Filozofia kontra świat - ebook

Przedmowa redaktora

Istotą filozofii jest, jak powiedział Karol Marks, nie tylko interpretowanie świata, ale zmienianie go. Zobowiązanie to wydaje się szczególnie istotne dla tej podkategorii filozofii, jaką jest etyka stosowana. Nie ma sensu filozofować na temat spornych kwestii etycznych – czy chodzi o wolność słowa, o dostęp do broni, eutanazję czy doping w sporcie – jeśli nie będzie to miało żadnego wpływu na debaty ich dotyczące. Choć we wszystkich dziedzinach etyki stosowanej prowadzi się fascynującą pracę akademicką, niewiele z wyników tych badań dociera do szerszej grupy odbiorców. Media są pełne komentatorów wypowiadających się na tematy, w których specjalizują się filozofowie; ich samych jednak rzadko prosi się o komentarz.

Wina w dużej mierze leży po stronie filozofów, którzy często posługują się trudnym, specjalistycznym językiem, niezrozumiałym dla ludzi spoza uczelni. Mam nadzieję, że nie sposób zarzucić tego autorom i autorkom tekstów zawartych w tej książce.

Wszyscy z nich są związani z Uniwersytetem Oksfordzkim, którego osiągnięcia w dziedzinie etyki stosowanej cieszą się wyjątkowo dobrą opinią. Większość związanych z tym zasług należy przypisać Centrum Etyki Praktycznej Uehiro. W 2007 roku Centrum założyło bloga, na którym filozofowie zaczęli umieszczać własne analizy przypadków znanych z mediów. Blog Etyka w praktyce składa się obecnie z niemal dwóch tysięcy postów, które miały razem miliony odsłon. Blog ten stał się dla Centrum Uehiro główną działalnością informacyjną, prezentującą wyniki jego pracy społeczeństwu. Okazał się również płodnym eksperymentalnym ujściem dla idei. Blog stanowi przeciwieństwo recenzowanego czasopisma naukowego; blog Etyka w praktyce zaoferował filozofom możliwość testowania nowych, często kontrintuicyjnych argumentów, i to w stylu swobodniejszym, niż byłby dopuszczalny w publikacji naukowej. Wiele postów zamieszczonych w tej książce zyskało drugie życie po tym, jak upowszechniły je media.

Książka ta stanowi wybór najlepszych i najbardziej skłaniających do myślenia postów. Niektóre przedrukowano z zaledwie niewielkimi zmianami w stosunku do oryginału; inne zostały znacznie zmienione.

Książka omawia wiele zagadnień z zakresu filozofii moralności, ale rzecz jasna jest z konieczności wybiórcza. Badania prowadzone w Centrum Uehiro skupiają się nie tylko na odwiecznych problemach etycznych, ale i na tych, które pojawiły się niedawno. Nic więc dziwnego, że jednym z jej ważniejszych wątków jest to, jak mamy sobie radzić z nowymi dylematami współczesnego świata: zawstydzaniem w internecie, rodzinami z trzema biologicznymi rodzicami, środkami dopingującymi. Problemy te często są szczególnie trudne, ponieważ postęp naukowy i technologiczny wydaje się wyprzedzać intuicje, którymi posługujemy się, by je rozwiązywać. Sprawia to jednak, że ich rozwiązanie jest palącą koniecznością.

Niemal wszystkie posty zainspirowało jakieś wydarzenie medialne. Pisząc o etyce, filozofowie odwołują się zwykle nie do rzeczywistych przypadków, ale i do eksperymentów myślowych, przybierających często niezwykle wystylizowaną formę: wagonik kolejki, który wyrwał się spod kontroli, zabije pięć osób, jeśli nie przestawisz zwrotnicy, by pojechał po torze, do którego przywiązana jest jedna osoba. Owym eksperymentom myślowym zarzuca się najczęściej, że są absurdalnie nierealistyczne. Naszych intuicji dotyczących eksperymentów myślowych nie sposób, jak twierdzą krytycy, zastosować w żaden sensowny sposób do rzeczywistego świata.

Przypadki omawiane w tej książce nie są tylko podobne do tych z prawdziwego życia, one są częścią prawdziwego życia. Stwarza to osobny problem. Za przedstawionymi dalej filozoficznymi rozważaniami kryją się prawdziwe historie o prawdziwych ludziach, którzy zasługują na coś więcej niż chłodną, intelektualną analizę swoich historii, przypominającą autopsję przeprowadzoną przez patologa. Moim zdaniem wszyscy autorzy tekstów traktują obiekty swoich analiz ze stosownym szacunkiem. Etyka praktyczna, jeśli ma pełnić użyteczną funkcję, musi w ostatecznym rozrachunku dotyczyć rzeczywistych ludzi, mających rzeczywiste uczucia i stawiających czoła rzeczywistym problemom i dylematom.

Blog Etyka w praktyce nadal istnieje i się rozwija. Można go znaleźć pod tym adresem: http://blog.practicalethics.ox.ac.uk.

David Edmonds, sierpień 2012

@davidedmonds100Podziękowania

Kiedy po raz pierwszy przyszedł mi do głowy pomysł na tę książkę – wymagający współpracy wielu filozofów – od razu pomyślałem o określeniu „zaganianie kotów”.

Moje obawy były bezzasadne. Wśród współautorów tej książki znajdują się zarówno filozofowie o międzynarodowej sławie, jak i ci, którzy dopiero rozpoczęli swoją akademicką karierę. Współpraca ze wszystkimi bez wyjątku okazała się wielką przyjemnością. Wszystkim dziękuję.

Choć dokonanie początkowego wyboru postów było moim zadaniem, kilkoro filozofów odegrało rolę konsultantów, dostarczając mi cennej drugiej opinii. Mam zatem dług wdzięczności wobec Steve’a Clarke’a, Rogera Crispa, Toma Douglasa, Briana Earpa, Neila Levy’ego, Hannah Maslen, Ingmara Perssona, Janet Radcliffe Richards, Rebekki Roache, Juliana Savulescu i Dominica Wilkinsona.

Od ośmiu lat cieszę się przywilejem bycia pracownikiem naukowym Centrum Etyki Praktycznej Uehiro na Uniwersytecie Oksfordzkim. Chciałbym podziękować wszystkim pracownikom administracyjnym Centrum, w szczególności Rachel Gaminiratne, Deborah Sheehan, Rocci Wilkinson i Miriam Wood. Centrum nie byłoby tym, czym jest, bez jego dyrektora, Juliana Savulescu, który jako pierwszy wyszedł z propozycją stworzenia książki i który przez cały czas pracy nad nią, oferował entuzjastyczne wsparcie. Nade wszystko zaś dziękuję Fundacji na rzecz Etyki i Edukacji Uehiro za umożliwienie realizacji całego projektu za sprawą hojnego wsparcia Centrum i jego pracowników.

