Encyklopedia mediolingwistyki - ebook

WPROWADZENIE

Najprostszą definicją mediolingwistyki jest ta ustalona przez twórcę jej nazwy w polskim środowisku naukowym – Bogusława Skowronka: „Mediolingwistyka zajmuje się głównie analizowaniem konkretnych tekstów, czyli badaniem użycia języka w jego medialnym kontekście” (Skowronek 2013: 173). Inspiracją do powstania Encyklopedii mediolingwistyki stały się dwa zdarzenia wydawnicze – jedno tłumaczeniowe, drugie – leksykograficzne. Oto w roku 2015 we Wrocławiu w oficynie Atut ukazała się antologia tłumaczeń mediolingwistów germanistycznych pt. Lingwistyka mediów pod redakcją Romana Opiłowskiego, Józefa Jarosza oraz Przemysława Staniewskiego. Z kolei w roku 2018 moskiewskie wydawnictwo Flinta wydało słownik-poradnik Mediolingwistyka w terminach i pojęciach pod redakcją Lilii Duskajewej. Mniej więcej w podobnym czasie w polskojęzycznym językoznawstwie następowało utrwalanie mediolingwistyki jako subdyscypliny pod względem naukoznawczym. Uzyskała ona dzięki monografii Bogusława Skowronka w 2013 roku swoją nominację i była przez tego autora promowana w środowisku naukowym. Przed tym rokiem istniało znaczące grono badaczy, którzy bez potrzeby świadomości istnienia dyscypliny prowadzili badania „wielokierunkowo, (…) chociaż zasadniczo wyróżniają się dwie główne perspektywy badawcze: «zewnętrzna» (od praktyki dyskursywnej przez medium do konkretnego tekstu) oraz «wewnętrzna» (od konkretnego tekstu przez medium do praktyki dyskursywnej)” (Skowronek 2013: 173). Jak wiele takich prac powstało, widać w załączonej do encyklopedii polskiej bibliografii mediolingwistycznej. Jako zespół miałyśmy przekonanie, że polski rynek mediolingwistyczny też może się poszczycić licznymi oraz różnorakimi badaniami w tej subdyscyplinie.
Powzięłyśmy zatem decyzję o zaprezentowaniu jego dorobku w postaci encyklopedycznej. To poczucie geograficznej wspólnoty znalazło odzew w kompozycji encyklopedii, ponieważ wcale niemałą jej część stanowią opracowania mediolingwistów z krajów ościennych. Napisali oni według tego samego schematu charakterystykę lingwistyki mediów w rodzimych krajach, a polscy neofilolodzy uczynili je przystępnymi dla polskojęzycznego czytelnika. Byli to Oksana Małysa (tłumaczenie z języków: ukraińskiego, białoruskiego i z rosyjskiego), Mariola Szymczak-Rozlach (ze słowackiego), Andrzej Charciarek (z czeskiego). Polski zespół badawczo-redakcyjny encyklopedii tworzyły: Beata Grochala, Anna Hanus, Aleksandra Kalisz, Iwona Loewe, Agnieszka Mac, Alina Naruszewicz-Duchlińska, Marta Noińska, Kaja Rostkowska, Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz, Magdalena Ślawska, Marta Śleziak, Ewelina Tyc, Agnieszka Walecka-Rynduch.

Cel

Encyklopedia daje wyczerpującą charakterystykę wszystkich naukowo relewantnych atrybutów mediolingwistyki sporządzoną wedle ujednoliconej metody postępowania, prowadzącej do artykułu hasłowego zawierającego zintegrowaną wiedzę na podstawie użytkowanych znaczeń terminu lub pojęcia w polskojęzycznych monografiach mediolingwistycznych wydanych w latach 2000–2020.

