Pacy­fiku. Ich bez­po­śred­nim skut­kiem była Ope­ra­cja „AL” obej­mu­jąca rajd 2. Kidō Butai (pol. 2. Zespół Ude­rze­niowy) na Dutch Har­bor oraz zaję­cie przez Japoń­czy­ków Attu i Kiska. W roz­dziale dru­gim opi­sano pierw­sze mie­siące zma­gań o Aleuty, które kon­cen­tro­wały się na nęka­niu przez ame­ry­kań­skie siły powietrzne i mary­narkę pozy­cji wroga na zdo­by­tych przez niego wyspach. Ten etap zakoń­czył się we wrze­śniu 1942 roku ame­ry­kań­skim desan­tem na Adak i budową nowej bazy lot­ni­czej, która umoż­li­wiła efek­tyw­niej­sze bom­bar­do­wa­nie Kiska i Attu. W roz­dziale trze­cim sku­piono się na przej­ścio­wym okre­sie jesienno-zimo­wym prze­łomu 1942 i 1943 roku, kiedy to Japoń­czycy usi­ło­wali, za pomocą licz­nych kon­wo­jów, wzmoc­nić swoje miej­scowe gar­ni­zony, zaś Ame­ry­ka­nie opa­no­wali Amchitkę i kon­ty­nu­owali stra­te­gię nęka­nia prze­ciw­nika przez bom­bowce armii oraz wypady mary­narki wojen­nej. W roz­dziale czwar­tym przed­sta­wiono oko­licz­no­ści i prze­bieg naj­waż­niej­szego star­cia japoń­skich i ame­ry­kań­skich sił nawod­nych w cza­sie dzia­łań na Aleu­tach. Mowa o bitwie koło Wysp Koman­dor­skich (jap. Attsu oki kaisen) sto­czo­nej 27 marca 1943 roku, która wpraw­dzie zakoń­czyła się tak­tycz­nym zwy­cię­stwem Japoń­czy­ków, ale wpły­nęła na pod­ję­cie przez nich decy­zji o wyco­fa­niu się z orga­ni­za­cji dal­szych kon­wo­jów dla Attu i Kiska. W zakoń­cze­niu zawarto pod­su­mo­wa­nie kam­pa­nii, krótki opis dal­szych wyda­rzeń na pół­noc­nym Pacy­fiku, a także odpo­wiedź na posta­wione we wstę­pie pyta­nia.

W pol­skiej histo­rio­gra­fii kam­pa­nia na Aleu­tach z pew­no­ścią nie jest bar­dzo popu­larna. Po raz pierw­szy została ona wspo­mniana w opra­co­wa­niu Jerzego Per­tka i Witolda Supiń­skiego doty­czą­cym dru­giej wojny świa­to­wej na morzu¹. W kolej­nych latach tema­tykę wojny na Pacy­fiku sze­rzej opi­sali Antoni Wolny² oraz Zbi­gniew Fli­sow­ski³. W tam­tym okre­sie usta­le­nia pol­skich histo­ry­ków doty­czące dzia­łań na pół­noc­nym Pacy­fiku kon­cen­tro­wały się na prze­ka­za­niu ogól­nych infor­ma­cji na temat Ope­ra­cji „AL” i bitwy koło Wysp Koman­dor­skich. Nie­stety, nawet w tym wąskim zakre­sie błęd­nie inter­pre­to­wano japoń­skie plany stra­te­giczne, jak rów­nież nie wykra­czano poza usta­le­nia ame­ry­kań­skich histo­ry­ków z lat sześć­dzie­sią­tych. Po 1989 roku, mimo znacz­nie łatwiej­szego dostępu do zagra­nicz­nej lite­ra­tury przed­miotu i stop­nio­wej digi­ta­li­za­cji mate­ria­łów archi­wal­nych, tema­tyka dzia­łań na Aleu­tach nie zyskała nowych sym­pa­ty­ków. Przez ostat­nie 30 lat tę lukę sta­rano się zapeł­nić głów­nie poprzez wyda­wa­nie tłu­ma­czeń fun­da­men­tal­nego dzieła Samu­ela E. Mori­sona, które jed­nak zawiera bar­dzo uprosz­czony i jed­no­stronny opis wyda­rzeń. Ogól­nego obrazu cał­ko­wi­tej nie­zna­jo­mo­ści zagad­nie­nia kam­pa­nii na pół­noc­nym Pacy­fiku nie zmie­niają poje­dyn­cze arty­kuły doty­czące jej wybra­nych aspek­tów, które uka­zały się w ostat­niej deka­dzie⁴. Niniej­sza książka jest zatem pierw­szą próbą przed­sta­wie­nia pol­skiemu czy­tel­ni­kowi japoń­sko-ame­ry­kań­skich zma­gań na Aleu­tach w for­mie mono­gra­fii popu­lar­no­nau­ko­wej.