Dziękuję Veronique Baxter z agencji literackiej David Higham; mojej matce, Hannah Edmonds, jak zwykle za korektę; zespołowi z Oxford University Press: Matthiasowi Butlerowi, Eleanor Collins, Lisie Eaton i Jen Moore, a także genialnemu redaktorowi Peterowi Momtchiloffowi.

„Dlaczego, dlaczego, dlaczego?” – to dobre pytania. Dedykuję tę książkę początkującym filozofom, Saulowi i Ericowi Edmondsom.1. Czas przemyśleć na nowo kodeks karny? - Anders Herlitz

Niedawno pojawiła się pewna liczba stron internetowych mających na celu ujawnianie skazanych przestępców. Niektóre mają ponoć na celu „zawstydzenie” pewnych ludzi, inne – udostępnianie informacji, które zwiększą poziom publicznego bezpieczeństwa. Jedne są legalne i działają w granicach prawa, inne je łamią.

Ujawnianie wiadomości o byłych więźniach wkroczyło na nowy poziom wraz z pojawieniem się w Szwecji strony Lexbase¹. Oferuje ona użytkownikom możliwość przeszukiwania obszernej bazy danych na temat wyroków sądów dotyczących jednostek, firm czy numerów identyfikacyjnych pozwanych, a także możliwość zobaczenia na mapie, gdzie mieszkają byli skazańcy, które to miejsca oznaczone są czerwonymi kropkami. Baza danych zawiera informacje o wszystkich wyrokach wydanych w Szwecji w ciągu ostatnich pięciu lat. Za niewielką opłatą (około 5 funtów/8 dolarów/30 złotych) użytkownicy zyskują szczegółowe informacje o interesujących ich sprawach sądowych.

Strona internetowa natychmiast stała się przebojem. W ciągu pierwszych dwóch dni weszło na nią trzy miliony osób (populacja Szwecji wynosi niewiele ponad dziesięć milionów). Trzeciego dnia została zhakowana², a jej zawartość stała się dostępna za darmo na innych witrynach. Czwartego dnia została zamknięta przez operatora w reakcji na krytykę w mediach, ze strony rządu i opinii publicznej, zwracającą uwagę na zagrożenie dla bezpieczeństwa; kompletna baza danych została udostępniona na stronie wymiany plików The Pirate Bay.

Lexbase jest przypadkiem skrajnym, ale nie jedynym. W Wielkiej Brytanii istnieje strona zawierająca listę osób molestujących dzieci; również ona pozwala sprawdzić, gdzie mieszkają byli skazani (w tym przypadku przestępcy seksualni). Amerykańska witryna CriminalCheck.com pozwala na znalezienie przestępców seksualnych skazanych w tym kraju. Inne strony skupiają się na konkretnych grupach społecznych. Niektóre organizacje rasistowskie dostarczają informacji na temat przestępców o konkretnym pochodzeniu etnicznym.

Wydaje się mało prawdopodobne, by ustawodawcy zdołali, nawet gdyby chcieli, zapobiec rozpowszechnianiu się tych informacji. Dla byłych skazanych oznacza ono jednak realne konsekwencje – od raczej nieprzyjemnych po katastrofalne. Jeśli twoi sąsiedzi dowiedzą się, że w młodości skazano cię za okradanie sklepów, może to być co najwyżej trochę krępujące. Ale jeśli skazano cię za molestowanie dzieci? Kto chciałby wynająć mieszkanie komuś, kto molestował dzieci? Kto chciałby kogoś takiego zatrudnić? Kto chciałby się z nim przyjaźnić? Wspomniane strony sprawiają, że skazani, którzy odbyli już swój wyrok, otrzymują dodatkową, pozaprawną karę.

Zjawisko to jest nowe. Internet nadał powszechny zasięg fenomenowi, który wcześniej wymagał działania tradycyjnych mediów i był ograniczony do rzadkich przypadków, zwykle z udziałem sławnych osób. Stare media zamieszczały relacje o szczególnie sensacyjnych przypadkach – skazaniu Romana Polańskiego za gwałt albo złożeniu przez George’a Michaela propozycji policjantowi – ale 99% spraw pozostawało anonimowych. W efekcie mamy dziś do czynienia z możliwością normalizacji dwóch równoległych i wzajemnie się wykluczających standardów karania. Pierwszy z nich, obowiązujący obecnie kodeks karny, jest zakorzeniony w nowoczesności i przejściu od kar cielesnych do uwięzienia. Drugi opiera się na instynkcie stadnym i uczuciach obrzydzenia oraz chęci zemsty, każącym izolować i upokarzać przestępców.

Zmusza to do zadania pewnego ważnego pytania. Czy system prawny powinien uwzględniać konsekwencje w postaci pozaprawnych kar przy określaniu wysokości i charakteru wyroku?Przypisy

1 http://www.digitaljournal.com/news/world/swedish-website-publishes-criminal-records/article/367829.

2 https://sverigesradio.se/sida/artikel.aspx?programid=2054&artikel=5770189.

3 https://www.bbc.com/news/uk-england-23544717.

4 https://en.wikipedia.org/wiki/Restorative_justice.

5 https://www.ted.com/talks/aubrey_de_grey_a_roadmap_to_end_aging.

6 http://www.fhi.ox.ac.uk/wp-content/uploads/brain-emulation-roadmap-report1.pdf.

7 https://en.wikipedia.org/wiki/Mind_uploading.

8 N. Bostrom, Intelligence explosion: groundwork for a strategic analysis, niepublikowany rękopis, 2010.

9 S. Droit-Volet, S.L. Fayolle, S. Gil, Emotion and time perception: effects of film-induced mood, „Frontiers in Integrative Neuroscience” 2011, 5, s. 33.

10 S. Gil, S. Droit-Volet, How do emotional facial expressions influence our perception of time?, w: S. Masmoudi, D. Yan Dai, A. Naceur (red), Attention, Representation, and Human Performance: Integration of Cognition, Emotion and Motivation, Psychology Press, Taylor & Francis, London 2011.

11 M. Wittmann, O. Carter, F. Hasler, B.R. Cahn, U. Grimberg, P. Spring, D. Hell, H. Flohr, F.X. Vollenweider, Effects of psilocybin on time perception and temporal control of behaviour in humans, „Journal of Psychopharmacology” 2007, 21/1, s. 50–64.

