Jurysprudencja 12. Refleksyjność prawa. Od teorii społecznej do strategii regulacji i z powrotem - ebook

Młyny sprawiedliwości mielą powoli – prawdopodobnie każdy zna to powiedzenie dotyczące sposobu działania prawa. Szczególnie ciekawe jest w nim jednak nie to, co przysłowie wprost stwierdza, ale co milcząco zakłada. Przyjmuje ono, że sprawiedliwość można porównać do młyna wykonującego kołowy, zdałoby się jałowy, ruch, w wyniku którego powstaje jednak treść nowa jak mąka sypiąca się spod młyńskich żaren, czyli rozstrzygnięcie prawnego zagadnienia.

Książka jest próbą uchwycenia tego, jak kołowy ruch prawa może być rozumiany. Jej przedmiotem jest pojęcie refleksyjności prawa, a obszarem poszukiwań – teoria społeczna. Badając kolejne koncepcje z tej dziedziny, autor odsłania przy okazji, na czym polegają związki między teorią a praktyką prawną. Jak się okazuje, również one mają charakter refleksyjny, rodząc potrzebę nieustannej wędrówki od teorii do praktyki i z powrotem.

Wprowadzenie 13

Rozdział I. Prowizoria pojęciowe i ustalenia metodologiczne 23

1. Dyskurs społecznej refleksyjności 23

1.1. Główne założenia dyskursu refleksyjności 24

1.2. Kwestie sporne 27

2. Refleksyjność nowoczesności 30

2.1. Czas refleksji 30

2.2. Zniesienie Heglowskie: od filozofii refleksji do socjologii refleksyjności 31

2.3. Refleksyjność jako problem: prosta i refleksyjna refleksyjność 33

3. Adekwatne pojęcie refleksyjności prawa 35

3.1. Hermeneutyczne i strukturalne komponenty pojęcia refleksyjności 35

3.2. Między błędami empiryzmu oraz estetyzmu 38

3.3. Okrężna droga refleksji 41

3.4. Teoria refleksyjności między zewnętrznym a wewnętrznym badaniem prawa 43

4. Teorie społecznej refleksyjności prawa – wprowadzenie 44

4.1. Socjologiczne ujęcie prawa 44

4.2. Socjologiczne teorie prawa 48

5. Podsumowanie 51

Rozdział II. Prawo jako system refleksyjny: Niklas Luhmann i Gunther Teubner 55

1. Niklasa Luhmanna teoria systemów 55

1.1. Wprowadzenie 55

1.2. Pojęcie systemu 57

2. Systemy społeczne i komunikowanie sensu 60

2.1. Sens 60

2.2. Podwójna kontyngencja 63

2.3. Komunikacja 65

3. Refleksyjność systemów społecznych 66

3.1. Formy referencji 66

3.2. Autoreferencja operacyjna i kognitywna 69

3.3. Paradoksy refleksyjności 70

3.4. System a środowisko, czyli żuk w mrowisku 72

4. Refleksyjność prawa 75

5. Niklas Luhmann: krytyka 78

6. Gunthera Teubnera ewolucyjna teoria prawa refleksyjnego 83

6.1. Teubner a Luhmann 83

6.2. Prawo refleksyjne jako ewolucyjny typ prawa 85

6.3. Założenia teoretyczne modelu ewolucyjnego 87

6.4. Zbawienie poprzez refleksję. Prawo refleksyjne jako kategoria normatywna 89

7. Prawo refleksyjne jako system autopojetyczny 90

7.1. Pojęcie autopojezy i autopojeza prawa 90

7.2. Społeczna regulacja 92

8. Gunther Teubner: krytyka 94

9. Podsumowanie 96

Rozdział III. Prawo jako instytucja responsywna: Philip Selznick 99

1. Świat ideałów i metodologiczny program Philipa Selznicka 100

1.1. Socjologiczny naturalizm 101

1.2. Rozwój instytucji 104

2. Prawo jako instytucja społeczna 107

2.1. Instytucja jako podmiot moralny 107

2.2. Instytucje, odpowiedzialność, responsywność 109

3. Telos i polis. Socjologiczny powrót do Grecji 112

4. Prawo responsywne 117

4.1. Ewolucyjna typologia prawa 119

4.2. Typ prawa responsywnego 122

5. Krytyka 127

6. Podsumowanie 134

Rozdział IV. Prawo w społeczeństwie ryzyka: Ulrich Beck 137

1. Pojęcie ryzyka 138

1.1. Techniczne oraz społeczne ujęcie ryzyka 139

1.2. Historyczny rozwój pojęcia ryzyka: ryzyko jako prawdopodobieństwo i niepewność 141

1.3. Charakterystyka współczesnych postaci ryzyka 143

2. Społeczeństwo ryzyka i modernizacja refleksywna 146

2.1. Pojęcia społeczeństwa ryzyka i modernizacji refleksywnej 146

2.2. Rozsadzanie ram pierwszej nowoczesności 147

2.3. Refleksywność a refleksja. Od refleksji opartej na wiedzy do reflektowania niewiedzy 149

2.4. Społeczna rola i kontrowersje wokół nauki 151

3. Utopia polityczna społeczeństwa ryzyka 155

3.1. Zmiana konturów polityki 155

3.2. Dystrybucja ryzyka jako problem polityczny 156

3.3. Program politycznej utopii 158

3.4. Kosmopolityzm 160

4. Prawo refleksyjne w społeczeństwie ryzyka 161

4.1. Prawo wobec ryzyka 163

4.2. Prawo wobec indywidualizacji 166

4.3. Prawo wobec globalizacji 169

4.4. Prawo wobec metamorfozy 172

5. Krytyka 175

5.1. Podstawowe zarzuty 176

5.2. Wewnętrzne sprzeczności 180

6. Podsumowanie 183

Rozdział V. Refleksyjność regulacji 187

1. Pojęcie regulacji refleksyjnej 188

1.1. Pojmowanie regulacji w literaturze 188

1.2. Pojęcie regulacji 191

1.3. Refleksyjna regulacja 195

2. Regulacja refleksyjna jako metaregulacja 197

2.1. Wprowadzenie 197

2.2. Pojęcia samoregulacji i metaregulacji 197

2.3. Metaregulacja a teoria prawa refleksyjnego 200

2.4. Wyzwania i krytyka 202

3. Regulacja responsywna 205

3.1. Wprowadzenie 205

3.2. Program responsywnej regulacji 205

3.3. Responsywna regulacja a prawo responsywne 209

3.4. Regulacja oparta na zasadach (PBR) 210

3.5. Responsywność w PBR 212

3.6. Wyzwania i krytyka 214

4. Regulacja oparta na ryzyku 219

4.1. Wprowadzenie 219

4.2. Istota i elementy RBR 220

4.3. Wyzwania i krytyka 223

4.4. RBR w społeczeństwie ryzyka 225

5. Podsumowanie 228

Rozdział VI. Kolekta 233

1. Trzy odsłony refleksyjności 234

1.1. Refleksyjność a samoodniesienie 234

1.2. Refleksyjność a wspólnota 237

1.3. Refleksyjność a ryzyko 240

2. Normatywny wymiar refleksyjności 243

3. Forma refleksyjnego poznania i działania 250

4. Niesamoistność refleksyjności 257

4.1. Spojrzenie dziecka, spojrzenie króla 257

4.2. Dialektyka refleksyjności prawa 258

4.3. Refleksyjność jako postulat etyczny 263

Bibliografia 269

Wykaz aktów prawnych 285