Kodeks karny - ebook

Wykaz skrótów

k.c. – Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1145 ze zm.).

k.k. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1950 ze zm.).

k.k.s. – Ustawa z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1958 ze zm.).

k.k.w. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 676 ze zm.).

k.p.c. – Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1460 ze zm.).

k.p.k. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1987 ze zm.).

k.r.o. – Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 2086 ze zm.).

k.w. – Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 821 ze zm.).

Przepis (cyfra w komentarzu) bez bliższego przywołania oraz bez skrótu oznacza ustawę z dnia 6 czerwca 1997 r. − Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1950 ze zm.).Od autorów

Oddajemy w ręce Państwa krótki komentarz do Kodeksu karnego. Adresujemy tę pozycję przede wszystkim do studentów realizujących kurs prawa karnego jako przedmiot na studiach prawniczych, a także administracyjnych czy zawodowych studiach policyjnych. Pomyślana została jako uzupełnienie podręczników akademickich ułatwiające zrozumienie i przyswojenie treści przepisów zarówno części ogólnej, szczególnej, jak i wojskowej Kodeksu karnego.

Komentarz nie zawiera rozważań teoretycznych i historycznych, nie zestawia też, poza kilkoma przypadkami, poglądów prezentowanych w doktrynie. Nie może zastąpić podręcznika do prawa karnego w przygotowaniu do egzaminu.

Ma służyć studentom jako pomoc podczas warsztatów czy ćwiczeń, a aplikantom jako repetytorium podstawowej wiedzy z prawa karnego.

Skorzysta z niego również każdy człowiek niebędący prawnikiem, który dla własnych potrzeb chciałby zrozumieć treść przepisów karnych i poznać przyjętą ich wykładnię.

W tej serii ukazał się już w 2018 r. Kodeks postępowania karnego. Krótki komentarz dla studiujących, autorstwa T. Gardockiej i D. Jagiełły.Bibliografia

Podręczniki

Dukiet-Nagórska T. (red.), Prawo karne. Część ogólna, szczególna i wojskowa, Wolters Kluwer, Warszawa 2018, wyd. 2.

Filar M., Lekarskie prawo karne, Zakamycze, Kraków 2000.

Gardocki L., Prawo karne, C.H. Beck, Warszawa 2019, wyd. 21.

Konarska-Wrzosek V., Marek A., Prawo karne, C.H. Beck, Warszawa 2019, wyd. 12.

Pohl Ł., Prawo karne. Wykład części ogólnej, Wolters Kluwer, Warszawa 2018, wyd. 4.

Królikowski M., Zawłocki R., Prawo karne, C.H. Beck, ­Warszawa 2018, wyd. 3.

Komentarze

Grześkowiak A. (red.), Kodeks karny. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2018, wyd. 6.

Konarska-Wrzosek V. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Wolters Kluwer, Warszawa 2018, wyd. 2.

Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz, Wolters ­Kluwer, Warszawa 2017, wyd. 8.

Mozgawa M. (red.), Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2018.

Stefański R.A. (red.), Kodeks karny. Komentarz, C.H. Beck 2018, wyd. 4.

Inne publikacje naukowe

Uchwała (7) Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013 r., I KZP 24/12, OSNKW 2013, nr 2, poz. 12.

