Demografia jest przyszłością. Czy Polska ma szansę odwrócić negatywne trendy? - ebook

Dlaczego dzietność w Polsce jest tak niska? Co można zrobić, by istotnie wzrosła?

Zmiany demograficzne są postrzegane jako egzystencjalne wyzwanie dla wielu krajów świata. W szczególności dotyczy to krajów Zachodu i Azji Wschodniej, z których znaczna część – po okresie bezprecedensowego rozkwitu – w XXI wieku może spodziewać się stopniowej marginalizacji. W grupie najbardziej zagrożonych krajów znajduje się także Polska. Najważniejszą przyczyną wyzwań demograficznych, takich jak prognozowane konsekwentne, w dostępnych horyzontach czasowych niekończące się wyludnianie, starzenie się demograficzne ludności czy spadek liczby ludności w wieku produkcyjnym, jest utrzymująca się przez dziesięciolecia niska dzietność, daleko odbiegająca od takiej, która gwarantowałaby zastępowalność pokoleń.

Książka Łakomego jawi się jako iskierka nadziei. W oparciu o niezwykle pogłębioną multidyscyplinarną i świetnie udokumentowaną analizę autor zwraca uwagę, że na dzietność każdej populacji oddziałują czynniki, które dają się racjonalnie zrozumieć oraz uporządkować, a skłonność do urodzenia dziecka jest wynikiem jednoczesnego oddziaływania wielu okoliczności. Autor podejmuje się skatalogowania oraz opisania tych czynników, ale na tym nie poprzestaje. Jego głównym obszarem zainteresowania jest Polska, i to w odniesieniu do niej analizuje i wyjaśnia, co nad Wisłą jest źródłem niskiej dzietności, co barierą stojącą na drodze do posiadania dzieci, a co potencjalnym zasobem umożliwiającym jej wzrost. Autor wskazuje też, które z czynników mają w naszym kraju istotne znaczenie, a które są drugorzędne czy wręcz w powszechnej świadomości przeceniane Identyfikuje 10 głównych aktualnych przyczyn niskiej dzietności w Polsce, których pokonanie umożliwiłoby zdecydowaną poprawę sytuacji demograficznej naszego kraju.

Książka łączy w sobie zatem nie tylko walor naukowy i analityczny, ale też posiada niezwykłą wartość strategiczną, pozwala bowiem zidentyfikować obszary, w których zmiana skutkować będzie pozytywnym oddziaływaniem na dzietność. Publikacja napisana jest przystępnym językiem, a autor nie stroni od ciekawostek i odważnych wniosków oraz rozprawiania się z popularnymi mitami. Lektura obowiązkowa dla wszystkich chcących zrozumieć to być może najważniejsze wyzwanie naszych czasów, jakimi są zmiany demograficzne w Polsce.

Mateusz Łakomy

Ekspert ds. demografii specjalizujący się w obszarze czynników i instrumentów wpływających na dzietność, sekularnych trendów demograficznych oraz demografii politycznej. Menedżer i konsultant z zakresu zarządzania oraz strategii z doświadczeniem w pracy dla biznesu, administracji oraz instytucji pozarządowych. Były prezes zarządu fundacji Narodowe Centrum Rozwoju Demograficznego oraz przewodniczący Komisji Spraw Narodowościowych i Demograficznych, a także członek zarządu Polskiego Towarzystwa Geopolitycznego. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Wprowadzenie 11