W nieco więk­szym stop­niu walki o Aleuty zostały opra­co­wane przez ame­ry­kań­skich histo­ry­ków, któ­rzy mimo to poświę­cają im zde­cy­do­wa­nie mniej uwagi niż bitwie o Midway lub dzia­ła­niom na Guadal­ca­nal. Oprócz wspo­mnia­nego wcze­śniej dzieła S.E. Mori­sona⁵, na wyróż­nie­nie zasłu­gują także prace: Briana Gar­fielda⁶, Johna A. Lorel­liego⁷, Johna H. Clo­ego⁸, Roberta L. John­sona⁹, Galena R. Per­rasa¹⁰, a także Briana L. Her­dera¹¹, które doty­czą cało­ści lub czę­ści zagad­nień tytu­ło­wej kam­pa­nii. Spis pozo­sta­łych wyko­rzy­sta­nych opra­co­wań w języku angiel­skim został zawarty w biblio­gra­fii.

Rów­nież w Japo­nii tema­tyka aleucka nie jest bar­dzo popu­larna i mimo upływu pra­wie 80 lat od tam­tych wyda­rzeń w dal­szym ciągu pod­sta­wo­wym dzie­łem na ten temat są dwa tomy ofi­cjal­nej histo­rii wojen­nej wydane pod koniec lat sześć­dzie­sią­tych, poświę­cone kolejno dzia­ła­niom armii i mary­narki wojen­nej¹².

Z powodu istot­nych bra­ków w pol­skiej i zagra­nicz­nej lite­ra­tu­rze przed­miotu niniej­sza książka została w więk­szo­ści oparta na japoń­skich i ame­ry­kań­skich doku­men­tach źró­dło­wych. Prze­stu­dio­wane japoń­skie źró­dła sta­no­wią zasób Archi­wum Naro­do­wego (jap. Koku­ritsu Kōbunshokan) w sek­cji Cen­trum Doku­men­tów Histo­rii Azji (jap. Ajia Reki­shi Shiryō Sentā, ang. Japan Cen­ter for Asian Histo­ri­cal Records – dalej JACAR) oraz Insty­tutu Badań Obrony Naro­do­wej (jap. Bōei Kenkyūjo, ang. Natio­nal Insti­tute for Defense Stu­dies – dalej NIDS). Ame­ry­kań­skie źró­dła pocho­dzą w więk­szo­ści z Archi­wum Naro­do­wego i Zapi­sów Admi­ni­stra­cji (ang. Natio­nal Archi­ves and Records Admi­ni­stra­tion – dalej NARA).

Kon­se­kwen­cją wyboru tematu z zakresu wojny na Pacy­fiku jest koniecz­ność usys­te­ma­ty­zo­wa­nia zapisu japoń­skiej ter­mi­no­lo­gii. Jeśli cho­dzi o pisow­nię nazw, miejsc, imion i nazwisk w języku japoń­skim korzy­stano z kla­sycz­nego Hebon-shiki rōmaji, czyli tra­dy­cyj­nej wer­sji trans­kryp­cji Hep­burna, która pozwala na zapis zna­ków _kanji_, _hira­gany_ i _kata­kany_ w alfa­be­cie łaciń­skim ze spe­cy­ficz­nymi zna­kami dia­kry­tycz­nymi cha­rak­te­ry­zu­ją­cymi japoń­ską wymowę¹³. Wyją­tek sta­no­wią nazwy geo­gra­ficzne i ter­miny, które wystę­pują w języku pol­skim w powszech­nie uzna­nej for­mie, m.in.: Tokio, Hon­siu, Hok­ka­ido i Wyspy Kuryl­skie. Ze wzglę­dów prak­tycz­nych i histo­rycz­nych wszyst­kie dane per­so­nalne zostały wymie­nione w kolej­no­ści: naj­pierw imię, a następ­nie nazwi­sko, co sta­nowi świa­dome zła­ma­nie zasady przy­ję­tej w języ­kach wschod­nio­azja­tyc­kich. Celo­wym zabie­giem autora jest rów­nież poda­nie w nawia­sie, obok formy w języku pol­skim, nie­któ­rych wyra­zów w języku japoń­skim, co ma na celu nie tylko posze­rze­nie zasobu pol­skiej nauki histo­rii o pod­sta­wowe ter­miny japo­ni­styczne, ale rów­nież pod­kre­śle­nie ich zna­cze­nia zgod­nie z tren­dami panu­ją­cymi w naj­now­szej histo­rio­gra­fii.