Uchwała (7) Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2016 r., I KZP 20/15, OSNKW 2016, nr 3, poz. 19.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 1972 r., VI KZP 64/72, OSNKW 1973, nr 2–3, poz. 18.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1975 r., V KZP 2/74, OSNKW 1975, nr 3–4, poz. 33.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, nr 7−8, poz. 86.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1979 r., VI KZP 15/79, OSNKW 1980, nr 1, poz. 2.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1997 r., I KZP 5/97, OSNKW 1997, nr 5–6, poz. 44.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1999 r., I KZP 38/98, OSNKW 1999, nr 3−4, poz. 12.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2002 r., I KZP 25/02, OSNKW 2002, nr 11–12, poz. 94.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2007 r., I KZP 36/06, OSNKW 2007, nr 3, poz. 21.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2012 r., I KZP 12/12, OSNKW 2012, nr 11, poz. 112.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 1934 r., 3K 469/33, Zb. Orz. 1934, z. 9, poz. 185.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 1971 r., I KR 82/71, OSNPG 1971, nr 12, poz. 230.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1974 r., Rw 50/74, OSNKW 1974, nr 6, poz. 124.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1976 r., V KR 274/75, LEX nr 63911.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2000 r., III KKN 123/98, LEX nr 51434.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2001 r., III KKN 492/99, OSNKW 2001, nr 7–8, poz. 52.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2004 r., V KK 78/04, OSNKW 2004, nr 9, poz. 88.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2009 r., II KK 270/08, LEX nr 491600.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2009 r., IV KK 27/09, LEX nr 515556.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2010 r., IV KK 173/10, LEX nr 667510.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2004 r., V KK 351/03, OSNKW 2004, nr 5, poz. 53.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2005 r., II KK 10/05, LEX nr 157547.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2006 r., V KK 271/05, OSNKW 2006, nr 5, poz. 50.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2008 r., I KZP 13/08, OSNKW 2008, nr 11, poz. 90.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 września 2011 r., V KK 43/11, OSNKW 2011, nr 11, poz. 100.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2012 r., I KZP 11/12, OSNKW 2012, nr 12, poz. 124.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2016 r., II KK 361/15, OSNKW 2016, nr 6, poz. 39.

Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2017 r., IV KK 285/16, LEX nr 2254801.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 maja 2002 r., II AKa 115/02, KZS 2002, z. 6, poz. 12.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 grudnia 2010 r., II AKa 397/10, LEX nr 785456.

Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 27 września 2012 r., II AKa 171/12, LEX nr 1238629.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 marca 2015 r., I AKa 14/15, LEX nr 1665870.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 26 kwietnia 2017 r., II AKa 191/16, LEX nr 2295144.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 czerwca 2017 r., II AKa 170/17, LEX nr 2343435.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 listopada 2017 r., II AKa 157/16, LEX nr 2252794.

Akty prawne powołane w komentarzu

Konwencja międzynarodowa o ochronie kabli podmorskich, ogłoszona dnia 14 marca 1884 r. (Dz.U. z 1935 r. Nr 17, poz. 97).

Konwencja międzynarodowa o zwalczaniu fałszowania pieniędzy, podpisana w Genewie dnia 20 kwietnia 1929 r. wraz z protokółem oraz protokół fakultatywny, podpisany tegoż dnia w Genewie (Dz.U. z 1934 r. Nr 102, poz. 919).

Konwencja Genewska o polepszeniu losu chorych i rannych w armjach czynnych, podpisana dnia 27 lipca 1929 r. (Dz.U. z 1932 r. Nr 103, poz. 864).

Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 9 grudnia 1948 r. (Dz.U. z 1952 r. Nr 2, poz. 9 ze zm.).

Konwencje o ochronie ofiar wojny, podpisane w Genewie dnia 12 sierpnia 1949 r. (Dz.U. z 1956 r. Nr 38, poz. 171, załącznik), w tym: I Konwencja Genewska o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych; II Konwencja Genewska o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu; III Konwencja ­Genewska o traktowaniu jeńców wojennych; IV Konwencja Genewska o ochronie osób cywilnych podczas wojny.

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)

Umowa między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych, sporządzona w Londynie dnia 19 czerwca 1951 r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 21, poz. 257 ze zm.).

Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z regulaminem wykonawczym do tej Konwencji oraz Protokół o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisane w Hadze dnia 14 maja 1954 r. (Dz.U. z 1957 r. Nr 46, poz. 212 ze zm.) oraz Drugi Protokół do tej konwencji sporządzony w Hadze dnia 26 marca 1999 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 248).

Konwencja o morzu pełnym sporządzona w Genewie dnia 29 kwietnia 1958 r. (Dz.U. z 1963 r. Nr 33, poz. 187).

