Dietetyka w psychiatrii i neurologii - ebook

AUTORKI

prof. dr hab. n. med. Lucyna Ostrowska

Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. med. Ewa Stefańska

Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. o zdr. Diana Wasiluk

Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr n. o zdr. Agnieszka Wendołowicz

Zakład Dietetyki i Żywienia Klinicznego

Uniwersytet Medyczny w BiałymstokuPRZEDMOWA

Czym jest dieta w psychiatrii i neurologii? Takie pytanie zadają sobie pewnie zarówno lekarze, jak i pacjenci.

Wpływ diety na zdrowie psychiczne wynika chociażby z faktu, że funkcjonowanie mózgu i zachowanie jego struktury jest uzależnione od dostarczenia odpowiedniej ilości energii oraz składników odżywczych, głównie lipidów, glukozy, aminokwasów, witamin oraz makro- i mikroelementów. Skład ilościowy i jakościowy pożywienia może wpływać na przekaźnictwo monoaminergiczne, procesy zapalne, stres oksydacyjny, aktywność mitochondrialną, neuroplastyczność i neurogenezę. Nie bez powodu wzrost zainteresowania tym zagadnieniem doprowadził w dietetyce do rozwoju osobnego nurtu – nutripsychiatrii, podkreślającej rolę diety w powstawaniu, przebiegu i skuteczności leczenia zaburzeń psychicznych. Wydaje się więc, że właściwa dieta i sposób odżywiania w chorobie psychicznej czy neurologicznej może wywierać nie tylko korzystny wpływ na przebieg choroby zasadniczej, lecz także prowadzić do zmniejszenia zagrożeń związanych ze współwystępującymi chorobami dietozależnymi.

Dobrze znane i udokumentowane są związki między chorobami somatycznymi a dietą i sposobem odżywiania się. Znacznie mniej wiemy na temat tych zależności względem samej choroby psychicznej. Niniejszy podręcznik (monografia) ma pokazać, że takie związki istnieją. Dokonaliśmy na ten temat przeglądu literatury oraz wykonaliśmy badania własne. Poza tym choroby psychiczne często współistnieją z chorobami somatycznymi, m.in. z otyłością, zespołem metabolicznym, zaburzeniami endokrynologicznymi, chorobami układu sercowo-naczyniowego i układu oddechowego. Stąd też wynika potrzeba interwencji terapeutycznej i działań profilaktycznych.

Badania sugerują, że spożywanie odpowiednich ilości węglowodanów może zredukować napady objadania się u pacjentów szczególnie wrażliwych na zmiany w syntezie i wydzielaniu neuroprzekaźników w centralnym (ośrodkowym) układzie nerwowym (OUN). Równie ważna jest podaż aminokwasów biorących udział w syntezie neuroprzekaźników i hormonów. Nawet odpowiednia ilość tłuszczów (ważny jest ich skład i rodzaj) niezbędna jest do zapewnienia smakowitości potraw i osiągania uczucia sytości, co może wpływać na zmniejszenie epizodów pojadania między posiłkami. Ważna jest też różnorodność, struktura pokarmu oraz skład spożywanych produktów.

Podręcznik ten jest pewnego rodzaju formą edukacji żywieniowej przeznaczonej nie tylko dla lekarzy psychiatrów, lekarzy rodzinnych, dietetyków, psychologów, studentów medycyny, lecz także dla samych pacjentów oraz ich rodzin. Zawiera zarówno uwagi teoretyczne, jak i praktyczne dotyczące niuansów (odmienności) żywieniowych osób cierpiących na choroby psychiczne i/lub neurologiczne. Uczy zasad prawidłowego żywienia, konstruowania poszczególnych posiłków oraz wypracowywania nawyku planowania i przygotowywania jadłospisów składających się z trzech głównych posiłków oraz dwóch małych (ale zaplanowanych) przekąsek, z podaniem konkretnych przykładów dziennych racji pokarmowych w danej jednostce chorobowej, wyszczególnieniem produktów zalecanych do spożycia oraz tych, których należałoby unikać.