Przed­sta­wione w książce walki toczyły się na roz­le­głym obsza­rze poło­żo­nym w oko­li­cach mię­dzy­na­ro­do­wej linii zmiany daty, dla­tego w japoń­skich i ame­ry­kań­skich źró­dłach w opi­sie róż­nych wyda­rzeń wystę­pują duże roz­bież­no­ści, w nie­któ­rych przy­pad­kach się­ga­jące nawet 19 godzin (róż­nica pomię­dzy cza­sem Hono­lulu i Tokio). Dla­tego wszyst­kie daty i godziny podane są w cza­sie lokal­nym (UTC−10:00 dla Aleu­tów i UCT+10:00 dla Wysp Koman­dor­skich), z nie­wiel­kimi wyjąt­kami wyraź­nie zazna­czo­nymi w tek­ście. W miarę moż­li­wo­ści w całej pracy sto­so­wano sys­tem metryczny, poza odle­gło­ściami okre­ślo­nymi w milach mor­skich (1 Mm = 1852 m) i zwią­zaną z nimi pręd­ko­ścią w węzłach (1 w. = 1 Mm/h).

Ukoń­cze­nie niniej­szej mono­gra­fii nie byłyby moż­liwe bez wspar­cia finan­so­wego i insty­tu­cjo­nal­nego japoń­skiego Mini­ster­stwa Edu­ka­cji, Kul­tury, Sportu, Nauki i Tech­no­lo­gii (jap. 文部科学省, Mombukagakushō), a także Tokij­skiego Uni­wer­sy­tetu Metro­po­li­tar­nego (jap. 東京都立大学, Tōkyō Toritsu Daigaku), gdzie autor pro­wa­dzi bada­nia histo­ryczne i praw­ni­cze. Ich efekty w zakre­sie kam­pa­nii na Aleu­tach zostały dotych­czas czę­ściowo opu­bli­ko­wane w cza­so­pi­smach histo­ryczno-woj­sko­wych w języku pol­skim¹⁴.

Na koniec pra­gnął­bym podzię­ko­wać pierw­szemu czy­tel­ni­kowi Micha­łowi Kopa­czowi, któ­rego komen­ta­rze zawsze pozwa­lają mi spoj­rzeć na pracę pod innym kątem. Dzięki niemu mam rów­nież kom­fort, że naj­bar­dziej skom­pli­ko­wane kwe­stie tech­niczne zostały prze­ana­li­zo­wane przez eks­perta od spraw mary­ni­styki. W podzię­ko­wa­niach nie może zabrak­nąć miej­sca dla mojej żony Oli, która jest nie tylko wni­kli­wym czy­tel­ni­kiem i życz­li­wym recen­zen­tem moich prac, ale także osobą, która każ­dego dnia wspiera mnie w życiu oso­bi­stym i karie­rze nauko­wej. Dzię­kuję Ci za Twoją miłość i wyro­zu­mia­łość; a zwłasz­cza za to, że szcze­rze i bez­gra­nicz­nie wie­rzysz we mnie nawet wtedy, kiedy ja nie wie­rzę w sie­bie.

Saga­mi­hara, gru­dzień 2021 rokuZapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1. J. Per­tek, W. Supiń­ski, _Wojna mor­ska 1939–1945_, Poznań 1959.