12 R.S. Kramer, U.W. Weger, D. Sharma, The effect of mindfulness meditation on time perception, „Consciousness and Cognition” 2013, 22/3: 846–852.

13 J.H. Wearden, I.S. Penton-Voak, Feeling the heat: body temperature and the rate of subjective time, revisited, „The Quarterly Journal of Experimental Psychology Section B: Comparative and Physiological Psychology” 1995, 48/2, s. 129–141.

14 R.P. Gruber, L.F. Wagner, R.A. Block, Subjective time versus proper (clock) time, w: M. Saniga, R. Buccheri, V. Di Gesù (red.), Studies on the Structure of Time: From Physics to Psycho(patho)logy, Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York 2000.

15 http://www.robots.ox.ac.uk/~mobile/wikisite/pmwiki/pmwiki.php.

16 Dłuższa wersja tego tekstu: zob. B.D. Earp, „Legitimate rape” moral coherence, and degrees of sexual harm, „Think” 2015, 14/41: 9–20.

17 C. Jaco, Full interview with Todd Akin, Jaco Report, 19 sierpnia 2012. http://foxnow.com/2012/08/19/the-jaco-report-august-19-2012/.

18 ACOG, Statement on rape and pregnancy, 20 sierpnia 2012, http://www.acog.org/AboutACOG/News-Room/News-Releases/2012/Statement-on-Rapeand-Pregnancy.

19 FBI, Frequently asked questions about the change in the UCR definition of rape, 11 grudnia 2014, https://www.fbi.gov/about-us/cjis/ucr/recent-programupdates/new-rape-definition-frequently-asked-questions.

20 B.D. Earp, 1 in 4 women: how the latest sexual assault statistics were turned into click bait by the New York Time’s, Huffington Post, 28 września 2015, http://www.huffingtonpost.com/brian-earp/1-in-4-women-how-the-late_b_8191448.html.

21 Anonim, Pregnant woman relieved to learn her rape as illegitimate, The Onion, 20 sierpnia 2012, http://www.theonion.com/articles/pregnantwoman-believed-tolearn-her-rape-was-ille,29258/?ref=auto.

22 S.A. Rathus, J.S. Nevid, L. Fichner-Rathus, Human Sexuality in a World of Diversity, Allyn & Bacon, Boston 1997.

23 W USA liczba zabójstw wynosiła w 2011 roku 4,7 na sto tysięcy osób. W latach 2000–2010 w więzieniach liczba ta wynosiła 3 na sto tysięcy osób. Zob. Brian Palmer, Which is safer: city streets or prison?, Slate, 19 czerwca 2013, http://www.slate.com/articles/news_and_politics/explainer/2013/06/murder_rate_in_prison_is_it_safer_to_be_jailed_than_free.html.

24 W myśl amerykańskiego prawa więźniowe nie mają prawa do samoobrony. W przypadku sprawy Rowe v. DeBruyn, 17F.3d 1047 (1994) więzień użył garnka z gorącym jedzeniem, by obronić się przed próbą gwałtu. Przyszedł mu z pomocą inny więzień. Wszystkich trzech ukarano. Więzień, który użył garnka, bronił się, twierdząc, że korzystał z prawa do samoobrony. Sąd nie uznał, że więzień ten użył nadmiernej siły albo że nie miał prawa używać garnka do samoobrony, ale że w ogóle nie miał prawa do samoobrony.

25 Collingnon v. Milwaukee Co., 163F.3d 982 (1998); DeShaney v. Winnebago Co. Dept. of Social Serv., 489 U.S. 189 (1989).

26 Zelig v. County of Los Angeles, 27Cal.4th 112 (2002).

27 Termin ten odnosi się w Ameryce Północnej do kogoś, kto nie przestrzega prawa, zwłaszcza takiego, którego przestrzeganie trudno skutecznie wyegzekwować.

28 Zob. http://www.army.mod.uk/news/26868.aspx. Podobne zachęty pojawiają się na stronie rekrutacyjnej Sił Zbrojnych USA (która jednak, co ciekawe, kładzie większy nacisk na patriotyczny obowiązek); zob. http://www.goarmy.com.

29 Na przykład amerykańskie helikoptery wojskowe dostarczały niezbędną pomoc podczas trzęsienia ziemi w Nepalu w 2015 roku: http://www.abc.net.au/news/2015-05-15/us-helicopter-wreckage-foundby-nepals-army/6473950.

30 http://news.bbc.co.uk/2/hi/7701435.stm.

31 https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/12/27/AR2007122700753.html.

32 Zob. zwł. Arystoteles, Etyka nikomachejska, przeł. D. Gromska, PIW, Warszawa 1982, ks. II, rozdz. VI i ks. III, rozdz. VI–IX.

33 https://www.theguardian.com/world/middle-east-live/2013/aug/26/syria-crisis-military-action-un-inspectors-vist-chemical-attack.

34 https://www.theatlantic.com/international/archive/2012/12/syrian-civilians-better-hope-they-die-in-the-right-way/265848/.

35 https://www.nytimes.com/2011/02/09/arts/design/09altmann.html?_r=0.

36 National Health and Medical Research Council, Homeopathy Review, 5 marca 2015, https://www.nhmrc.gov.au/health-topics/complementary-medicines/homeopathy-review.

37 E. Ernst, There is no scientific case for homeopathy: the debate is over, The Guardian, 12 marca 2015, http://www.theguardian.com/commentisfree/2015/mar/12/no-scientific-case-homeopathy-remedies-pharmacists-placebos.

38 National Health Service, Homeopathy remains on the NHS, NHS News, 27 lipca 2010, http://www.nhs.uk/news/2010/July07/Pages/nhs-homeopathy.aspx.

39 A. Levy, Inquest told midwife who „brainwashed” woman into having homebirth made a series of errors that led to mother’s death, Mail Online, 5 września 2012, http://www.dailymail.co.uk/health/article-2198725/Claire-Teague-death-Wife-bleeds-death-midwife-Rosie-Kacary-persuadedhomebirth.html.

40 BBC, Claire Teague: „Missed opportunities” in home birth death, 6 września 2012, http://www.bbc.com/news/uk-england-berkshire-19510075.

41 S. Adams, Mother „brainwashed” over home birth dies, The Telegraph, 5 września 2012, http://www.telegraph.co.uk/news/health/news/9523610/Mother-brainwashed-over-home-birth-dies.html>.

42 S. Johnson, Baby died after cord entanglement: coroner, Herald Sun, 28 czerwca 2012, http://www.heraldsun.com.au/news/breaking-news/baby-diedafter-cord-entanglement-coroner/story-e6frf7kf-1226410986230.