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167).

Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych dnia 26 listopada 1968 r. (Dz.U. z 1970 r. Nr 26, poz. 208 ze zm.).

Konwencja o zwalczaniu bezprawnego zawładnięcia statkami powietrznymi, sporządzona w Hadze dnia 16 grudnia 1970 r. (Dz.U. z 1972 r. Nr 25, poz. 181).

Konwencja o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego, sporządzona w Montrealu dnia 23 września 1971 r. (Dz.U. z 1976 r. Nr 8, poz. 37).

Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji, gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz o ich zniszczeniu, sporządzona w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie dnia 10 kwietnia 1972 r. (Dz.U. z 1976 r. Nr 1, poz. 1).

Protokoły dodatkowe do Konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I) oraz dotyczący ochrony ofiar niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół II), sporządzone w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r. (Dz.U. z 1992 r. Nr 41, poz. 175 ze zm.).

Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Stanów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r. (Dz.U. z 1989 r. Nr 63, poz. 378).

Konwencja Wykonawcza do układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.Urz. WE L 239 z 22.09.2000, s. 19; Polskie wydanie specjalne: rozdz. 19, t. 2, s. 9).

Konwencja w sprawie przeciwdziałania bezprawnym czynom przeciwko bezpieczeństwu żeglugi morskiej, sporządzona w Rzymie dnia 10 marca 1988 r. (Dz.U. z 1994 r. Nr 129, poz. 635).

Konwencja o zwalczaniu rekrutacji, wykorzystywania, finansowania i szkolenia najemników z dnia 4 grudnia 1989 r. (Konwencja ONZ). Weszła ona w życie dnia 20 października 2001 r. Polska podpisała tę konwencję, ale jej nie ratyfikowała.

Konwencja o zakazie prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów, sporządzona w Paryżu dnia 13 stycznia 1993 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 63, poz. 703).

Międzynarodowa Konwencja o zwalczaniu finansowania terroryzmu przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 9 grudnia 1999 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 263, poz. 2620).

Protokół Fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne, przyjęty w Nowym Jorku dnia 25 maja 2000 r. (Dz.U. z 2007 r. Nr 91, poz. 608).

Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1473).

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1541).

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. − Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1040 ze zm.).

Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1509).

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 161 ze zm.).

Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2129 ze zm.).

Ustawa z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 25 ze zm.).

Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78 ze zm.).

Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1010).

Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 537 ze zm.).

Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. − Konstytucja RP (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.).

Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 122 ze zm.).

Ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 284).

Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1513 ze zm.).

Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2115 ze zm.).

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 969).

Ustawa z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1158).

Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. − Prawo atomowe (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1792).

Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2037 ze zm.).

Ustawa z dnia 18 września 2001 r. − Kodeks morski (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2175 ze zm.).

Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2387 ze zm.).

Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 45 ze zm.).

Ustawa z dnia 3 lipca 2002 r. − Prawo lotnicze (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1508).

Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 160).

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2067 ze zm.).

Ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 330 ze zm.).

Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o służbie zastępczej (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 885).

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1614 ze zm.).

Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. − Prawo telekomunikacyjne (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1954 ze zm.).

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 852).

Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2104 ze zm.).

Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1239).

Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1870 ze zm.).

Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1829 ze zm.)

Ustawa z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1508).

Ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 847).

Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 742).

Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. − Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 684).

Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 341 ze zm.).

Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. – Prawo o miarach (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 541 ze zm.).

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 1111).

Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 701 ze zm.).

Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 2094 ze zm.).

Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o rzeczach znalezionych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 908).

Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. − Prawo o zgromadzeniach (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 631).

Ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o działaniach antyterrorystycznych (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 796).

Ustawa z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz niektóre inne dni (t.j. Dz.U. z 2019 r., poz. 466).

Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. − Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. poz. 1668 ze zm.).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 1367).

Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 stycznia 2018 r. w sprawie orzekania o zdolności do czynnej służby wojskowej oraz trybu postępowania wojskowych komisji lekarskich w tych sprawach (Dz.U. z 2018 r., poz. 258).

Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 lipca 2003 r. w sprawie wojskowych kuratorów społecznych (Dz.U. Nr 134, poz. 1260).

Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 maja 2004 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary ograniczenia wolności orzeczonej wobec żołnierzy zasadniczej służby wojskowej (Dz.U. Nr 128, poz. 1341).

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 105, poz. 870).

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 czerwca 2010 r. w sprawie podmiotów, w których jest wykonywana kara ograniczenia wolności oraz praca społecznie użyteczna (Dz.U. Nr 98, poz. 634).

Zarządzenie nr 33/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 sierpnia 2015 r. w sprawie regulaminu organizacyjnego Ministerstwa Obrony Narodowej (Dz.Urz. MON poz. 250 ze zm.).Rozdział I

Zasady odpowiedzialności karnej

Art. 1

§ 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

1. W § 1 art. 1 zamieszczone zostały dwie fundamentalne zasady współczesnego prawa karnego:

a. zasada odpowiedzialności tylko za czyn (czyli działanie lub zaniechanie), wykluczająca możliwość odpowiedzialności karnej za same myśli, zamiary lub też z powodu stanu niebezpieczeństwa jednostki oraz

b. zasada nullum crimen, nulla poena sine lege (nie ma przestępstwa ani kary bez ich określenia w ustawie).

Obydwie te zasady wiążą organy stosujące prawo nie tylko na podstawie omawianego przepisu, lecz także na mocy art. 42 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 7 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) i art. 15 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167).

2. Z zasady nullum crimen wyprowadza się pewne reguły szczegółowe, mianowicie:

a. nullum crimen sine lege scripta, zgodnie z którą prawo karne ma mieć charakter pisany i mieścić się w ustawach lub w aktach normatywnych o mocy równej ustawom (jak np. znane w II ­Rzeczypospolitej ­rozporządzenie prezydenta z mocą ustawy). Nie oznacza to, że znamiona przestępstwa nie mogą być doprecyzowane w aktach normatywnych wydanych w zgodzie z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP (zob. wyrok TK z dnia 20 lutego 2001 r., P 2/00, OTK 2001, nr 2, poz. 32);

b. nullum crimen sine lege certa, formułująca postulat określoności przestępstwa, tj. na tyle jasnego ujęcia przepisu karnego, by każdy jego adresat miał szansę go zrozumieć i przestrzegać;

c. zakaz analogii na niekorzyść oskarżonego, tj. zakaz stosowania wobec sprawcy czynu niebędącego przestępstwem przepisu ustawy, który opisuje typ przestępstwa tylko podobny (analogiczny) do czynu rzeczywiście popełnionego;

d. nullum crimen sine lege praevia (lex retro non agit). Według tej reguły ustawa karna nie działa wstecz, a więc podstawą do odpowiedzialności karnej może być tylko przepis ustanowiony, zanim czyn popełniono. Zakaz retroaktywności ustawy karnej nie dotyczy ustaw zmieniających sytuację prawną na korzyść sprawcy (np. ustaw amnestyjnych, ustaw uchylających karalność czynu lub ustaw łagodzących zagrożenie karą);

e. nulla poena sine lege (nie ma kary bez ustawy). Ta reguła zakazuje wymierzenia kary, która nie była przewidziana za dane przestępstwo, zanim zarzucane przestępstwo zostało popełnione.

3. Według zasady ustanowionej w § 2 omawianego przepisu niezbędnym warunkiem przestępności czynu zabronionego pod groźbą kary jest także wyższy niż znikomy stopień jego społecznej szkodliwości. Nie wystarczy formalna sprzeczność czynu z prawem karnym. Na przykład jeżeli ktoś pozbawia człowieka wolności (art. 189 § 1 k.k.), zamykając go na 10 sekund w piwnicy, to jest prawdopodobne, że taki czyn zostanie uznany za niestanowiący przestępstwa ze względu na znikomy stopień społecznej szkodliwości.