W niniejszej monografii przy każdej jednostce chorobowej zwrócono uwagę na najczęściej popełniane błędy żywieniowe stwierdzane w badaniach naukowych. Jednolita edukacja całych zespołów terapeutycznych (lekarza, psychologa, dietetyka i innych specjalistów) powinna pozwolić na dobrą współpracę w zakresie poradnictwa żywieniowego z pacjentem i jego rodziną. Natomiast pacjent i jego otoczenie mają możliwość praktycznego wykorzystania tej wiedzy, zapoznając się z pojęciem kaloryczności i składu produktów oraz potraw. Może to mieć wpływ na zmianę niewłaściwego sposobu odżywiania, dobór produktów i odpowiednich przekąsek, zaniechanie chaotycznego sposobu żywienia, możliwość samokontroli (zwłaszcza u osób niedożywionych lub z nadwagą czy otyłością). Warto przy tym zwrócić uwagę, że interwencja żywieniowa lekarza bądź dietetyka to proces interaktywny – ich skuteczność w dużej mierze zależy od współpracy pacjenta i jego rodziny w planowaniu i wyborze swoich posiłków. Ścisła współpraca lekarza i dietetyka powinna więc dotyczyć zaplanowania dla pacjenta indywidualnie dobranej diety złożonej z odpowiedniej ilości białka, węglowodanów, tłuszczów, witamin i minerałów oraz płynów, zapewnienia mu właściwego odżywienia, a w chwili wystąpienia niedoborów żywieniowych – ustalenia planu wspomagania żywieniowego.

Podsumowując, należy stwierdzić, że książka ta zawiera podstawowe zalecenia dietetyczne dla osób z chorobą psychiczną lub neurologiczną. Należałoby też podkreślić, że dieta nie zastępuje standardowych metod leczenia danej choroby (czyli psychoterapii czy farmakoterapii), może jednak pomagać w procesie zdrowienia, jak też zmniejszać ryzyko występowania nawrotów choroby psychicznej czy neurologicznej oraz chorób towarzyszących powiązanych z niewłaściwym odżywianiem się w trakcie trwania choroby lub rekonwalescencji. Mamy nadzieję, że niniejszy podręcznik przyczyni się do pogłębienia wiedzy na temat celowości doboru produktów i potraw w często długotrwałym procesie terapeutycznym.

Życzę udanej lektury…

prof. dr hab. n. med. Lucyna OstrowskaSŁOWO WSTĘPNE
PROFESOR AGATY SZULC

Profesjonaliści z zakresu zdrowia psychicznego ostatnio coraz częściej muszą być przygotowani do pracy z pacjentami nie tylko w zakresie psychiki człowieka, lecz także zaburzeń zdrowia psychicznego. Otyłość i zaburzenia psychiczne są ze sobą powiązane, zarówno pod względem patofizjologicznym i metabolicznym, jak i psychologicznym. Dotyczy to m.in. depresji, schizofrenii czy chorób neurodegeneracyjnych. Leki stosowane w psychiatrii również mogą zwiększać ryzyko zaburzeń metabolicznych. Sytuację może także pogarszać styl życia pacjentów – brak aktywności fizycznej, nadużywanie tytoniu czy alkoholu. Wymaga to interwencji dietetycznych, psychologicznych, edukacji w zakresie zmiany stylu życia itd. Niezwykle istotna jest też współpraca różnych specjalistów w celu zapewnienia najlepszej, kompleksowej pomocy pacjentom.

