Czerwono-biało-czerwona Łódź. Lokalne wymiary polityki pamięci historycznej w PRL - ebook

„Kto kontroluje przeszłość, kontroluje przyszłość. Kto kontroluje teraźniejszość, kontroluje przeszłość” – napisał swego czasu George Orwell. Im silniejsza, im bardziej opresyjna jest władza, tym łatwiej wprowadzać tę zasadę w życie. Co nie znaczy zarazem, że od tego rodzaju pokus wolne są rządy demokratyczne. Nawet jednak skrajnie autorytarne reżymy wiedzą, że implementowana odgórnie wizja przeszłości – szczególnie niedalekiej – nie może wisieć w próżni. Uprawiana przez nie polityka pamięci historycznej musi zatem – choćby częściowo – korespondować z autentycznymi odczuciami tych, do których jest adresowana.

W czasach PRL odpowiednio sformatowany przekaz na temat II wojny światowej miał kluczowe znaczenie w procesie uwiarygodniania nowego systemu rządów. Równocześnie wydarzenia z lat 1939–1945 były silnie obecne w pamięci biograficznej obywateli powojennej Polski i w naturalny sposób współtworzyły fundamenty rodzimej „wspólnoty wyobrażonej”.

Czerwono-biało-czerwona Łódź to zarówno opowieść o budowaniu wizerunku miasta „walki i pracy”, jak i analiza napięć między ustalanymi odgórnie wzorami interpretowania przeszłości a oddolnymi wyobrażeniami na jej temat. Waga poczynionych w pracy ustaleń wynika również z ich chwilami zaskakującej aktualności. Okazuje się bowiem, że mijają dekady, a pewne schematy narracyjne dotyczące okupacyjnych losów Łodzi – a w szerszym planie Polski – pozostają niezmienne. Warto zatem krytycznie spojrzeć na okoliczności ich powstania. Ku przestrodze.

Wstęp 11

Komunistyczna polityka pamięci historycznej 22

Polityka historyczna – polityka pamięci – polityka pamięci historycznej 22

Aktorzy pamięci 39

Pamięć zbiorowa 43

Mit 48

Kanon 52

Miejsca pamięci 56

Zaplecze organizacyjne 59

Schemat 60

Początki 62

Okres pionierski 65

Gorzkie żale 68

Akcja „mobilizacja” 70

Zdobycze Października 72

Bez kompleksów 78

Akcja „profesjonalizacja” 80

Priorytety 82

Na odcinku propagandy 84

Epoka gierkowska 85

Na równi pochyłej 89

Sinusoida 91

Na szlaku „Promienistych” 93

Baza 94

Falstart 96

Sprawdzone wzorce 98

Przełom 102

Jak na drożdżach 106

Ostateczny lifting 109

Obieg zamknięty 111

Chłopcy z miasta Łodzi – literacka obróbka mitu 113

„Śmierć ich nie poszła na marne” 118

„Odwilż” 122

Jubileusz ZWM 123

Pomnikowa ofensywa 126

Akcja „bohater” 127

Park im. „Promienistych” 129

„Szlakiem Promienistych” 131

„Promienistych” życie po życiu 132

Niewinne i nasze – rzecz o polskiej martyrologii 135

Przemysłowa, czyli…? 135

Cień Radogoszcza 138

Skromne początki 142

Kropla drąży skałę 144

Przesilenie 146

Odzew 150

Próba unaukowienia 157

Relacja świadka „politycznie słusznego” 159

Twarz anioła 160

Licytacja 163

Zapętlenie 165

Akcja „promocja” 167

Korekta 169

Proces, czyli do trzech razy sztuka 172

Dalsze losy 177

Podsumowanie 178

Pamięć nieobecna 181

W potrzasku 182

Pamięć żydowska 183

Pierwsze próby syntezy 185

Proces Biebowa 188

Po nocy nastał dzień? 192

„Odwilż” 196

Dziennik 199

Kolejne publikacje 207

O dwa mosty za daleko 210

Dwudziesta rocznica 215

„Lewica Związkowa” w rozkwicie 219

Na ekranie 228

Niedokończony projekt 236

Smutni panowie 242

„Marcowe gadanie” w Łodzi 244

Trudny egzamin 247

„Lewica Związkowa” w odwrocie 253

Strefa tabu 255

Ludzka twarz systemu 258

Pamięć „cicha” 262

Głośniej, ale nie za głośno 270

Podsumowanie 274

Zakończenie 279

Instytucje – pierwsze lata po wojnie 280

Instytucje – stalinizm 281

Instytucje – epoka gomułkowska 281

Instytucje – epoka gierkowska 282

Instytucje – faza schyłkowa PRL 283

Instytucje a grupy pamięci 284

„Promieniści” 287

Przemysłowa 288

Getto 289

Wykaz skrótów 291

Bibliografia 294

Indeks osobowy 317