4. Ustalenie stopnia społecznej szkodliwości konkretnego czynu odbywa się na podstawie kryteriów wskazanych w art. 115 § 2 k.k.

5. W wypadku stwierdzenia znikomego stopnia społecznej szkodliwości czynu postępowania karnego nie wszczyna się, a wszczęte umarza (art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k.).

6. Zgodnie z § 3 art. 1 przestępstwem jest tylko zawiniony czyn zabroniony. Jeżeli więc w chwili popełnienia czynu zachodzi ustawowa okoliczność wyłączająca winę (np. któryś ze znanych prawu karnemu rodzajów błędu, stan wyższej konieczności z art. 26 § 2, niepoczytalność, rozkaz przełożonego), sprawca nie popełnia przestępstwa, ponieważ jego czyn nie jest zawiniony (nie można mu zrobić zarzutu z faktu jego popełnienia).

7. W doktrynie i orzecznictwie spotyka się także pogląd, według którego wyłączenie winy może nastąpić także w wypadkach niewymienionych w ustawie (zob. szerzej na ten temat: L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2019, wyd. 21, s. 57–58).

Art. 2

Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.

1. Przepis określa, kto jest tzw. gwarantem, tj. osobą, na której ciąży obowiązek zapobieżenia uszczerbkowi dla chronionego przez prawo dobra. Gwarant, który takiego prawnego, szczególnego obowiązku zapobiegania skutkowi nie wypełnia − może ponieść odpowiedzialność za przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie.

Źródłem tego obowiązku może być:

a. ustawa;

b. umowa;

c. podjęcie się pełnienia funkcji;

d. wywołana przez sprawcę, zagrażająca określonemu dobru lub naruszająca to dobro, sytuacja.

2. Artykuł 2 nie dotyczy bezskutkowych (formalnych) przestępstw z zaniechania. W ich przypadku obowiązek działania wynika bezpośrednio z przepisu karnego, np. z art. 240 k.k. (przewidującego karę za niezawiadomienie o niektórych przestępstwach) albo z art. 162 k.k. (nieudzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie).

Art. 3

Kary oraz inne środki przewidziane w tym kodeksie stosuje się z uwzględnieniem zasad humanitaryzmu, w szczególności z poszanowaniem godności człowieka.

Przepis gwarantuje jednostce humanitarne, szanujące jej godność traktowanie w zakresie stosowania kar i innych środków przewidzianych w Kodeksie karnym (środków karnych, środków kompensacyjnych i środków zabezpieczających). W tym sensie ważne jest jej uwzględnienie zwłaszcza w kontekście dyrektyw sędziowskiego wymiaru kary, wymienionych w art. 53 k.k. Kodeks karny zawiera też przepisy, z których wynika, że ustawodawca kierował się omawianą zasadą już na etapie tworzenia prawa – zob. np. art. 60 § 2 pkt 3 k.k., stanowiący, że nadzwyczajne złagodzenie kary można zastosować także wtedy, gdy sprawca lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.

Art. 4

§ 1. Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.

§ 2. Jeżeli według nowej ustawy za czyn objęty wyrokiem nie można orzec kary w wysokości kary orzeczonej, ­wymierzoną karę obniża się do wysokości najsurowszej kary możliwej do orzeczenia na podstawie nowej ustawy.

§ 3. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.

§ 4. Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.

1. Kodeks karny w art. 4 określa skutki zmiany ustawy po popełnieniu przestępstwa (art. 4 § 1) lub po wydaniu wyroku skazującego (art. 4 § 2–4).

Jeżeli ustawa karna zmieni się w czasie między popełnieniem czynu a jego prawomocnym osądzeniem – należy kierować się zasadą priorytetu ustawy nowej, na podstawie optymistycznego założenia, że nowa ustawa powinna być zastosowana, bo jest lepsza od obowiązującej uprzednio. Priorytet ustawy nowej nie obowiązuje jednak wtedy, gdy ustawa obowiązująca uprzednio jest względniejsza dla sprawcy.

