Jak się nie dać psychopacie? Poznaj jego metody - ebook

Wchodzę do księgarni i kieruję się do półki z książkami zahaczającymi o temat psychologii. Wśród licznych publikacji wypatruję tych, które są o psychopatach. Włączam jedną z popularniejszych platform streamingowych i szukam filmów oraz seriali, które pokażą mi, kto kryje się pod hasłem „psychopata”. W jednym i drugim przypadku trafiam na utwory, które z prawdziwą psychopatią mają jednak niewiele wspólnego.

Jaki obraz rysuje ci się przed oczami, kiedy słyszysz słowo „psychopata”? Przygotowując się do napisania tej książki, zadałam to pytanie kilku osobom z mojego otoczenia, a także sobie. Odpowiedzi były zbieżne. Wiele osób, na fali niebywałego powodzenia seriali i filmów o seryjnych mordercach, które królują na najpopularniejszych serwisach streamingowych, powiedziało oczywiście, że „psychopata” kojarzy im się z bezwzględnym mordercą, który – z zimną krwią – atakuje swoje ofiary, by najpierw je omamić, a później zabić. I jest w tym trochę prawdy, bo właśnie omamienie, kreowanie rzeczywistości oderwanej od tego, jak wygląda ona naprawdę, stosowanie licznych sztuczek to część życia osoby ze skłonnościami psychopatycznymi.

Wystarczy spojrzeć na dane portalu Filmweb, opublikowane w 2021 roku w artykule _Najlepsze seriale o psychopatach. Top 15 seriali o seryjnych mordercach_¹. Tym samym połączono psychopatię ze wspomnianym rodzajem zbrodni. Na liście znalazł się serial _Mindhunter_ o losach dwóch agentów
FBI, Holdena Forda (Jonathan Groff) i Billa Tencha (Holt McCallany), wyznaczonych do przesłuchania osadzonych w więzieniu seryjnych morderców. Wraz z psycholog Wendy Carr (Anna Torv) opracowują rewolucyjną metodę profilowania, która ma usprawnić pracę śledczych i pomóc w zamknięciu nierozwiązanych spraw morderstw. Kolejny przykład to _True Detective_ o dwóch funkcjonariuszach wydziału zabójstw, prowadzących w połowie lat 90. dochodzenie w sprawie psychopaty, który dokonywał przerażających rytualnych morderstw na terenie Luizjany.

To, co teraz przeczytasz, może zdziwić część osób, a niewykluczone, że i ciebie – psychopata nie zawsze musi być mordercą. Mało tego, najczęściej nim nie jest. Powiem więcej – często psychopatą może być osoba, którą widzimy na ekranach naszych telewizorów. To może być nasz szef lub ktoś, kto siedzi z nami ramię w ramię w korporacyjnym open spasie. To może być wreszcie ktoś, z kim postanowiliśmy związać się na resztę życia. Bo psychopaci są wśród nas.

Zdecydowałam się napisać tę książkę, by zburzyć powszechnie funkcjonujący mit o psychopatach mordercach. Jeszcze przed rozpoczęciem studiów, ale i w trakcie poznawania tajników psychosocjologii odczuwałam, że zakamarki ludzkiej głowy są czymś absolutnie fascynującym. W mojej codziennej pracy dziennikarskiej nie jestem w stanie uciec od ciągłego zadawania pytania „dlaczego?”, więc z połączenia tych dwóch działek wyszła potrzeba napisania książki, która nie będzie wyłącznie popularnonaukowym wywodem, przybliżającym wszystkim zainteresowanym, czym jest psychopatia.

Żeby w końcu odpowiedzieć na pytanie „kim (nie) jest psychopata?”, postanowiłam porozmawiać z prof. dr. hab. Danielem Boduszkiem – polsko-brytyjskim psychologiem kryminalnym i bieg­łym sądowym, zajmującym się zagadnieniami psychopatii, zaburzeń osobowości, kryminalnych struktur poznawczych, zabójstw i recydywy. Po kilku rozmowach, które przeprowadziliśmy od jesieni 2022 roku, podjęliśmy decyzję, by napisać tę książkę w formie wywiadu. Ponadto postanowiłam dodać od siebie kilka rozdziałów, w których przybliżam różne odcienie psychopatii.