43 C. Keller, South Australian Coroner wants crackdown on midwives and homebirths, The Advertiser, 6 czerwca 2012, http://www.adelaidenow.com.au/news/south-australia/south-australian-coroner-wants-crackdown-on-midwivesand-homebirths/story-e6frea83-1226386012581.

44 L. de Crespigny, J. Savulescu, Homebirth and the future child, „Journal of Medical Ethics” 2014, 40, s. 807–12. http://jme.bmj.com/content/40/12/807?etoc.

45 Dotyczy to również czasem szczepionek – gdy szczepi się osoby, które same na tym nie korzystają, lecz szczepieniami przyczyniają się do wytwarzania odporności populacji.

46 Zob. D. Grubin, A. Beech, Chemical castration for sex offenders, „British Medical Journal” 2010, 340, s. 433–434, s. 434.

47 J.K. Baird, C. Surjadjaja , Consideration of ethics in primaquine therapy against malaria transmission, „Trends in Parasitology” 2011, 27/1, 11–16, s. 15.

48 Przystępne ujęcie tego problemu można znaleźć na stronie: https://plato.stanford.edu/entries/nonidentity-problem/.

49 Zob. I. McGilchrist, The Master and His Emissary: The Divided Brain and the Making of the Western World, Yale University Press, New Haven 2009.

50 H. Mountfield, R. Singh, The value of dignity, paper presented to British-Israeli Legal Exchange, London 2004.

51 https://www.theguardian.com/world/2008/aug/04/internationalcrime.

52 https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.2307/3561733.

53 http://www.jama.jamanetwork.com/article.aspx?articleid=1157153.

54 https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1988-10-30-mn-958-story.html.

55 https://www.jewishvirtuallibrary.org/the-ethics-of-using-medical-data-from-nazi-experiments#2.

56 Artykuł ten został wcześniej opublikowany na portalu The Conversation (https://theconversation.com/uk); dziękuję za pozwolenie na jego przedruk.

57 https://www.dailymail.co.uk/news/article-426173/Call-pay-schizophrenics-medication.html.

58 T. Kendall, Paying patients with psychosis to improve adherence, „British Medical Journal”, 22 października 2013, 347, f5782, doi:10.1136/bmj.f5782.

59 S. Priebe i in., Effectiveness of financial incentives to improve adherence to maintenance treatment with antipsychotics: cluster randomised controlled trial, „British Medical Journal”, 7 października 2013, 347, f5847, doi: 10.1136/bmj.f5847.

60 J. Shaw, Is it acceptable for people to be paid to adhere to medication? No, „British Medical Journal”, 2 sierpnia 2007, 335/7613: 233, doi: 10.1136/bmj.39286.422639.BE.

61 Tekst ten powstał w marcu 2012 roku. Tony Nicklinson zmarł w sierpniu 2012 roku, zaledwie tydzień po tym, jak przegrał swoją sprawę o to, by pozwolono lekarzowi pomóc mu w popełnieniu samobójstwa.

62 https://www.bbc.com/news/uk-17336774.

63 J. Carneiro, How thousands of football fans are helping to save lives, BBC News, 1 czerwca 2014, https://www.bbc.co.uk/news/magazine-27632527.

64 http://blog.practicalethics.ox.ac.uk/2012/02/obligatory-ventilation-why-elective-ventilation-should-not-be-elective/; http://blog.practicalethics.ox.ac.uk/2010/05/organ-donation-euthanasia/.

65 J. Savulescu, Death, us and our bodies: personal reflections, „Journal of Medical Ethics” 2003, 29, 127–30.

66 http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/bradford/7344205.stm.

67 http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2004/30/contents.

68 https://www.organdonation.nhs.uk/ukt/newsroom/statements_and_stances/statements/directed_donation.jsp.

69 Y. Ettinger, Rabbi’s little helper, Haaretz, 6 kwietnia 2012, https://www.haaretz.com/1.5212045.

70 J. Savulescu, Conscientious objection in medicine, „British Medical Journal” 2001, 332/7536, s. 294–297, doi:10.1136/bmj.332.7536.294.

71 Pomijam interesującą kwestię wielu katolików, w tym wybitnych intelektualistów, którzy od lat 60. porzucali Kościół, po części z powodu przekonania, że katolicka tożsamość wymaga lojalności względem Obrazu.

72 Zob. D. Dombrowski, R. Deltete, A Brief, Liberal Catholic Defense of Abortion, University of Illinois Press, Champaign 2007. Zob. też moją recenzję książki Catholic identity and the abortion debate w czasopiśmie wydawanym przez amerykańską organizację Catholics for Free Choice (Katolicy na rzecz Wolnego Wyboru), „Conscience” 2003, XXIII/4.

73 High Pay Commission, Cheques with balances: why tackling high pay is in the national interest, listopad 2011, http://highpaycentre.org/img/Cheques_with_Balances.pdf.

74 GiveWell, Against Malaria Foundation: cost per life saved, listopad 2011, http://www.givewell.org/international/top-charities/AMF#Costperlifesaved.

75 W przeprowadzonej ankiecie wśród członków społeczności skutecznego altruizmu w 2014 roku 34,1% z 813 badanych stwierdziło, że zarabiając, mają na celu przeznaczanie zarobków na dobroczynność, http://effectivealtruismhub.com/sites/effectivealtruismhub.com/files/survey/2014/results-and-analysis.pdf Przykłady osób, które obrały ścieżkę skutecznego altruizmu (choć często nie pracują one wcale w sektorze finansowym) można znaleźć tu: https://www.givingwhatwecan.org/about-us/members. Omówienie wpływu 80 000 Godzin można znaleźć tutaj: https://80000hours.org/about/impact/.

76 Więcej można dowiedzieć się na stronie www.80000hours.org oraz w: W. MacAskill, Replaceability, career choice, and making a difference, „Ethical Theory and Moral Practice” 2014, 17/2: 269–83.

77 Dane z maja 2015 roku; zob. https://arkencounter.com/.

78 http://www.bailii.org/ew/cases/EWHC/Admin/2011/375.html.

79 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych: Biblia Tysiąclecia, wyd. 3 popr., Poznań – Warszawa 1987, s. 1300.

80 J. Rawls, Liberalizm polityczny, przeł. A. Romaniuk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.

81 A. Witchell, Life after „sex”, New York Times, 19 stycznia 2012, https://www.nytimes.com/2012/01/22/magazine/cynthia-nixon-wit.html?_r=0.