Przez ustawę obowiązującą uprzednio („starą”) rozumie się zarówno ustawę obowiązującą w czasie popełnienia czynu, jak i każdą ustawę obowiązującą przez pewien czas w okresie między popełnieniem czynu a wejściem w życie ustawy nowej.

2. Jeżeli natomiast ustawa karna zmieni się już po prawomocnym skazaniu sprawcy, skazanie to nie zmieni się, ponieważ w polskim prawie karnym obowiązuje zasada stabilności wyroków.

Od zasady stabilności wyroków kodeks wprowadza jednak wiele wyjątków. Pierwszym wyjątkiem jest sytuacja całkowitej depenalizacji czynu (art. 4 § 4). Jeżeli więc według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary (nawet jako wykroczenie), skazanie ulega zatarciu z mocy prawa, to znaczy ulega zatarciu bez potrzeby ubiegania się o to. Jeżeli zmiana ustawy nastąpi, zanim kara zaczęła być wykonywana, nie rozpoczyna się wykonywania kary. Jeśli ustawa zmieni się w trakcie wykonywania kary, zaprzestaje się jej wykonywania, a w razie gdy karę już odbyto lub wykonano, następuje zatarcie skazania. Wpływ istotnych zmian ustawy, innych niż całkowita depenalizacja, na treść prawomocnych wyroków skazujących określają § 2 i 3 art. 4 k.k.

Art. 5

Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.

1. Zasada terytorialności jest praktycznie najważniejszą z zasad dotyczących stosowania polskiej ustawy karnej. Pozostałe zasady zawarte są w rozdziale XIII k.k. zatytułowanym „Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą”.

2. Użyte w art. 5 określenie „terytorium Rzeczypospolitej Polskiej” należy rozumieć jako identyczne znaczeniowo z określeniem „terytorium państwa polskiego”. Przepis dotyczy więc czynów popełnionych w Polsce, niezależnie od konstytucyjnej nazwy państwa w czasie popełnienia czynu zabronionego.

3. Terytorium Polski to obszar powierzchni ziemi wraz z wodami wewnętrznymi oraz morskie wody przybrzeżne, a także słup powietrza nad tym obszarem i wnętrze ziemi pod nim. Morskie wody przybrzeżne obejmują morskie wody wewnętrzne (zatoki i porty) oraz morze terytorialne. Morzem terytorialnym jest obszar wód morskich o szerokości 12 mil morskich (22 224 m) liczonych od tzw. linii podstawowej lub od zewnętrznej granicy morskich wód wewnętrznych.

4. Przy określaniu przestrzeni powietrznej przyjmujemy, że kończy się ona na wysokości ok. 90 km, co jest wysokością najniższych punktów orbit sztucznych satelitów ziemi. Powyżej tej wysokości rozciąga się przestrzeń kosmiczna, która nie podlega zwierzchnictwu terytorialnemu żadnego państwa.

5. Określenie „polski statek wodny lub powietrzny” obejmuje statki (w tym stałe platformy na szelfie kontynentalnym − art. 115 § 15 k.k.) zarejestrowane w Polsce.

6. Tradycyjnym wyjątkiem od zasady terytorialności jest wynikający z prawa międzynarodowego status prawny członków obcych sił zbrojnych stacjonujących w Polsce − zob. np. umowa z dnia 19 czerwca 1951 r. między Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych stacjonujących za granicą (Dz.U. z 2000 r. Nr 21, poz. 257 ze zm.). W większości przypadków popełnienia w Polsce przestępstwa przez członka sił zbrojnych obcego państwa umowa ta przewiduje właściwość sądu i zastosowanie ustawy karnej państwa ojczystego sprawcy.

Art. 6

§ 1. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany.

§ 2. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.