Dzięki naszej współpracy publikacja, którą trzymasz w rękach, będzie drogą usłaną naukowymi wyjaśnieniami, podanymi w przystępny sposób. Drogą, której przemierzanie będzie nam krok po kroku rozjaśniać, czym jest zagadnienie psychopatii. Drogą, którą będziemy przemierzać, obalając mity. Będziemy wchodzić coraz głębiej w umysł psycho­paty. By – w toku lektury – zrozumieć, że psychopaci naprawdę są wśród nas.

Żaneta Gotowalska-Wróblewska

*

Chętnie przyjąłem zaproszenie Żanety Gotowalskiej-Wróblewskiej do współpracy, zaznaczając, że moim celem nie jest pisanie następnej mrożącej krew w żyłach książki o psychopatach mordercach, ale obalenie mitów na temat psychopatów (po części stworzonych przez kulturę filmową i dziennikarską). A zarazem bardzo zwięzłe przedstawienie, czym jest psychopatia.

Nie chcieliśmy zatem przedstawiać wszystkich istniejących lub historycznych koncepcji psychopatii ani opisywać studium przypadków osób psychopatycznych. Wówczas większość czytelników skupiłaby się na postaciach i ich czynach, co mogłoby odciągnąć uwagę od tego, co najważniejsze – samego zjawiska psychopatii. Zamiast mrożącej krew w ­żyłach sensacji opowiadam o nauce i badaniach w dziedzinie psychopatii przystępnym językiem. Krótko i na temat.

prof. dr hab. Daniel Boduszek
(Uniwersytet SWPS & University of Huddersfield)

¹ https://www.filmweb.pl/news/Najlepsze+seriale+o+psychopatach.+Top+15+seriali
+o+seryjnych+mordercach-143583 (dostęp: 10.06.2023).Kiedy zapytamy ChatGPT, pieszczotliwie nazywany sztuczną inteligencją, będący obecnie dla wielu wyrocznią w poznawaniu prawdy, o to, kim jest psychopata, otrzymamy odpowiedź, która nie pokrywa się z funkcjonującymi w mediach przekonaniami. Te ostatnie bowiem obdarzają mianem psychopaty każdego brutalnego i bezwzględnego mordercę.

W czerwcu 2023 roku ChatGPT odpowiada: „psychopata to nie zawsze morderca”. I dalej: „Wielu psychopatów prowadzi normalne życie społeczne i zawodowe, ale ich zaburzenie osobowości często przyczynia się do problemów w relacjach interpersonalnych, pracy i szkole”.

Schody pojawiają się, kiedy będziemy czytać dalej, ponieważ sztuczna inteligencja „mówi”, jak ważne jest, aby „osoby z podejrzeniem zaburzenia psychopatycznego były diagnozowane i leczone przez specjalistów, którzy mogą pomóc im radzić sobie z trudnościami wynikającymi z ich zaburzenia”.

To nie koniec. „Zaburzenie osobowości psychopa­tycznej jest poważnym i trudnym do leczenia zaburzeniem, które wymaga specjalistycznej terapii. Chociaż nie ma skutecznej »kuracji« na psychopatię, to dzięki psychoterapii i terapii lekowej osoby z tym zaburzeniem mogą nauczyć się kontrolować swoje impulsy i reakcje emocjonalne oraz poprawić swoje relacje z innymi ludźmi”.

Jednakże – jak czytamy w odpowiedzi ChatGPT – ze względu na to, że zaburzenie osobowości psychopatycznej charakteryzuje się głębokimi i trwałymi deficytami w funkcjonowaniu emocjonalnym i interpersonalnym, proces terapeutyczny jest zazwyczaj długi i wymaga intensywnego zaangażowania ze strony pacjenta.

Czy sztuczna inteligencja uogólnia? A może ma rację? Wraz z profesorem Danielem Boduszkiem postaramy się – w całkowicie ludzki sposób – ­rozwiać wszelkie wątpliwości.