Metoda

Przyjętą metodą jest encyklopedyzm (makrowymiar) i eksplikowanie znaczeń (mikrowymiar). Tworzenie ułożonych alfabetycznie albo semantycznie eksplikacji stanowi zasadniczą część artykułów hasłowych z zakresu mediolingwistyki. Opracowanie encyklopedyczne powstało na podstawie pięciu wydawnictw leksykograficznych ujętych w materiale źródłowym jako wydawnictwa leksykograficzne. Encyklopedia i leksykony wydane między rokiem 1976 a 2018 dostarczyły haseł-kandydatów, które w opinii zespołu redakcyjnego opisywały już wówczas metody, obiekty i przedmioty badań współczesnej mediolingwistyki. Ekscerpcja oraz wykonana po niej selekcja dostarczyły 389 haseł. Zostały one wykorzystane jako klucz do kolejnego etapu prac badawczych. Do opracowania eksplikacyjnego posłużyło 60 monografii naukowych wydanych między rokiem 2000 a 2020, które zespół uznał za syntezy wykonane w subdyscyplinie. Wydawnictwa te zostały przeszukane według klucza haseł pozyskanych ze źródeł leksykograficznych. Uzyskane tym narzędziem cytaty zostały połączone w artykule hasłowym w narrację ciągłą przez autorkę całego rozdziału czy też artykułu. W związku z przyjętą procedurą w artykułach nie znajdują się cytaty z wydawnictw leksykograficznych, które dostarczyły haseł do encyklopedii, ponieważ Czytelnik znajdzie je w źródłach – wydawnictwa leksykograficzne (s. 496). Przyjęłyśmy jako zespół taki system rozdzielności eksplikacji.

W drodze zaprojektowanej metody postępowania wiele z dostarczonych haseł nie zyskało wystarczającej liczby cytatów w monografiach, by stworzyć wyczerpujący i poznawczy artykuł hasłowy. To było przesłanką do wniosku o tym, że istnieją pojęcia, terminy, zjawiska, które w naukowej literaturze nie zyskały statusu ani obiektu, ani przedmiotu badań mediolingwistycznych. Do takich należą przykładowo: komunikologia, prasoznawstwo, badania postaw i opinii, nadawca społeczny, media zimne i gorące czy słuchowisko. Korpus takich pustych haseł obejmuje ich około 100 na pierwotnie 389 pozyskanych.

Kompozycja encyklopedii

Encyklopedię tworzy dziewięć autorskich części odwzorowujących minimum procedury naukoznawczej. Należą do niej metody badawcze subdyscypliny, obiekty oraz przedmioty badań. To minimum, które musi określić każde środowisko naukowe chcące wyodrębnić się spośród innych. Jest więc w encyklopedii część zatytułowana METODOLOGIE I METODY. Obiektem badań mediolingwistyki są dyskursywnie postrzegane media, dlatego są też w encyklopedii części pod tytułem DYSKURS MEDIALNY, MEDIA MASOWE. Przedmiotem swoich badań mediolingwiści czynią zjawiska ujęte w encyklopedii w tytułach następujących części NADAWCA, ODBIORCA, MEDIALNY AKT KOMUNIKACJI, TEKST MEDIALNY, GATUNEK MEDIALNY, ZNAK. Z punktu widzenia zespołu redakcyjnego nie mniej interesujące i znaczące są pozostałe części, które składają się na wydawnictwo. Należą do nich charakterystyki lingwistyki mediów geograficznych sąsiadów Polski oraz polska bibliografia mediolingwistyczna.

Budowa artykułu

Na każdą z dziewięciu części encyklopedii składają się artykuły skomponowane w myśl pola semantycznego i tematycznego. Znajdują się w nich hasła (pogrubione w druku) pozostające w relacji semantycznej
(synonimia, hiponimia, meronimia) do hasła stanowiącego tytuł. Osobny artykuł hasłowy w ramach jednej części posiadają eksplikanda, które pozostają do tytułowego hasła w polu tematycznym. W ramach eksplikacji cytowane są („druk prosty”) pozycje bibliograficzne zebrane w materiale źródłowym – monografiach (s. 455–458). Literatura zaś przytoczona za nimi została zebrana w literaturze cytowanej.

Odbiorca

Encyklopedię zaprojektowałyśmy jako ślad w naukoznawstwie dla partnerów w dyscyplinie albo w dyscyplinach pokrewnych (zarówno nauk humanistycznych, jak i społecznych czy nauk o komunikowaniu społecznym i mediach). Pozostaje naszym przekonaniem, że stanowić ona będzie utrwalenie stanu wiedzy mediolingwistycznej między rokiem 2000 a 2023. Być może będzie służyła kiedyś badaniom porównawczym, jak kształtuje się subdyscyplina, jakie przechodzi metamorfozy lub jakie są powody zanikania (nazwy czy środowiska badawczego).

Importerzy danych

Na pewnym etapie czteroletniej pracy do zespołu dołączyła młodsza społeczność akademicka, która wcieliła się w importerów danych źródłowych. Z podziękowaniami dla nich wymieniam ich nazwiska: Patrycja Blaj, Anna Burdek, Justyna Czader, Małgorzata Folwarska, Patrycja Jaworska, Szymon Kukuczka, Inna Kuzmyk, Paulina Łyszko, Nicola Mzyk, Teresa Uchman, Ewa Śliwińska, Valeria Zabrodska, Adam Zapa.