1. Problem czasu, który uważamy za czas popełnienia czynu zabronionego, dotyczy tylko przestępstw materialnych (skutkowych). Zgodnie z § 1 art. 6 jest to czas działania lub zaniechania działania, do którego sprawca był zobowiązany. Wyjątek od tej reguły zawiera art. 101 § 3. Według tego przepisu dla obliczania terminu przedawnienia przestępstwa miarodajny jest czas nastąpienia skutku.

2. Czasem popełnienia tzw. przestępstwa trwałego jest odcinek czasowy („od − do”), w którym sprawca utrzymuje pewien stan rzeczy, np. nielegalnie posiada broń palną albo pozbawia człowieka wolności.

3. W kwestii czasu popełnienia przestępstwa ciągłego − zob. uwagi do art. 12.

4. W § 2 art. 6 ustalono, co należy uważać za miejsce popełnienia czynu zabronionego. Z przepisu tego wynika, że miejsc popełnienia czynu może być więcej niż jedno. Przy czym do zastosowania zasady terytorialności wystarczy, że skutek przestępny nastąpił w Polsce, nawet jeżeli działanie nastąpiło za granicą, a także gdy działanie na terytorium Polski spowodowało skutek za granicą.

Art. 7

§ 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.

§ 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

§ 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5000 złotych, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

1. W prawie polskim tradycyjnie obowiązuje trójpodział czynów karalnych (zbrodnie – występki − wykroczenia), przy czym do przestępstw zaliczamy tylko zbrodnie i występki.

2. Wskazana w § 2 wysokość kary (nie mniej niż 3 lata pozbawienia wolności), jako kryterium zaliczenia do zbrodni, odnosi się do dolnej granicy zagrożenia ustawowego.

Art. 8

Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.

Milczenie ustawy co do możliwości popełnienia ­określonego występku nieumyślnie oznacza, że występek ten może być ­popełniony tylko umyślnie.

Art. 9

§ 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

1. Zasadniczym podziałem przestępstw według kryterium stosunku psychicznego sprawcy do czynu jest podział na umyślne i nieumyślne ich popełnienie. Formy umyślności i nieumyślności nazywane są tradycyjnie formami winy, ponieważ stanowią ważny element i warunek uznania czynu za zawiniony.

2. Z umyślnym popełnieniem czynu zabronionego mamy do czynienia wtedy, gdy sprawca działa w zamiarze jego popełnienia. W art. 9 § 1 znajdujemy opis dwóch rodzajów zamiaru, których kodeks nie nazywa, ale które w nauce prawa karnego i w orzecznictwie przyjęło się określać jako zamiar bezpośredni i zamiar ewentualny.

3. Zamiar bezpośredni polega na tym, że sprawca chce ­popełnić czyn zabroniony (element woli) i jednocześnie uświadamia sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego albo że może je wypełnić (element świadomości). Na przykład strzela do człowieka, uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego polegającego na zabijaniu, i chce zabić.

4. Zamiar ewentualny polega na tym, że sprawca wprawdzie nie chce popełnić czynu zabronionego, ale jednak możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje (element świadomości) i na to się godzi (element woli). Na przykład strzela w kierunku uciekającego człowieka, nie chcąc go zabić, lecz jedynie postraszyć. Przewiduje jednak, że w sytuacji ruchomego celu może dojść do trafienia i zabicia człowieka, i godzi się na to, że zabije.

5. W nauce prawa karnego wyróżnia się tzw. przestępstwa kierunkowe, których cechą charakterystyczną jest to, że do ich znamion należy określony cel (np. „w celu osiągnięcia korzyści majątkowej” − zob. art. 286) motyw (zob. np. art. 194 k.k.) lub pobudka działania sprawcy (np. „pod wpływem współczucia” − zob. art. 150 k.k.) albo szczególny rodzaj wiedzy (art. 238 k.k.). Przestępstwa kierunkowe mogą co do zasady być popełnione tylko w zamiarze bezpośrednim.