82 A. Vierra, B.D. Earp, Born this way? How high-tech conversion therapy could undermine gay rights, The Conversation, 21 kwietnia 2015, https://theconversation.com/born-this-way-how-high-tech-conversion-therapy-could-undermine-gay-rights-40121.

83 B.D. Earp, A. Sandberg, J. Savulescu, Brave new love: the threat of high-tech conversion therapy and the bio-oppression of sexual minorities, „AJOB Neuroscience” 2014, 5/1, s. 4–12.

84 D. Savage, Ben Carson: being gay is a choice and prison proves it, The Stranger, 4 marca 2015, https://www.thestranger.com/blogs/slog/2015/03/04/21827375/republican-idiot-being-gay-is-a-choice-and-prison-proves-it.

85 A. Vierra, B.D. Earp, Born this way?, op. cit.

86 Dla celów tego artykułu załóżmy, że takie transakcje naprawdę są konsensualne, że obie strony angażują się w nie dobrowolnie. Niektórzy sądzą, że jest to niemożliwe. Uważają, że nikt nie przyjmowałby pieniędzy za seks, gdyby nie został do tego „zmuszony” przez okoliczności. Zgodnie z tym stanowiskiem wszystkie te transakcje są istotowo naznaczone przymusem. Inni – w tym wielu pracowników i pracownic seksualnych oraz część filozofek feministycznych zajmujących się etyką – nie zgadzają się jednak z tym rozumowaniem. Bardziej szczegółowe omówienie tej kwestii można znaleźć w: J. Weinberg, P. de Marneffe, D. Demetriou, B.D. Earp, L. Fuller, J. Gauthier, C. Hay, P. Marino, P. Pettit, R. Whisnant, Philosophers on prostitution’s decriminalization, Daily Nous, 13 sierpnia 2015, https://www.academia.edu/14907902/Philosophers_on_prostitutions_decriminalization.

87 F.K. Thomsen, Prostitution, disability and prohibition, „Journal of Medical Ethics” 2015, 41/6, s. 451–459.

88 Ibidem, s. 455.

89 Np. O.M. Moen, Is prostitution harmful?, „Journal of Medical Ethics” 2014, 40/2, s. 73–81; O.M. Moen, Prostitution and harm: a reply to Anderson and McDougall, „Journal of Medical Ethics” 2014, 40/2, s. 84–85.

90 Np. I. Wolffers, N. van Beelen, Public health and the human rights of sex workers, „Lancet” 2003, 361/9373, s. 1981.

91 Np. M. Farley, „Bad for the body, bad for the heart”: prostitution harms women even if legalized or decriminalized, „Violence Against Women” 2004, 10/10, s. 1087–1125. Zob. jednak: R. Weitzer, Flawed theory and method in studies of prostitution, „Violence Against Women” 2005, 11/7, s. 934–949.

92 Weinberg et al., Philosophers on prostitution’s decriminalization, op. cit.

93 F.K. Thomsen, Prostitution, disability and prohibition, op. cit., s. 455.

94 T. Sanders, The politics of sexual citizenship: commercial sex and disability, „Disability & Society” 2007, 22/5, s. 439–55.

95 F.K. Thomsen, Prostitution, disability and prohibition, op. cit., s. 455.

96 Ibidem.

97 National Survey of Marital Strengths, https://www.prepareenrich.com/pe_main_site_content/pdf/research/national_survey.pdf.

98 Niniejszy rozdział jest wersją tekstu : B.D. Earp, Prostitution, harm, and disability: should only people with disabilities be allowed to pay for sex?, „Journal of Medical Ethics”, 2015, e-letter, https://www.academia.edu/13252176/Prostitution_harm_and_disability_Should_only_people_with_disabilities_be_allowed_to_pay_for_sex.

99 N. Otway, M. Ellis, Construction and test of an artificial uterus for ex situ development of shark embryos, „Zoo Biology” 2012, 31, s. 197–205.

100 http://www.fpa.org.uk/factsheets/teenage-pregnancy.

101 I. Shah i in., Unsafe abortion: global and regional incidence, trends, consequences, and challenges, „Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada” 2009, 31/12, s. 1149–58.

102 https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/213386/Commentary1.pdf.

103 https://www.nytimes.com/2011/08/14/magazine/the-two-minus-one-pregnancy.html.

104 https://jezebel.com/the-complicated-ethics-of-twin-reduction-5830054.

105 https://slate.com/gdpr?redirect_uri=%2Farticles%2Fhealth_and_science%2Fhuman_nature%2F2011%2F08%2Fhalfaborted.html%3Fvia%3Dgdpr-consent&redirect_host=http%3A%2F%2Fwww.slate.com.

106 douthat.blogs.nytimes.com/2011/08/17/the-failure-of-liberal-bioethics/.

107 Committee on Bioethics, Ritual genital cutting of female minors, „Pediatrics” 2010, 126/1, s. 191, https://pediatrics.aappublications.org/content/125/5/1088.full.

108 Anantnarayan, L. (11 maja 2010). „Why are US doctors allowing genital mutilation?”, The Guardian, Comment is Free. https://www.theguardian.com/commentisfree/2010/may/11/female-genital-mutilation-us-nicking.

109 Earp, B. D. (2015). „Do the benefits of male circumcision outweigh the risks? A critique of the proposed CDC guidelines”, Frontiers in Pediatrics 3: 18. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fped.2015.00018/full.

110 Obrzezanie mężczyzn (ale nie kobiet) wiąże się z pewnymi potencjalnymi korzyściami zdrowotnymi, ponieważ dostarcza pewnej ochrony przed wirusem HIV. Co więcej, obrzezanie kobiet, w odróżnieniu od obrzezania mężczyzn, obejmuje spektrum znacznie bardziej niebezpiecznych form i często występuje w społecznym kontekście ucisku, dyskryminacji i pogwałcenia praw człowieka.

111 Zarembo, Alan (14 stycznia 2013). „Many researchers taking a different view of pedophilia”, Los Angeles Times. https://www.latimes.com/world/la-xpm-2013-jan-14-la-me-pedophiles-20130115-story.html.

112 Henley, John (3 stycznia 2013). „Paedophilia: bringing dark desires to light”, The Guardian, Society Section. https://www.theguardian.com/society/2013/jan/03/paedophilia-bringing-dark-desires-light.

113 Limbaugh, Rush (7 stycznia 2013). „Don’t pooh-pooh the Left’s push to normalize pedophilia”, The Rush Limbaugh Show, opublikowany transkrypt. https://www.rushlimbaugh.com/daily/2013/01/07/don_t_pooh_pooh_the_left_s_push_to_normalize_pedophilia/.

