Jerzy Popiełuszko - ebook

WSTĘP

Życie księdza Popiełuszki stanowi ważną część również mojego życia, mimo że nie znałam go osobiście. Jako mała dziewczynka razem z rodziną uczestniczyłam w jego pogrzebie, a później wielokrotnie nawiedzałam jego grób, stojąc w długich kolejkach ciągnących się niekiedy z warszawskiego Żoliborza aż do Dworca Gdańskiego.

Później, już jako dziennikarka, przez ponad dwadzieścia lat o księdzu Jerzym pisałam: najpierw artykuły, następnie książki. Na początku nie było to łatwe: przed epoką internetu, bez IPN-u, przy zamkniętych jeszcze archiwach, przy niemal kompletnym braku jakichkolwiek poświęconych mu publikacji książkowych. Jeździłam po całej Polsce, docierałam do ludzi, którzy go znali, zdobywałam zdjęcia, dokumenty, ustalałam fakty, rekonstruowałam zdarzenia.

Dotarłam w ciągu tych ponad dwudziestu lat do świadków życia Jerzego Popiełuszki ze wszystkich okresów, od lat szkolnych począwszy (koledzy z klasy i nauczyciele), przez czasy seminaryjne (klerycy i wychowawcy), służbę wojskową (dawni żołnierze), aż po pierwsze parafie, w których pracował (wierni i duszpasterze), Hutę Warszawa (robotnicy i działacze NSZZ „Solidarność”), wreszcie działalność księdza Popiełuszki przy kościele Świętego Stanisława Kostki w Warszawie (ludzie z różnych środowisk).

Urzekało mnie w tych opowieściach, że niemal każdy z moich rozmówców mówił o nim jak o najbliższym przyjacielu albo wręcz członku rodziny. Wielkie wrażenie wywarły na mnie słowa dawnego studenta z duszpasterstwa księdza Popiełuszki, obecnie lekarza mieszkającego w Stanach Zjednoczonych, który wyznał: „To ksiądz mojego życia! Wiedziałem, że nawet jeśli on umrze albo ja, to i tak na zawsze będziemy razem”. Nie dziwi więc, że w 2017 roku ów lekarz przyleciał specjalnie z USA do Polski na obchody siedemdziesiątej rocznicy urodzin księdza Jerzego.

Do dzisiaj również brzmią mi w uszach słowa jednego z hutników, że ksiądz Jerzy to dla niego „ktoś więcej niż rodzony brat”. Podobnych wypowiedzi nagrałam ponad setkę.

Niezwykle przejmujące były też dla mnie rozmowy z księdzem prymasem Józefem Glempem, który łamiącym się głosem (zanim jeszcze stwierdził to publicznie) przyznał, że śmierć księdza Popiełuszki to także jego dramat, i opowiadał o swoich wyrzutach sumienia, iż nie zdołał ocalić mu życia, mimo że bardzo tego pragnął. Urzekła mnie postawa kardynała Glempa i cieszę się, że mogłam opisać, jaki naprawdę był jego stosunek do księdza Jerzego (chociaż do dziś spotykam się z zarzutami, jakobym miała wybielać prymasa i przedstawiać tę sprawę w fałszywym świetle).

W tym kontekście cenne były moje spotkania z kardynałem Stanisławem Dziwiszem, który wyjawił treść rozmów o księdzu Jerzym z papieżem Janem Pawłem II, oraz z kardynałem Kazimierzem Nyczem, który wyjaśniał, że biskup nie może stosować środków przymusu wobec podległego mu kapłana, stąd rozumie, iż kardynał Glemp nie chciał działać wbrew księdzu Jerzemu, zmuszając go do opuszczenia Polski.

Wreszcie świadkowie najważniejsi, najbliżsi, to rodzina księdza Jerzego, którą rok w rok spotykałam – i wciąż spotykam – 19 października w Warszawie podczas mszy świętych w żoliborskim kościele w kolejne rocznice męczeńskiej śmierci księdza.