Iwona LoeweSPIS TREŚCI

WPROWADZENIE

Beata Grochala
METODOLOGIE I METODY

1. MEDIOLINGWISTYKA (LINGWISTYKA MEDIÓW)

2. PRZEDMIOT I OBIEKT MEDIOLINGWISTYKI

2.1. Analiza dyskursu

2.2. Analiza semiotyczna (semiologiczna)

2.3. Analiza tekstu

2.4. Analiza treści

2.5. Analiza zawartości mediów (prasy)

2.6. Badania odbioru mediów

2.7. Krytyczna analiza dyskursu

2.8. Medialny obraz świata

2.9. Słowa sztandarowe, symbole kolektywne

2.10. Telemetria

3. GENOLOGIA DZIENNIKARSKA

3.1. Analiza genologiczna

4. TEORIA PORZĄDKU DNIA (AGENDA SETTING)

5. TEORIA UŻYTKOWANIA I KORZYŚCI (USES
AND GRATIFICATIONS)

Alina Naruszewicz-Duchlińska
MEDIA MASOWE

1. PRAWO PRASOWE,PRAWO O RADIOFONII
I TELEWIZJI

2. ZAWARTOŚĆ MEDIÓW MASOWYCH (PRASY, RADIA,
TELEWIZJI)

3. KANAŁ (KANAŁ INFORMACJI, PASMO)

4. PRASA

4.1. Typologia prasy (wytworów drukowych)

4.2. Prasa bulwarowa (brukowiec, tabloid)

5. RADIO

5.1. Radiofonia publiczna

5.2. Neoradio

6. TELEWIZJA

6.1. Neotelewizja

6.2. Oferta programowa (program dnia, ramówka
telewizyjna, prime time)

7. NOWE MEDIA

8. INTERNET JAKO MEDIUM

8.1. Hipermedia

8.2. Intranet

9. FUNKCJE MEDIÓW

Marta Noińska
MEDIALNY AKT KOMUNIKACJI

1. AKTY MOWY I ICH FUNKCJE

2. STRATEGIE KOMUNIKACYJNE

3. DIALOG

4. POLILOG

5. NARRACJA

6. AKTY KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ

Kaja Rostkowska
TEKST MEDIALNY

1. WYPOWIEDŹ

2. TEKST PRASOWY

3. TEKST RADIOWY

4. TEKST TELEWIZYJNY

5. TEKST INTERNETOWY

6. MULTIMODALNOŚĆ (POLIKODOWOŚĆ,
MULTIMEDIALNOŚĆ)

7. JĘZYK W MEDIACH (W PRASIE, W RADIU,
W TELEWIZJI)

7.1. Język w prasie

7.2. Język w radiu

7.3. Język w telewizji

7.4. Język w internecie

7.5. Język reklamy

Aleksandra Kalisz, Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz,
Agnieszka Walecka-Rynduch
GATUNEK MEDIALNY