114 Zob. Zarembo, przypis 1.

115 BBC News (28 listopada 2007). „Brainwiring link to paedophilia”. http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/7116506.stm.

116 Zauważmy, że problem kontroli impulsów dotyczy wszystkich pragnień, które mogą mieć krzywdzące dla innych konsekwencje w przypadku realizacji; nie ma żadnego szczególnego związku z pedofilią.

117 Na ten temat warto przeczytać: L. Papadaki, What is objectification?, „Journal of Moral Philosophy” 2010, 7: 16.

118 Zob. W. Warnock, A Memoir – People & Places, Duckbacks, 2002, s. 74–81.

119 https://philosophybites.com/2008/03/miranda-fricker.html.

120 https://en.wikipedia.org/wiki/Ashley_Madison_data_breach.

121 https://www.dailymail.co.uk/news/article-3206003/Wife-starts-Ashley-Madison-divorce-proceedings-lawyers-call-hack-Black-Friday-say-s-like-Christmas-September.html.

122 http://www.skynews.com.au/news/national/2015/10/3/ashley-madisonblackmail-scam.html.

123 https://www.dailymail.co.uk/news/article-3227253/Pastor-seminary-teacher-outed-member-Ashley-Madison-commits-suicide-carried-shame.html.

124 https://www.espn.com/college-football/story/_/id/9360611/harvey-updyke-freed-ending-toomer-corner-tree-poisoning-case.

125 https://eu.usatoday.com/story/sports/ncaaf/2013/12/02/deadly-shooting-overalabama-loss-to-auburn/3819905/.

126 http://grantland.com/features/a-tournament-determine-most-hated-collegebasketball-players-last-30-years/.

127 P.J. Arnold, Sport and moral education, „Journal of Moral Education” 1994, 23/1, s.75–89.

128 R. Mays, „I was sort of a prick”: J.J. Redick on playing „J.J. Redick”, Grantland, 14 marca 2013, http://grantland.com/the-triangle/i-was-sort-of-a-prick-j-j-redickon-playing-j-j-redick/, dostęp: 3 listopada 2013.

129 https://www.theguardian.com/sport/2013/jul/14/tyson-gay-tests-positive-banned-substance.

130 http://www.reuters.com/article/2013/06/28/us-athletics-turkey-dopingidUSBRE95R0KP20130628.

131 https://www.heraldsun.com.au/sport/afl/world-anti-doping-boss-lays-down-law-to-crisis-hit-essendon-about-banned-substance-aod9604/news-story/dd6b7cbc6c30169be44f1031116eed0a.

132 http://www.theglobeandmail.com/sports/baseball/a-rod-meets-with-majorleague-baseball-report/article13209075/.

133 https://www.bbc.com/sport/cycling/22652887.

134 https://www.reuters.com/article/us-cycling-doping-macquaid/mcquaid-hailshistoric-step-in-fight-against-doping-idUSL237207320071023.

135 Chodzi o transfuzję krwi pobranej wcześniej od samego sportowca – przyp. tłum.

136 W 2019 roku testów tych wciąż nie wprowadzono (https://www.theguardian.com/sport/2019/nov/05/ioc-gene-testing-dope-cheats-tokyo-olympics-athletics) – przyp. tłum.

137 https://www.dailymail.co.uk/sport/othersports/article-2317138/EufemianoFuentes-given-year-suspended-sentence-blood-bags-destroyed.html.

138 https://www.bbc.com/sport/athletics/22269445.

139 http://tennis.sporting99.com/australian-open/prize-money.html.

140 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12633158 i https://abcnews.go.com/blogs/headlines/2012/01/lawmaker-steals-leather-pants-brain-tumor-may-be-responsible-lawyer-says/.

141 https://abcnews.go.com/blogs/headlines/2012/01/lawmaker-steals-leather-pants-brain-tumor-may-be-responsible-lawyer-says/.

142 https://www.nytimes.com/2013/02/18/science/project-seeks-to-build-map-of-human-brain.html.

143 www.cell.com/neuron/abstract/S0896-6273%2812%2900518-1.

144 https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2015/02/18/fact-sheet-white-house-summit-countering-violent-extremism.

145 https://www.bloomberg.com/news/articles/2015-02-18/obama-tries-to-split-religion-from-terrorism-at-summit.

146 https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2015/03/what-isis-really-wants/384980/.

147 J.R. Shapiro, A.M. Williams, The role of stereotype threats in undermining girls’ and women’s performance and interest in STEM fields, „Sex Roles” 2012, 66/3, s. 175–83.

148 B.K. Payne, Conceptualizing control in social cognition: how executive functioning modulates the expression of automatic stereotyping, „Journal of Personality and Social Psychology” 2005, 89/4, s. 488–503.

149 S. Tremain, Ableist language and philosophical associations, „New APPS” 2011 https://www.newappsblog.com/2011/07/ableist-language-and-philosophicalassociations.html.

150 Wikipedia (n.d.), Controversies about the word „niggardly”, https://en.wikipedia.org/wiki/Controversies_about_the_word_niggardly.

151 Decolonize Our Museums, Full response to MFA „Kimono Wednesdays”+ „Flirting with the exotic”, 25 lipca 2015, https://decolonizeourmuseums.tumblr.com/post/125348836324/full-response-to-mfa-kimono-wednesdays.

152 Najbardziej wpływowym zwolennikiem tej definicji kultury jest Raymond Williams. Zob. np. jego pracę Culture and Society: 1780–1950, Chatto & Windus, London 1958.

153 Y. Mishima, Fukusō ni tsuite, w: Mishima Yukio zenshū Shinchō-sha, Tokyo 1976, s. 338–339. Przekład autora.

154 Y. Mishima, Poppuk_on no shinrei-jutsu: Yokoo Tadanori-ron , Mishima Yukio zenshū , Shinchō-sha, Tokyo 1976, s. 228. Przekład autora.

155 https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2012/mar/23/naked-rambler-prison.

156 J.S. Mill, O wolności, w: Pisma o wolności i szczęściu, przeł. B. Baran, G. Czernicki, J. Starkel, Aletheia, Warszawa 2017, s. 66, 107.

157 Free Speech Coalition, An FAQ about STIs, testing and moratoriums, 8 grudnia 2013, https://www.freespeechcoalition.com/blog/2013/12/08/an-faq-about-stis-testing-and-moratoriums/.

158 D. Romero, Porn star transmits HIV on-set, California officials say, „LA Weekly”, 30 grudnia 2014, https://www.laweekly.com/porn-star-transmits-hiv-on-set-california-officials-say/.