2. A. Wolny, _Wojna na Pacy­fiku: agre­sja japoń­ska w latach 1931––1945_, War­szawa 1971.

3. Z. Fli­sow­ski, _Burza nad Pacy­fi­kiem,_ t. 1–2, Poznań 1986–1989.

4. Na wyróż­nie­nie zasłu­gują m.in.: W. Holicki, _Daleko od Midway_, „Morze, Statki i Okręty” 2012, nr 6; R. Opa­liń­ski, _Aleuty – kie­ru­nek doni­kąd?_, „Morze, Statki i Okręty” 2012, nr spec. 2; T. Kasper­ski, _Dra­ma­tyczny poje­dy­nek. Bitwa koło Wysp Koman­dor­skich_, „Morze” 2017, nr 12.

5. S.E. Mori­son, _Coral Sea, Midway and Sub­ma­rine Actions, May 1942–August 1942, vol. 4 of History of Uni­ted Sta­tes Naval Ope­ra­tions in World War II_, Anna­po­lis 2010 (wyd. uzup.); _idem, Aleu­tians, Gil­berts and Mar­shalls, June 1942 – April 1944, vol. 7 of History of Uni­ted Sta­tes Naval Ope­ra­tions in World War II_, Anna­po­lis 2011 (wyd. uzup.).

6. B. Gar­field, The Tho­usand-Mile War: World War II in Ala­ska and the Aleu­tians, Fair­banks 2001 (wyd. uzup.).

7. J.A. Lorelli, _The Bat­tle of the Koman­dor­ski Islands_, Anna­po­lis 1984.

8. J.H. Cloe, The Aleu­tian War­riors: A History of the 11th Air Force and Fleet Air Wing 4, Mis­so­ula 1990.

9. R.L. John­son, _Aleu­tian Cam­pa­ign, World War II: Histo­ri­cal Study and Cur­rent Per­spec­tive_, Fort Leaven­worth 1992.

10. G.R. Per­ras, Step­ping Sto­nes to Nowhere: The Aleu­tian Islands, Ala­ska, and Ame­ri­can Mili­tary Stra­tegy, 1867–1945, Van­co­uver 2003.

11. B.L. Her­der, T_he Aleu­tians 1942-43: Strug­gle for the North Paci­fic_, Oxford-New York 2019.

12. Bōei Kenshūsho Sen­shi­shitsu (red.), _Sen­shi Sōsho vol. 21: Hokutō Hōmen Riku­gun Saku­sen (1) Attsu no Gyoku­sai_, Tōkyō 1968; _idem, Sen­shi Sōsho vol. 29: Hokutō Hōmen Kaigun Saku­sen_, Tōkyō 1969.

13. Por. J.C. Hep­burn, _A Japa­nese and English dic­tio­nary: with an English and Japa­nese index_, Osaka 1887. Za zasto­so­wa­niem tra­dy­cyj­nej wer­sji trans­kryp­cji Hep­burna stały względy histo­ryczne, ponie­waż praca doty­czy wcze­snego okresu Shōwa, w któ­rym dopiero kształ­to­wał się nowo­cze­sny prze­kład języka japoń­skiego na języki obce. Naj­waż­niej­szą kon­se­kwen­cją tego wyboru jest zapis zgło­sko­twór­czego n jako m, ponie­waż naj­le­piej oddaje on w języku pol­skim wymowę spół­gło­ski n przed spół­gło­skami b, m i p w języku japoń­skim.

14. M.A. Pieg­zik, _Ope­ra­cja „AL”: sekretny plan japoń­skiej domi­na­cji na pół­noc­nym Pacy­fiku, cz. 1–2_, „Woj­sko i Tech­nika: Histo­ria” 2020, nr spec. 3–4, _idem, Let­nia kam­pa­nia 1942 r. na Aleu­tach_, cz. 1–2, „Woj­sko i Tech­nika: Histo­ria” 2021–2022, nr spec. 6–1.

15. G.W. Stel­ler, _Jour­nal of a Voy­age with Bering, 1741–1742_, Stan­ford 1988.

16. Chi­shima Kara­futo Ryōshima kōkan ni tsuke jōyaku shokōku no gi jōshin, http://www.archi­ves.go.jp/ayumi/kobetsu/m08_1875_03.html .