Najbardziej pamiętne były dla mnie spotkania z panią Marianną Popiełuszko. Zarówno u niej w domu, w Okopach na Białostocczyźnie, jak i w Warszawie za każdym razem, kiedy przyjeżdżała nawiedzić grób syna. Prowadziłam z nią wielogodzinne rozmowy, niekiedy także w obecności Katarzyny Soborak albo kolejnych proboszczów: księdza Zygmunta Malackiego czy księdza Tadeusza Bożełki. Do dziś pamiętam trafne riposty i charakterystyczne, pełne humoru powiedzenia matki księdza Jerzego: „za jednym zasiadem śniadanie z obiadem”, albo: „śpię raz na dobę, a odpoczywam wtedy, jak ludzi widzę przed sobą”, nie mówiąc już o słynnym: „mam tyle lat, ile zim”!

Równocześnie całymi latami zapoznawałam się z tysiącami dokumentów i zdjęć znajdujących się w archiwum księdza Jerzego w Warszawie, którego od śmierci duchownego pieczołowicie strzegła Katarzyna Soborak i które po beatyfikacji przekształcono w Ośrodek Dokumentacji Życia i Kultu Błogosławionego Księdza Jerzego Popiełuszki. Dopiero później, w miarę otwierania się archiwów państwowych, studiowałam nowe dokumenty. Stąd ta biografia stanowi pewnego rodzaju podsumowanie moich wieloletnich badań nad życiem księdza Jerzego.

Podstawę źródłową niniejszej biografii stanowią dokumenty z różnych archiwów: wspomnianego Archiwum Ośrodka Dokumentacji Życia i Kultu Błogosławionego Księdza Jerzego Popiełuszki, z Archiwum Sekretariatu Prymasa Polski, Archiwum Archidiecezji Warszawskiej, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Akt Nowych, Archiwum Rady Ministrów czy Urzędu Ochrony Państwa. Wszystkie te materiały zakreślają horyzont, w którym można umieścić życie księdza Jerzego. A raczej jego męczeństwo. Wyraźnie widać w nich mechanizm prześladowania i represji stosowanych wobec kapłana.

Po raz pierwszy zostały tu opublikowane fragmenty zeznań świadków w procesie beatyfikacyjnym, tak zwanego _transumptum_, między innymi rodziców i braci księdza Jerzego, jego lekarzy, kolegów, biskupów, którzy go znali, najbliższych współpracowników. Jest to materiał bardzo ciekawy, tym bardziej że w historii Kościoła rzadko się zdarza, by rodzice zeznawali w procesie beatyfikacyjnym swojego dziecka.

Odnalezione nowe dokumenty (na przykład zeznania z przesłuchań Waldemara Chrostowskiego, kierowcy księdza Popiełuszki) pozwoliły mi na szczegółowe odtworzenie biegu zdarzeń z 19 października 1984 roku, kiedy to ksiądz Jerzy został uprowadzony, a także na dokładną rekonstrukcję wydarzeń z nocy 19 na 20 października i z kolejnych dni, aż do odnalezienia ciała księdza w Zalewie Wiślanym 30 października 1984 roku.

Dotarłam też do karty TEOK Jerzego Popiełuszki z archiwów Służby Bezpieczeństwa, czyli tak zwanej teczki ewidencji operacyjnej księdza, która jasno wskazuje, że od 1982 roku pozostawał on „w aktywnym zainteresowaniu” Służby Bezpieczeństwa oraz że był przez nią inwigilowany. Podobny mechanizm widać zresztą z zapisów zawartych w innej teczce: SOR, czyli sprawy operacyjnego rozpracowywania, o kryptonimie „Popiel”.

W niniejszej monografii zostały również opisane przypadki cudownych uzdrowień za przyczyną księdza Jerzego – dotarłam do osób, które dzielą się swoimi przeżyciami, dołączając orzeczenia lekarzy i badania medyczne potwierdzające całkowity i nagły zanik nieuleczalnej choroby. Wśród moich rozmówców jest też francuski ksiądz Bernard Brien, po którego modlitwie doszło do uzdrowienia Francuza François Audelana w podparyskim Créteil w 2012 roku.