159 Centers for Disease Control and Prevention, HIV in the United States: at a glance, 12 marca 2015, https://www.cdc.gov/hiv/statistics/overview/ataglance.html?CDC_AA_refVal=https%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fhiv%2Fstatistics%2Fbasics%2Fataglance.html.

160 C.R. Grudzen, P.R. Kemdt, The adult film industry: time to regulate?, „PLoS Medicine”, No. 4, 2007, https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.0040126#pmed-0040126-b007.

161 G. Dines, LA County’s Measure B is a major win for safe sex in adult entertainment, 12 listopada 2012, https://www.theguardian.com/commentisfree/2012/nov/12/la-county-measureb-safe-sex.

162 ABC News, Porn industry against Measure B, mandatory condom measure passed in Los Angeles County where adult films made, 9 listopada 2012, https://abcnews.go.com/Health/porn-industry-measure-mandatory-condom-measure-passed-los/story?id=17673377&e_x0026;singlePage=true.

163 A. Hess, Porn stars may soon have to wear condoms. Will you still watch?, „Slate”, 25 października 2012, https://slate.com/human-interest/2012/10/california-s-measure-b-what-s-so-bad-about-condoms-in-porn.html.

164 http://www.oxfordstudent.com/2014/11/17/abortion-culture-debate-provokes-student-outrage/.

165 https://www.independent.co.uk/voices/comment/i-helped-shut-down-an-abortion-debate-between-two-men-because-my-uterus-isnt-up-for-their-discussion-9867200.html.

166 https://www.reuters.com/article/us-newyork-gaymarriage/same-sex-marriage-goes-down-to-legislative-wire-in-new-york-idUSTRE75I2PC20110619.

167 https://cityroom.blogs.nytimes.com/2011/06/17/archbishop-calls-gay-marriage-bill-an-ominous-threat/.

168 Biskupowi diecezji Albany Howardowi J. Hubbardowi postawiono w 2019 roku zarzut molestowania seksualnego osoby nieletniej – przyp. tłum.

169 https://www.nytimes.com/2015/02/15/magazine/how-one-stupid-tweet-ruined-justine-saccos-life.html?_r=1.

170 https://www.theguardian.com/books/2015/mar/15/publicly-shamed-jon-ronson-is-shame-necessary-jennifer-jacquet-review-think-before-you-tweet; J. Ronson, Wstydź się!, przeł. O. Siara, K. Dudzik, Insignis, Lubicz 2017.

171 https://www.ted.com/talks/monica_lewinsky_the_price_of_shame?language=en.

172 Zob. http://ubc-emotionlab.ca/wp-content/files_mf/tangneytracyselfandidhandbkchapter2012published.pdf i https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3083636/pdf/nihms288615.pdf.

173 Jak na ironię ludzie, którzy najbardziej niepokoją się o to, czy sami posiadają pewną zaletę (na przykład uczciwość), najbardziej zażarcie oskarżają innych o jej brak; zob. badania na temat teorii symbolicznej samorealizacji (self-completion theory): https://en.wikipedia.org/wiki/Symbolic_self-completion_theory. Publiczne krytykowanie innych jest aktem symbolicznym pozwalającym im zyskać większą pewność siebie.

174 Zob. http://ubc-emotionlab.ca/wp-content/files_mf/tangneytracyselfandidhandbkchapter2012published.pdf/.

175 https://www.bbc.com/news/av/health-26302180/up-to-five-deaths-caused-by-drinking-game-neknominate.

176 S. Cain, Ciszej, proszę... Siła introwersji w świecie, który nie może przestać gadać, przeł. J. Korpanty, Laurum, Warszawa 2019.

177 https://www.theguardian.com/politics/2013/apr/08/margaret-thatcher-death-party-brixton-glasgow.

178 Mowa tu o jednej z wielu prób dokonania zamachu na Hitlera; https://www.jewishvirtuallibrary.org/operation-valkyrie-the-quot-july-plot-quot-to-assassinate-hitler.

179 Choć byłoby to mniej niewiarygodne w skrajniejszym przypadku – na przykład w odniesieniu do ofiar ludobójstwa. Mogę sobie wyobrazić, że wiadomość o śmierci sprawcy tych czynów mogłaby stanowić dla nich pewnego rodzaju wyzwolenie, nawet jeśli osoba, która zmarła, nie stanowiła już zagrożenia.

180 https://www.theregister.co.uk/2010/05/14/squid_image_charge/.

181 http://www.practicalethicsnews.com/practicalethics/2010/05/the-privacy-of-the-shrew.html.

182 http://www.practicalethicsnews.com/practicalethics/2008/04/the-dignity-of.html.

183 https://www.bbc.com/news/uk-england-london-12615353.

184 https://nypost.com/2010/03/09/wifes-baby-milk-in-chefs-cheese-recipe/.

185 https://chefdanielangerer.typepad.com/chef_daniel_angerers_blog/2010/02/mommys-milk.html.

186 https://www.dailymail.co.uk/news/article-1360225/Shop-sells-breast-milk-ice-cream-London-restaurant-Icecreamists-Baby-Gaga.html.

187 http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/8753698.stm.

188 https://businessethicsblog.com/2008/09/30/human-breast-milk-ice-cream-udderly-ridiculous-right/.

189 Rozwinięcie tych rozważań można znaleźć tu: M. Dan-Cohen, M., Freedoms of collective speech: a theory of protected communications by organizations, communities, and the state, „California Law Review” 1991, 79/5, s. 1229–67.

190 https://www.rt.com/news/saudi-arabia-illegal-migrants-272/.

191 https://www.independent.co.uk/news/people/pussy-riot-russian-prisoners-are-treated-like-animals-put-in-custody-for-care-9860329.html.

192 https://www.bbc.com/news/world-middle-east-24980013.

193 http://blog.practicalethics.ox.ac.uk/2015/01/treated-like-animals-guest-post-by-christine-korsgaard/(http:/indianexpress.com/article/sports/tennis/it-is-difficult-to-be-a-sania-mirza-in-india-says-sania-mirza/.

194 https://time.com/3646505/world-cup-qatar-nepalese-worker-dying-soccer-football/.

195 Zob. L.M. Sirois, Recovering for the loss of a beloved pet: rethinking the legal classification of companion animals and the requirements for loss of companionship tort damages, „University of Pennsylvania Law Review” 2015, nr 163, s. 1199.

196 Niniejszy artykuł został zainspirowany moją pracą dla Animal Legal Defense Fund (Fundusz Prawnej Obrony Zwierząt), napisaną wspólnie z Darrenem Bernsteinem, moim ówczesnym partnerem w spółce Skadden, Arps, Slate Meagher and Flom.