1. Sytuacja demograficzna w Polsce  15

2. Co się zmieni, jak nic się nie zmieni, czyli czy niska dzietność jest w ogóle problemem?  25

2.1. Poza horyzont: przewidywania, projekcje, prognozy  25

2.2. Migracje, czyli fałszywy trop w ratowaniu demografii  33

2.3. Konsekwencje niskiej dzietności  38

Konsekwencje ekonomiczne  40

Konsekwencje społeczne  50

Konsekwencje geopolityczne  62

3. Dlaczego ludzie w ogóle mają dzieci  73

3.1. Czynniki biologiczne  73

Rozrodczość ludzi na tle innych gatunków  73

Biologiczne źródła współżycia seksualnego  77

Neuronalne, hormonalne i biologiczne uwarunkowania rodzicielstwa  78

Biologiczne podstawy dzietności  81

Płodność naturalna  83

Przezwyciężyć biologię  85

Kontrola urodzeń jako narzędzie ingerencji w biologię  86

Podsumowanie  89

3.2. Motywacje, ideały, plany i decyzje  90

Motywacje do posiadania dziecka  90

Idealna liczba dzieci  95

Planowanie urodzenia dziecka  100

3.3. Bierność, spontaniczność, otwartość i zaskoczenie  102

Powstawanie rodzin wielodzietnych  106

Podsumowanie  108

4. Co wpływa w Polsce na możliwość posiadania dzieci  109

4.1. Związek, więzi i ich trwałość  109

Przegląd międzynarodowy  109

Powstawanie związków  117

Dzietność według typów związków  120

Powody zawarcia małżeństwa  128

Miłość: wszyscy o niej marzymy, ale czy umiemy o nią zadbać?  130

Konkubinaty  135

Rozwody  136

Samotne rodzicielstwo  140

Podsumowanie  141

4.2. Edukacja umożliwiająca stworzenie związku i zapewnienie dochodów  143

Przegląd międzynarodowy  145

Luka edukacyjna i jej przyczyny  149

Podsumowanie  169

4.3. Dochody i ich wysokość  170

Przegląd międzynarodowy  170

Dzieci są bezcenne. Ale ich utrzymanie kosztuje  173

Podsumowanie  180

4.4. Stabilna praca, jej elastyczność i możliwości opieki nad najmłodszymi dziećmi  182

Przegląd międzynarodowy  182

Stabilność zatrudnienia  190

Wymiar czasu pracy  195

Równowaga rodzina–praca w percepcji Polaków  200

Opieka matki nad dzieckiem do ukończenia 3 roku życia: preferencje, radości i wyzwania  202

Skoro nie matka to kto? Opieka innych członków rodziny  206

Ojciec-Polak: praca, opieka nad dzieckiem i udział w obowiązkach domowych  208

Żłobki i inna opieka instytucjonalna  214

Powrót do pracy  219

Podsumowanie  221

4.5. Warunki mieszkaniowe  223

Przegląd międzynarodowy  223

Mieszkania a posiadanie dzieci  225

Sytuacja mieszkaniowa  229

Podsumowanie  238

4.6. Zdrowie rodziców warunkujące zdolność i chęć urodzenia dzieci  239

Niepłodność, płodność obniżona i bezpłodność  239

Wiek jako zasadnicza przyczyna niepłodności i płodności obniżonej  243

Endometrioza  247

Zdrowie psychiczne  249

Depresja poporodowa  252

Cesarskie cięcia i porody naturalne  254

Opieka okołoporodowa  260

Antykoncepcja  263

Zdrowie w ogólności  267

Metoda in vitro  269

Podsumowanie  276

4.7. Wiek w drugiej odsłonie, czyli płodność to nie wszystko  276

Podsumowanie  283

4.8. Kultura  284

Rodzina, macierzyństwo, ojcostwo i dzieci w percepcji Polaków  285

Normy i doświadczenia przekazywane przez rodzinę i innych bliskich  290

Media: telewizja, media społecznościowe, pornografia, gry komputerowe, smartfon. Rzeczywistość alternatywna?  301

Religijność  325

Normy kulturowe pracodawców  350

Podsumowanie  352

4.9. Emigracja  353

4.10. Wyzwania specyficzne dla danego regionu  356

4.11. Katastrofy  363

Kryzysy gospodarcze  363

Pandemia COVID-19  365

Wojna w Ukrainie  369

4.12. Zróżnicowanie oddziaływania czynników według kolejności dziecka  371

5. Wniosek: 10 najważniejszych barier wzrostu dzietności w Polsce  379

5.1. Bariery uniwersalne  380

Bariera 1. Różnice edukacyjne między kobietami a mężczyznami  380

Bariera 2. Nadmierne wykorzystywanie umów na czas określony wobec młodych dorosłych  384

Bariera 3. Brak wystarczających dochodów w pierwszych trzech latach życia dziecka  385

Bariera 4. Niska dostępność mieszkań na własność dla młodych dorosłych  387

Bariera 5. Niedostatek głębokich relacji w parze i w rodzinie pochodzenia  389

Bariera 6. Niedostępność pracy na część etatu  391

Bariera 7. Niskie dochody na osobę części rodzin chcących mieć 3+ dzieci  392

Bariera 8. Cesarskie cięcia bez wskazań medycznych i endometrioza  393

5.2. Bariery dotykające szczególnie najmłodsze roczniki  394

Bariera 9. Nadmierne użytkowanie internetu i smartfona  394

Bariera 10. Sekularyzacja  395

6. Jaka jest nagroda za zwiększenie dzietności i jak Polska jest przygotowana, by po nią sięgnąć?  397

6.1. Co się zmieni w społeczeństwie i gospodarce w przypadku istotnego wzrostu dzietności  398

6.2. Polska w blokach startowych po lepszą przyszłość, czyli zaskakująco dobry punkt wyjścia  401

7. Teoria miłości jako warunku posiadania dzieci w krajach rozwiniętych  413

Zakończenie  419

Bibliografia  421