17. Nichro kōwa jōyaku, http://worl­djpn.grips.ac.jp/docu­ments/texts/pw/19050905.T1J.html .

18. Dai Nip­pon Teikoku oyobi Sowieto Sha­kai Shugi Kyōwakoku Rempō aida chūritsu jōyaku gohi­jun no ken o ket­tei su, http://www.archi­ves.go.jp/ayumi/kobetsu/s16_1941_02.html .

19. T. Ishi­ba­shi, _Attsu Shima oki Kaisen_, „Sekai no Kan­sen” 1979, nr 272, s. 139–145.

20. NIDS: Hokutō Aryūshan 27, Aryūshan Saku­sen kiroku, Kisuka Attsu shima.

21. Pod­czas kon­fe­ren­cji przed obli­czem cesa­rza 6 wrze­śnia 1941 roku prze­wi­dy­wano, że wojna nie­miecko-sowiecka może roz­strzy­gnąć się już w naj­bliż­szych mie­sią­cach. Wpraw­dzie nie spo­dzie­wano się rychłego upadku reżimu Sta­lina, lecz oba­wiano się bli­skiej współ­pracy ame­ry­kań­sko-sowiec­kiej i wyko­rzy­sta­nia do niej pół­noc­nego szlaku komu­ni­ka­cyj­nego. Roz­wa­ża­nia te były czę­ścią więk­szej debaty na temat kie­runku eks­pan­sji; N. Ike, _Japan’s Deci­sion for War: Records of the 1941 Policy Con­fe­ren­ces,_ Stan­ford 1963, s. 158–160.

22. Bōei Kenshūsho Sen­shi­shitsu (red.), _Sen­shi Sōsho vol. 91:_ Daihon’ei Kaigunbu: Rengō Kan­tai (1), Tōkyō 1975, s. 516. Japoń­ska 5. Flota ist­niała w latach 1938–1939 w ramach 2. Floty Eks­pe­dy­cyj­nej Obszaru Chin jako zwią­zek pomoc­ni­czy przy pla­no­wa­nych desan­tach na Chiny. Wzięła udział w ope­ra­cji zaję­cia wyspy Haj­nan, po czym została wchło­nięta przez Flotę Obszaru Chin.

23. JACAR Ref. C12070396400: S16.07.28 (ge) Kaigun Kōhō (Buna­igen) Dai 3857-gō, s. 19.

24. Sen­shi Sōsho vol. 91, załącz­nik nr 2.

25. The Maru Spe­cial, Japa­nese Naval Ope­ra­tions in W.W.II, No. 98, s. 18.

26. Bōei Kenshūsho Sen­shi­shitsu (red.), _Sen­shi Sōsho vol. 43: Middowē Kaisen_, Tōkyō 1971, s. 51.

27. Sen­shi Sōsho, vol. 29, s. 196.

28. W japoń­skich doku­men­tach ope­ra­cje „MI” i „AL” wystę­pują odpo­wied­nio pod nazwami „AF” i „AO”. JACAR Ref. C14121139800: Aryūshan Kaigun Saku­sen: 4. kō, Daihon’ei no Saku­sen Jumbi, s. 1, JACAR Ref. C14121137000: Aryūshan kōryaku saku­sen higoy­omi, S17.05, s. 1.

29. Sen­shi Sōsho, vol. 29, s. 209–211.

30. JACAR Ref. C14121139900: Aryūshan Kaigun Saku­sen: 5. kō, Rengō Kan­tai no saku­sen jumbi, s. 1.

31. Aryūshan Kaigun…, s. 2, NIDS: Hokutō Aryūshan 17, Aryūshan Saku­sen kiroku, Shōwa 21.06, Sen­shi Sōsho, vol. 43, s. 93–94.

32. JACAR Ref. C14121139500: Aryūshan Kaigun Saku­sen: 1. kō, Keisei, s. 2.

33. „Shōkaku” znaj­do­wał się w stoczni remon­to­wej w związku z poważ­nym uszko­dze­niem pokładu lot­ni­czego, zaś grupa lot­ni­cza „Zuikaku” została zdzie­siąt­ko­wana i wyma­gała uzu­peł­nień przed kolejną kam­pa­nią.