Cenne są dokumenty świadczące o stanie zdrowia księdza Popiełuszki: karty pobytu ze szpitali, orzeczenia i zalecenia lekarskie, recepty. Jednoznacznie wskazują one, jak bardzo zdrowie księdza Jerzego zostało nadwerężone w czasie jego służby wojskowej, kiedy to przeszedł pierwszą próbę męczeństwa.

Uzupełnieniem książki jest aneks źródłowy zawierający dokumenty, które pozwalają lepiej zrozumieć życie i działalność duchownego. Spora część tych dokumentów jest w tej biografii publikowana po raz pierwszy, wśród nich między innymi: szyfrogramy lub raporty Ministerstwa Spraw Wewnętrznych sporządzane dla Komitetu Centralnego PZPR (wszystkie trafiały na biurko Wojciecha Jaruzelskiego i Czesława Kiszczaka) dotyczące działalności księdza Popiełuszki lub sytuacji w Polsce po jego śmierci; plany represji wobec księdza Jerzego, ale też wobec całego Kościoła (tak zwany plan „R”); listy zabójców do swoich rodzin czy do rodziny Popiełuszków; zeznania Waldemara Chrostowskiego oraz protokoły oględzin jego odzieży zniszczonej w wyniku skoku z samochodu podczas ucieczki; list hutników do Episkopatu Polski.

Aneks zawiera też niepublikowane zapiski księdza Jerzego, rękopisy jego kazań, notatki, także sprzed 1980 roku, jak również zdjęcia, świadectwa szkolne, dokumenty z seminarium duchownego itd.

Na zakończenie publikowany jest w całości duchowy testament księdza Popiełuszki, czyli rozważania różańcowe, które poprowadził 19 października 1984 roku, tuż przed swoim uprowadzeniem i męczeńską śmiercią. Ostatnia dyspozycja, jaką ksiądz Jerzy wydał, brzmiała: „Módlmy się, byśmy byli wolni od lęku, zastraszenia, ale przede wszystkim od żądzy odwetu i przemocy”.

Pozostaje jeszcze pytanie: co z różnymi wersjami przebiegu zbrodni popełnionej na księdzu Popiełuszce? One również zostały tu przedstawione (ta kwestia wymaga jednak oddzielnej publikacji, stąd tutaj jest jedynie zarysowana).

Na ten temat wysuwa się sprzeczne teorie, kontrowersje dotyczą nawet samej daty śmierci księdza. Jasno jednak trzeba powiedzieć, że oficjalnie przyjęta data 19 października 1984 roku ma najwięcej solidnych podstaw historycznych. Nie ma w tej chwili potwierdzonych i wiarygodnych dowodów na inną datę śmierci ani też na inny przebieg zdarzeń niż przyjęty w procesie sądowym zabójców. Niestety, nie udało się do tej pory ustalić tożsamości zleceniodawców morderstwa.

Wciąż odkrywane dokumenty potwierdzają, że zbrodnia na księdzu Jerzym była dokładnie zaplanowana i została dokonana z premedytacją. Mogłam się o tym przekonać chociażby podczas kwerendy materiałów z tak zwanej szafy Kiszczaka w Instytucie Pamięci Narodowej – o czym również jest mowa w tej książce. Potwierdzenia tej tezy szukałam też w rozmowie, którą przeprowadziłam z generałem Wojciechem Jaruzelskim.

Pewne natomiast i niepodważalne jest jedno: męczeństwo księdza Jerzego Popiełuszki. Zmasakrowane ciało mówi tu samo za siebie.

Dlatego też Kościół po dokładnym zbadaniu – od strony religijnej – życia księdza Popiełuszki i okoliczności jego śmierci uznał go za męczennika. Uczynił to oficjalnie w procesie beatyfikacyjnym i w samym akcie beatyfikacji. Co więcej, uznał, że Bóg potwierdza świętość tego męczennika, udzielając za jego wstawiennictwem specjalnych łask. To stało się podstawą także procesu kanonizacyjnego prowadzącego do wyniesienia go na ołtarze jako świętego.

Milena Kindziuk