Historie alternatywne i steampunk w literaturze. Archipelagi badawczo-interpretacyjne - ebook

Publikacja poświęcona jest historiom alternatywnym i steampunkowi – dwóm istotnym gatunkom literatury fantastycznej, które budują światy powieściowe wokół odpowiedzi na pytanie „Co by było, gdyby...?”. Autorka prezentuje poetykę obu tych gatunków, a także poddaje je wieloaspektowej analizie kulturowej. Historie alternatywne i steampunk są ściśle związane z historią, stanowią istotne, choć przewrotne, medium pamięci kulturowej – czytelnik znajdzie więc w książce omówienie relacji między kontrfaktualizmem historycznym a jego literacką odmianą w historiach alternatywnych. Z analizowanych przez autorkę powieści (nie tylko polskich) wyłania się dyskusja na temat kształtu pamięci kulturowej i narodowej, alternatywnej historii literatury i religii, wizji (nie)istniejących miast i metropolii oraz autobiografizmu kontrfaktycznego. Wielość stosowanych ujęć badawczych, interdyscyplinarny, komparatystyczny i analityczny charakter publikacji sygnalizuje użyta w podtytule formuła „archipelagu”.

Wstęp 13

Rozdział I. Historie alternatywne pomiędzy pisarstwem historycznym a fantastycznym 29

1. Historia i literatura w perspektywie długiego trwania — obraz przewrotny 35

2. „Trzecia droga”, czyli historia, co chce być literaturą 40

3. Historia i literatura — żywoty metodologicznie (nie do końca) równoległe 44

4. Gatunki literackie w granicach prozy historycznej? 51

5. Kontrfaktualizm a historie alternatywne, czyli fantazmaty i wyparcie 55

6. O pożytku płynącym z kontrfaktualizmu dla historii i literatury 60

7. Gdzie tkwi różnica i czy faktycznie istnieje? 68

Rozdział II. Historie alternatywne i steampunk (genologia, poetyka, typologia) 75

Historia alternatywna czy utopia? — kwestia nazewnictwa, bo „genologiczny” diabeł tkwi w szczegółach 87

Typologia i odmiany 93

1. Historie alternatywne w kontekście teorii światów możliwych 103

2. Steampunk a historie alternatywne 111

Steampunk: historia, typologia, podgatunki 113

Steampunkowe rekonfiguracje przeszłości 120

Steampunk a wiktorianizm: nostalgia i subwersja 123

Maszyna różnicowa — wszechwi(e)dzące Oko steampunku 130

Polski steampunk: adaptacja konwencji czy odrębna droga? 136

3. Humor, ironia i skandal w historiach alternatywnych 157

Monsignore Beria, portrecista Adolf Hitler — aluzje osobowe

jako sposób alternatywizowania świata przedstawionego i dyskursu 162

Człowiek z wysokiego zamku Philipa K. Dicka — (a)wersja (do) historii 166

Rozdział III. PODobni — niePODobni: Muza dalekich podróży Teodora Parnickiego i Lód Jacka Dukaja jako dwa odmienne sposoby alternatywizowania historii, czyli dlaczego twórczość historyczno-fantastyczna Parnickiego nie jest historią alternatywną sensu stricto 169

Rozdział IV. Słodkie sny o potędze. Postkolonialne uwarunkowania wizji hegemonicznej przeszłości Polski w wybranych historiach alternatywnych 191

1. Pisanie (postzależnościowego) narodu i odpominanie przeszłości 193

2. Konieczne fikcje? 200

3. Historie przyszłości, czyli wiosnę, a nie Polskę zobaczyć 210

4. Wieczna idea Rzeczpospolitej Trojga Narodów 211

5. Burza. Ucieczka z Warszawy ‘40 Macieja Parowskiego — (nie)oczywistość Wiktorii 216

6. Twórczość Marcina Wolskiego — trujący oddech Skrzetuskiego i Kmicica 226

7. Pakt Ribbentrop-Beck Piotra Zychowicza — żadnych marzeń, jedynie Realpolitik 234

8. I w następnym dniu Macieja Lepianki: nie pamiętać Hitlera… 236

9. Rzeczpospolita zwycięska. Alternatywna historia Polski, Ziemowit Szczerek — Rzeczpospolita, jaką sama by się chciała widzieć… 239

10. Konkluzje — pierogi leniwe, w cieniu Imperium 244

Rozdział V. Czy można uchronić się od przeszłości? Krytyczny i subwersywny ładunek historii alternatywnych 249

1. Szkoła podejrzeń, czyli ostrożnie z (historycznymi i narodowymi) mitami 255

2. Powstrzymać gorączkę krfotoczną (sic!) 265

3. Zerwać płaszcz z ramion Konrada 269

4. Uchronić się od przeszłości — czyli granice (nie)możliwości w historii nie tylko alternatywnej 279

5. I uchroń nas od historii… Chwała cesarstwa Jeana d’Ormessona 281

Rozdział VI. Alternatywna historia literatury (teoria, krytyka, powieści) 285

1. Literatura polska bez Jałty, czyli morze możliwości 294

2. Literackie wersje „alternatywnej drogi w rozwidleniu” literatury ojczystej, czyli Burza. Ucieczka z Warszawy ‘40 Macieja Parowskiego 297

3. Alternatywne biografie literackie: Milton tyranem, Byron Premierem, Baczyński socrealistą… 302

4. Romantyczna republika poetów, czyli syndrom „poetów niepiszących” 330

Rozdział VII. Miasta (nie)istniejące: geokrytyka, tropy toponomastyczne i imaginacyjne mapowanie przestrzeni w historiach alternatywnych 337

1. Związek żydowskich policjantów Michela Chabona — kolekcja, życie na walizkach i Alaska 345

2. Wycieczka z przewodnikiem, czyli alternatywna topografia widziana okiem turysty 351

3. Alternatywne metropolie: Aleksandria, Rzym, Calisja, Warszawa, Kraków 354

Aleksandria, czyli wieczny hellenizm 355

Alternatywny Rzym — Wieczne Imperium Romanum z Calisją w tle 360

Alternatywne wizje Warszawy 369

4. Toponimia w historiach alternatywnych — alternatywna kartografia, czyli jak wykreować świat przedstawiony 380

Fikcyjna kartografia, czyli alternatywne opisanie świata 383

Toponimia jako sposób wprowadzenia kartografii fikcyjnej: kolejne przykłady 386

Rozdział VIII. Alternatywne historie religii 399

1. Alternatywne chrześcijaństwo i judaizm 400

2. Chrześcijaństwo vs okultyzm i kulty nordyckie: egzorcyzmowanie nazizmu 416

3. Lata ryżu i soli Kima Stanleya Robinsona — „własna nić w gobelinie”, czyli historiozofia buddyjska, chińska i islamska 421

Rozdział IX. Odpuszczony, wracam drogą niebyłą: autobiografie kontrfaktyczne — wyjście poza literaturę fantastyczną 427

1. Alfred i Emily Doris Lessing oraz Spisek przeciwko Ameryce Philipa Rotha — ujęcie komparatystyczne 431

2. Autobiografie kontrfaktyczne: rozważania genologiczne na marginesie case studies 436

3. Alfred i Emily Doris Lessing — ultymatywna autobiografia kontrfaktyczna 438

4. Spisek przeciwko Ameryce Philipa Rotha — czarna chwila strachu 445

Zakończenie 453

Notka bibliograficzna 457

Bibliografia 461

Summary 523

Indeks osobowy 529

Indeks tytułowy 543

Indeks rzeczowy 551

O Autorze 559