1. REGUŁY WZORCA GATUNKOWEGO

2. KONWENCJE GATUNKOWE (WZORZEC KANONICZNY, WZORZEC ALTERNACYJNY, WZORZEC
ADAPTACYJNY)

2.1. Hybryda gatunkowa

2.2. Gatunki w formie kolekcji

3. TYPOLOGIA GATUNKÓW

3.1. Gatunek dziennikarski

3.2. Gatunek prasowy

3.3. Gatunek radiowy

3.4. Gatunek telewizyjny

3.5. Gatunek internetowy (gatunek sieciowy)

3.6. Gatunek w reklamie

3.7. Gatunek ludyczny

3.8. Gatunek grzecznościowy

3.9. Ankieta prasowa

3.10. Artykuł publicystyczny

3.11. Artykuł wstępny (wstępniak, edytorial)

3.12. Audycja radiowa

3.13. Baner (pasek informacyjny, pasek autopromocyjny,
wzmianka)

3.14. Biuletyn (biuletyn elektroniczny, biuletyn
informacyjny, newsletter)

3.15. Blog (weblog)

3.16. Czat (pogawędka internetowa, rozmowa
internetowa)

3.17. Debata (debata publiczna)

3.18. Dokunowela (paradokument, docusoap,
dokumentalna opera mydlana)

3.19. Dyskusja (dyskusja publiczna)

3.20. E-mail (mejl, list elektroniczny)

3.21. Fake news

3.22. Felieton

3.23. Format

3.24. Fotoreportaż

3.25. Główka (lid)

3.26. Hiperłącze (link, łącze)

3.27. Hipertekst

3.28. Infografika

3.29. Kabaret telewizyjny

3.30. Komentarz

3.31. Komunikat

3.32. Layout

3.33. List do redakcji

3.34. Logo (logoptyp)

3.35. Magazyn (magazyn ilustrowany, pismo
ilustrowane)

3.36. Mem internetowy

3.37. Nagłówek

3.38. Notatka (notatka prasowa, depesza, wiadomość)

3.39. Odpowiedzi redakcji

3.40. Paratekst

3.41. Porada

3.42. Portal internetowy

3.43. Powieść w odcinkach

3.44. Pożegnanie

3.45. Reality show

3.46. Recenzja filmowa

3.47. Serial telewizyjny

3.48. Slogan-slogo

3.49. SMS

3.50. Sprawozdanie

3.51. Strona internetowa (witryna)

3.52. Sylwetka

3.53. Talk-show

3.54. Teatr telewizji

3.55. Telenowela

3.56. Teleturniej

3.57. Tytuł (śródtytuł)

3.58. Wideoblog

3.59. Wortal

3.60. Wydarzenie medialne

3.61. Wywiad

3.62. Wzmianka

3.63. Zajawka

3.64. Zapowiedź

Marta Noińska
DYSKURS MEDIALNY

1. DYSKURS PRASOWY

2. DYSKURS TELEWIZYJNY

3. DYSKURS ELEKTRONICZNY

4. PRAKTYKI DYSKURSYWNE

Marta Śleziak
ZNAK

1. SEMIOSFERA

2. KOD

3. KONWERGENCJA

4. PAPIER

5. PISMO

6. OBRAZ

7. DŹWIĘK

8. DIGITALNOŚĆ

Magdalena Ślawska
NADAWCA W MEDIACH

1. TYPY PODMIOTÓW NADAWCZYCH

2. CELE NADAWCY MEDIALNEGO

3. NADAWCA INSTYTUCJONALNY

4. AUTOPROMOCJA NADAWCY

5. UKŁAD RÓL NADAWCZYCH W TELEWIZJI

5.1. Zespół redakcyjny (prowadzący, prezenter,
spiker)

5.2. Nadawca – autor

5.3. Nadawca – dziennikarz

6. KOMPETENCJE NADAWCY

6.1. Gatekeeper

6.2. Gospodarz (przeprowadzający wywiad, reporter)

7. NADAWCA – PERSPEKTYWA INTERAKCYJNA

8. NADAWCA W NOWYCH MEDIACH

Iwona Loewe, Teresa Uchman
ODBIORCA MEDIÓW

1. AUDYTORIUM (ODBIORCA MASOWY, PUBLICZNOŚĆ, WIDOWNIA, GRUPA DOCELOWA, TARGET)

2. TYPY ODBIORCÓW/TYPOLOGIA AUDYTORIÓW

3. AKTYWNOŚĆ AUDYTORIUM

3.1. Surfing internetowy (żeglowanie po internecie)

3.2. Kompetencja (językowa, komunikacyjna,
medialna, interaktywna)

3.3. Uwaga odbiorcy

3.4. Recepcja (oglądalność, słuchalność, sprzężenie
zwrotne)

4. ZAPPING

Anna Hanus, Agnieszka Mac
MEDIOLINGWISTYKA ZAKOTWICZONA W NIEMIECKIEJ
TRADYCJI BADAWCZEJ

Petr Mareš
MEDIOLINGWISTYKA W CZECHACH

Pavol Adamka
MEDIOLINGWISTYKA NA SŁOWACJI

Eleonora Szestakowa
MEDIOLINGWISTYKA NA UKRAINIE

Maria Koniuszkiewicz
MEDIOLINGWISTYKA NA BIAŁORUSI

Lilia Duskajewa, Ludmiła Gromowa
MEDIOLINGWISTYKA W ROSJI

Ewelina Tyc
POLSKA BIBLIOGRAFIA MEDIOLINGWISTYCZNA

Wydawnictwa leksykograficzne

Wydawnictwa naukowe – monografie

Wydawnictwa naukowe – artykuły i rozdziały

Wydawnictwa naukowe pod redakcją

Źródła – wydawnictwa leksykograficzne

Źródła – monografie

LITERATURA CYTOWANA