34. Sen­shi Sōsho vol, 43, s. 48. O obwo­dzie ochron­nym czę­ściowo wspo­mina także JACAR Ref. C14121139700: Aryūshan Kaigun Saku­sen: 3. kō, Hon­sa­ku­sen Keikaku Keika, s. 1.

35. S.E. Mori­son, _Coral Sea_…, s. 77. Teo­rię o dywer­syj­nym cha­rak­te­rze Ope­ra­cji „AL” po raz pierw­szy przy­to­czył Richard W. Bates w ana­li­zie bitwy o Midway wyda­nej w 1948 roku. Nie wia­domo, jakie jest źró­dło pocho­dze­nia tej infor­ma­cji, tym bar­dziej, że według zapisu prze­pro­wa­dzo­nych prze­słu­chań japoń­skich ofi­ce­rów w listo­pa­dzie 1945 roku, potwier­dzali oni defen­sywny cha­rak­ter pla­nów stra­te­gicz­nych wobec Aleu­tów. Zob. R.W. Bates, _The Bat­tle of Midway Inc­lu­ding the Aleu­tian Phase, June 3 to June 14, 1942: Stra­te­gi­cal and Tac­ti­cal Ana­ly­sis_, New­port 1948, s. 3, Inter­ro­ga­tion Nav No. 73, USSBS No. 367, Aleu­tian Cam­pa­ign: Ope­ra­tions of the Japa­nese First Destroyer Squ­adron.

36. J. Per­tek, W. Supiń­ski, _op. cit._, s. 299.

37. A. Wolny, _op. cit._, s. 180.

38. E. Kosiarz, _Wojna na morzach i oce­anach 1939–1945_, Gdańsk 1988, s. 420.

39. Z. Fli­sow­ski, _Burza_…, t. 1, s. 236–237. Fli­sow­ski w nastę­pu­jący spo­sób przed­sta­wiał japoń­skie zamiary: „W ogól­nym pla­nie ope­ra­cyj­nym ten ostatni zespół miał ude­rzyć pierw­szy, bom­bar­du­jąc ame­ry­kań­ską bazę Dutch Har­bor w przed­dzień inwa­zji na Midway, aby odcią­gnąć uwagę Ame­ry­ka­nów od głów­nego obiektu ataku, a także aby osło­nić ope­ra­cję prze­ciw zachod­nim Aleu­tom. Tak więc począt­kowe ude­rze­nie powietrzne na Dutch Har­bor na Aleu­tach było przede wszyst­kim gam­bi­tem mają­cym wycią­gnąć Flotę Pacy­fiku na pół­noc, skąd nie mogłaby prze­szko­dzić zaję­ciu Midway ”.

40. J. Par­shall, A. Tully, _Shat­te­red Sword: The Untold Story of the Bat­tle of Midway_, Anna­po­lis 2007, s. 52–53.

41. JACAR Ref. C08030019100: S16.12.01–S19.06.30, Dai 5 Kan­tai Senji Nis­shi, AL Saku­sen (2), s. 20.

42. JACAR Ref. C08030081200: S17.05.29–S17.07.31, Dai 1 Suirai Sen­tai Senji Nis­shi Sentō Shōhō (1), s. 6.

43. JACAR Ref. C14121140100: Aryūshan Kaigun Saku­sen: 7. kō, Keika no Gaiyō, s. 1–2, Aryūshan higoy­omi, S17.05, s. 1–5.

44. JACAR Ref. C08051585900: S16.12–S17.08, Ryūjō Hikōkitai Sentō Kōdō Chōsho (3), s. 10.

45. JACAR Ref. C08051583400: S17.06–S18.01, Jun’yō Hikōkitai Sentō Kōdō Chōsho (1), s. 1.

46. Ryūjō Hikōkitai… (3); Jun’yō Hikōkitai… (1), s. 2.

47. Z „Ryūjō” wystar­to­wało 12 Zer, z „Jun’yō” 14 Zer i cztery Vale. Ryūjō Hikōkitai… (3), s. 12–15; Jun’yō Hikōkitai… (1), s. 3–5.