Książka pod redakcją prof. Lucyny Ostrowskiej jest doskonałym przykładem całościowego podejścia do problemu. Można tu znaleźć zwięzłe opisy zagadnień psychicznych czy neurologicznych, a także wyjaśnienie kwestii związanych z błędami żywieniowymi i zaburzeniami metabolicznymi u pacjentów. Podłoże teoretyczne pozwala na rozwinięcie treści praktycznych. Część pracy przedstawiająca przykładowe zalecenia dietetyczne, łącznie z jadłospisem, a także podpowiedzi dotyczące zawartości składników odżywczych i mikroelementów w poszczególnych produktach są niezwykle cenne, a także – w mojej ocenie – unikatowe w polskim piśmiennictwie.

W związku z tym uważam, że prezentowana książka jest bardzo ważną pozycją dla lekarzy, w tym psychiatrów, a także innych specjalistów zajmujących się problemami zdrowia psychicznego i somatycznego; stanowi też świetne źródło wiedzy dla pacjentów.

prof. dr hab. n. med. Agata SzulcSŁOWO WSTĘPNE
PROFESOR EWY STACHOWSKIEJ

Wydaje się, że coraz większa świadomość społeczna dotycząca chorób psychiatrycznych i neurologicznych wymusza nowe podejście do terapii tych schorzeń. Do stosowanych obecnie farmakoterapii, fizjoterapii dołącza się dietoterapię jako integralną część leczenia pacjenta.

To zadanie, skupione wokół poprawnego żywienia oraz edukacji pacjentów i ich rodzin, spoczywa na barkach dietetyków – nowych specjalistów, którzy swoimi umiejętnościami powinni poprawiać dobrostan chorych.

Muszę stwierdzić, że bardzo brakowało na rynku tego typu podręcznika. Choć jest dużo książek dedykowanych dietetykom czy studentom kierunków medycznych, dopiero ta pozycja skupia wszystkie treści potrzebne do zrozumienia odrębności żywienia pacjentów z chorobami psychicznymi i neurologicznymi. Mamy do dyspozycji publikację, która systematyzuje wiedzę z epidemiologii, etiologii i terapii żywieniowej pacjentów z chorobami neurologicznymi i psychicznymi.

Na podkreślenie zasługują dwie rzeczy. Po pierwsze – autorki dokonują selekcji schorzeń zawartych w podręczniku. Część z nich – jak choroby neurodegeneracyjne, zaburzenia depresyjne, choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona – trafiają w sedno problemów związanych ze starzeniem się społeczeństwa. Część – jak schizofrenia czy depresja – wpisują się w potrzeby rynku związanego z pogarszającą się kondycją psychiczną (wzrost zachorowań na depresję po pandemii COVID) czy z brakiem spójnych wskazówek dietetycznych (w przypadku schizofrenii).

Po drugie – autorki zadbały o rozszerzenie zaleceń o współistniejące choroby metaboliczne: cukrzycę typu drugiego, dyslipidemię czy chorobę otyłościową. To bardzo ważne z tego względu, że pacjentowi z chorobami neurologicznymi czy psychicznymi praktycznie zawsze towarzyszą zaburzenia metaboliczne. To też spore wyzwanie dla dietetyka, który musi mierzyć się z wieloma problemami przy układaniu zaleceń żywieniowych. Teraz dostaje jasne wytyczne, jak ma rozwiązać problemy wynikające z wielochorobowości.

Bardzo cieszy układ podręcznika, w którym autorki zastosowały przejrzysty schemat rozdziałów, rozpoczynając od epidemiologii, przez przyczyny schorzenia i błędy żywieniowe, po zalecenia żywieniowe na końcu rozdziału.

Całość zaleceń żywieniowych jest pokazana bardzo przystępnie w tabelach ze wzorami i odnośnikami do literatury. Dodatkową zaletą dla czytelnika są przykładowe jednodniowe jadłospisy.

Myślę, że pozycja będzie cieszyć się zainteresowaniem studentów, dietetyków, lekarzy i pacjentów, którzy w jednym miejscu znajdą skompensowaną wiedzę o tajnikach żywienia osób z chorobami neurologicznymi i psychicznymi.

Życzę przyjemnej lektury,

prof. dr hab. n. med. Ewa Stachowska