197 https://www.theguardian.com/environment/2011/jun/20/artificial-meat-emissionshttp:/www.ox.ac.uk/media/news_stories/2011/labgrown_meat_would.html.

198 http://www.bbc.co.uk/h2g2/approved_entry/A3556848.

199 http://www.digitaljournal.com/article/341541.

200 https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/northkorea/9801850/North-Korea-steps-up-surveillance-of-citizens-with-16000-CCTV-cameras.html.

201 https://en.wikipedia.org/wiki/Synthetic_biology.

202 http://metapsychology.mentalhelp.net/poc/view_doc.php?type=book&e_x0026;id=2870.

203 Dalsze lektury na temat totalnego nadzoru: https://www.youtube.com/watch?v=zjwzhPkzfp0; na temat ryzyka egzystencjalnego: https://www.youtube.com/watch?v=3jSMe0owGMs; na temat użytku z nadzoru: http://theconversation.com/make-surveillance-work-for-the-people-let-them-spy-back-21634; na temat życia w akwarium: https://aeon.co/essays/the-strange-benefits-of-living-in-a-total-surveillance-state.

204 Zob. np. https://marco.org/2015/08/11/ad-blocking-ethics i https://www.bbc.com/news/technology-25219922.

205 https://adage.com/article/digitalnext/ad-blocking-unnecessary-internet-apocalypse/300470.

206 https://www.jstor.org/stable/2024717?seq=1.

207 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23197312.

208 List w sprawie sztucznej inteligencji można znaleźć pod adresem: https://futureoflife.org/ai-open-letter/.

209 List w sprawie broni autonomicznej jest dostępny tutaj: https://futureoflife.org/open-letter-autonomous-weapons/.

210 S. Danziger, J. Levav, J., L. Avnaim-Pesso, Extraneous factors in judicial decisions, „Proceedings of the National Academy of Sciences” 2011, nr 108/17, s. 6889–6892; www.pnas.org/content/108/17/6889.full.

211 Transkrypt Looking Forward: US National Security Beyond the Wars, Centre for a New American Security, 12 czerwca 2013, https://www.cnas.org/files/multimedia/documents/Transcript-%20Bugs%20Bytes%20&e_x0026;%20Bots_1.pdf.

212 https://www.digitaltrends.com/computing/why-did-amazon-charge-23698655-93-for-a-textbook/.

213 Zob. N. Bostrom, Superinteligencja. Scenariusze, strategie, zagrożenia, przeł. D. Konowrocka-Sawa, Helion, Gliwice 2016, s. 38.

214 Sieci neuronowe to potężne struktury odpowiedzialne za wiele niedawnych postępów w uczeniu maszynowym. Z powodu jednak tego, jak są zaprojektowane (składają się z wielu warstw wzajemnie powiązanych węzłów i mogą posiadać nawet miliardy ważonych parametrów), nawet ich projektanci mają trudności ze zrozumieniem tego, jak generują one swoje wyniki. Zob. https://www.nature.com/articles/nature14539.

215 https://www.bloomberg.com/news/articles/2011-05-26/air-france-crash-pits-pilot-brains-against-computers-taking-over-cockpits; https://en.wikipedia.org/wiki/Air_France_Flight_447.

216 „1. Robot nie może skrzywdzić człowieka ani przez zaniechanie działania dopuścić, aby człowiek doznał krzywdy. 2. Robot musi być posłuszny rozkazom człowieka, chyba że stoją one w sprzeczności z Pierwszym Prawem. 3. Robot musi chronić samego siebie, o ile tylko nie stoi to w sprzeczności z Pierwszym lub Drugim Prawem” (za: https://pl.wikipedia.org/wiki/Etyka_robot%C3%B3w).

217 Rozwinięcie tych idei można znaleźć w: P.W. Singer, Wired for War: The Robotics Revolution and Conflict in the 21st Century, Penguin, London 2009.

218 https://www.gazettenet.com/Archives/2014/04/meyersentenced-hg-040214.

219 https://nypost.com/2015/06/18/rape-victim-details-chilling-ordeal-at-attackers-sentencing/.

220 https://www.wiscnews.com/news/local/article_b7b3c324-c7ec-11e2-9e1e-001a4bcf887a.html.

221 http://www.knoxnews.com/news/state/pair-of-greene-countians-amongdwindling-number-of-d-day-veterans.

222 https://www.livescience.com/13063-molecule-memory-enhance-erase-110203.html.

223 https://www.scientificamerican.com/article/memories-of-meth-can-be-deleted/.

224 https://www.nature.com/articles/nature13725.

225 https://link.springer.com/article/10.1007/s12152-008-9009-5?LI=true.

226 http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-05-05/news/61833343_1_population-growth-decadal-growth-rate-family-planning.

227 Moral problems of population, „The Monist” 1973, nr 57/1, s. 62–86, s. 80.

228 H. Noonan, Personal Identity, Routledge, London 2003.

229 Derek Parfit jako jeden z pierwszych podążał tą „zainspirowaną metafizyką” ścieżką, posługując się przykładami takimi jak ten. Zob. D. Parfit, Racje i osoby, przeł. M.W. Hensel, M. Warchala, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, cz. III. Naturalna odpowiedź na takie tezy ukazuje, że najważniejsza jest w tym przypadku ciągłość psychiczna lub fizyczna (nie zaś tożsamość). Jacob Ross proponuje imponujące odparcie tej argumentacji w swoim artykule Divided we fall: fission and the failure of self-interest, „Philosophical Perspectives” 2014, 28/1, s. 222–262. Jeśli chcecie zapoznać się z paradoksem dotyczącym rozszczepienia i pustyni, zob. mój artykuł Does division multiply desert?, „Philosophical Review” 2014, 123/1, s. 43–77.

230 Np. M. Roberts, The Asymmetry: A Solution, „Theoria”, grudzień 2011, nr 77/4, s. 333–367.

231 http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7330196.stm.

232 Rozróżnienie na „rzadkie” i „gęste” pochodzi od antropologa Clifforda Geertza; używam go mniej więcej zgodnie z jego definicją. W ramach filozofii moralności definiuje się je w nieco węższy sposób. Zob. klasyczną pracę Bernarda Williamsa Ethics and the Limits of Philosophy, Routledge, London.

233 J.S. Mill, O wolności, w: Pisma o wolności i szczęściu, przeł. B. Baran, G. Czernicki, J. Starkel, Aletheia, Warszawa 2017, s. 66 .