48. Ryūjō Hikōkitai… (3), s. 16.

49. Pierw­sze roz­mowy doty­czące japoń­skiej ofen­sywy w kie­runku Aleu­tów odbyły się w ame­ry­kań­skim szta­bie 18 maja jako część więk­szej debaty nad Ope­ra­cją „MI”. _Grey­book_, t. 1, s. 502.

50. The Maru Spe­cial…, s. 18.

51. ONI (red.), _The Aleu­tians Cam­pa­ign: Com­bat Nar­ra­ti­ves_, Washing­ton 1945, s. 4–5.

52. The Maru Spe­cial…, s. 18.

53. B. Gar­field, _op. cit._, s. 15–16.

54. W rze­czy­wi­sto­ści w Kodiak udało się zebrać 13 nisz­czy­cieli i trzy ten­dry wod­no­sa­mo­lo­tów.

55. _Grey­book_, t. 1, s. 511–513.

56. The Maru Spe­cial…, s. 19.

57. W kry­tycz­nej sytu­acji Nimitz mógł wysłać na pół­noc „Sara­togę”, która miała powró­cić do służby 5 czerwca, zaraz po zakoń­cze­niu naprawy kadłuba w stoczni remon­to­wej w San Diego. Ame­ry­ka­nie liczyli, że lot­ni­sko­wiec dotrze do Pearl Har­bor 6 czerwca i po zatan­ko­wa­niu ruszy bez­po­śred­nio na pół­noc w stronę Dutch Har­bor.

58. G.L. Rot­t­man, _World War II Paci­fic Island Guide_, West­port–Lon­don 2002, s. 452.

59. _Grey­book_, t. 1, s. 540.

60. G.L. Mac­Gar­ri­gle, _Aleu­tian Islands: The US Army Cam­pa­igns in WWII_, Washing­ton 1992, s. 6. Jed­no­cze­śnie inne źró­dło (_Grey­book_, t. 1, s. 515) wspo­mina o ponad 23 tys. żoł­nie­rzy, lecz nie wli­cza w to aktyw­nego per­so­nelu mary­narki i sił pomoc­ni­czych.

61. B.L. Her­der, _op. cit._, s. 8.

62. R. Bates, _op. cit._, s. 57.

63. B.L. Her­der, _op. cit._, s. 8.

64. _Grey­book_, t. 1, s. 538.

65. B. Gar­field, _op. cit._, s. 18.

66. G. Prange, D.M. Gold­stein, K.V. Dil­lon, _Miracle at Midway_, New York 2018, s. 163–164.

67. B.L. Her­der, _op. cit._, s. 28.

68. Patwing 4, 8/11/41 to 11/1/42 and Fleet Air Wing, 11/1/42 to 9/2/45, s. 95–96.

69. COM­TA­SK­FOR 8, War Diary, 6/1-30/42, s. 36.

70. ONI, _op. cit._, s. 5–6.

71. Patwing 4…, s. 96.

72. ONI, _op. cit._, s. 6.

73. Ryūjō Hikōkitai… (3), s. 17–22.

74. Sen­shi Sōsho, vol. 29, s. 245.

75. Ryūjō Hikōkitai… (3), s. 17.

76. Jun’yō Hikōkitai… (1), s. 9–10.

77. G.R. Per­ras, _op. cit._, s. 80.

78. B. Gar­field, _op. cit._, s. 32.

79. Quon­set hut – pre­fa­bry­ko­wany barak z lek­kiej cyn­ko­wa­nej bla­chy sta­lo­wej o pół­ko­li­stym kształ­cie. Nazwa wywo­dzi się od miej­sca, gdzie zaczęto budo­wać te baraki, tj. przy­lądka Quon­set w sta­nie Rhode Island. W cza­sie dru­giej wojny świa­to­wej wypro­du­ko­wano setki tysięcy takich bara­ków, a nad­wyżki tra­fiły na cywilny rynek kon­su­mencki, także poza Sta­nami Zjed­no­czo­nymi.

80. B.L. Her­der, _op. cit._, s. 29.

81. Ryūjō Hikōkitai… (3), s. 21.

82. Patwing 4…, s. 97.

83. Ryūjō Hikōkitai… (3), s. 18–22, Jun’yō Hikōkitai… (1), s. 7–10.

84. Sen­shi Sōsho vol. 29, s. 246.