6. Istota zamiaru ewentualnego jest w doktrynie prawa karnego różnie rozumiana. Najbardziej przekonująca jest koncepcja W. Woltera (Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973, s. 127), według którego „godzenie się” to nic innego jak obojętność, tzn. sprawca, mając świadomość możliwości popełnienia czynu zabronionego, nie chce go popełnić, ale i nie chce go nie popełnić.

7. W nauce prawa karnego istnieje różnica zdań co do tzw. zamiaru niby-ewentualnego, który polega na tym, że sprawca przy braku pewności co do jednego ze znamion czynu zabronionego „chce” zachowania się objętego znamieniem czasownikowym. Na przykład sprawca nie ma pewności co do tego, że osoba, z którą odbywa stosunek seksualny, nie ukończyła 15 lat (zob. art. 200 k.k.), ale dopuszcza taką możliwość i godzi na nią, a jednocześnie chce odbyć z tą osobą stosunek seksualny. Na pytanie, czy zamiar niby-ewentualny jest zamiarem bezpośrednim czy też ewentualnym, należy udzielić odpowiedzi następującej: niepewność co do jednego ze znamion oznacza automatycznie niepewność co do całości znamion danego czynu zabronionego. W takiej sytuacji stwierdzenie zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego zależy od treści woli sprawcy w stosunku do popełnianego czynu. Jeżeli polega ona na „chceniu”, to mamy do czynienia z zamiarem bezpośrednim, a jeżeli na „godzeniu się”, to mamy do czynienia z zamiarem ewentualnym.

8. Przestępstwa nieumyślne (art. 9 § 2) polegają na tym, że sprawca popełnia te przestępstwa z nieostrożności. Inaczej mówiąc, przesłanką odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne jest popełnienie go na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Jest to element obiektywny przestępstwa nieumyślnego, który jest wspólny obydwu odmianom winy nieumyślnej znanym polskiemu prawu karnemu, tj. lekkomyślności i niedbalstwu.

9. Lekkomyślność polega na tym, że sprawca, świadomie naruszając zasady ostrożności, przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego, lecz przypuszcza, że go uniknie. Przy lekkomyślności (zwanej świadomą winą nieumyślną) czynimy więc sprawcy zarzut z tego, że uświadamiając sobie nieostrożny charakter swego zachowania, nie skorygował go ani nie zaniechał, lecz bezpodstawnie liczył na uniknięcie popełnienia czynu zabronionego.

10. Niedbalstwo polega na tym, że sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego, chociaż może ją przewidzieć. Mamy tu więc do czynienia (inaczej niż przy lekkomyślności) z nieświadomością możliwości popełnienia czynu zabronionego. Do istoty niedbalstwa należy więc, po pierwsze − naruszenie zasad ostrożności, a po drugie − istnienie po stronie sprawcy ­możliwości przewidzenia, że czyn zabroniony zostanie wskutek tego popełniony. To, czy nastąpiło naruszenie zasad ostrożności, ustalamy na podstawie pewnego wzorca obiektywnego, tzn. przymierzając zachowanie sprawcy np. do wzorca wynikającego z zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego, zasad BHP, zasad sztuki medycznej, wzorca „rozsądnego człowieka” itp. Jeżeli zachowanie się domniemanego sprawcy było zgodne z takim wzorcem, to o winie nieumyślnej nie może być mowy. Jeżeli natomiast ustalimy zaistnienie naruszenia, to następnym etapem będzie zbadanie, czy ten konkretny „sprawca” mógł sobie uświadomić, do czego może doprowadzić jego nieostrożne zachowanie się. Tę możliwość ustalamy już w sposób zindywidualizowany, tzn. uwzględniając pewne stałe lub przejściowe cechy sprawcy, jak np. możliwości umysłowe, wiedzę, doświadczenie, a także pewne czynniki występujące w konkretnej sytuacji, np. osłabienie możliwości koncentracji, stres, działanie w sytuacji zupełnie dla sprawcy nowej itp.

11. Jeśli sprawca (w sensie obiektywnym) czynu zabronionego ani nie przewidywał, ani nie mógł przewidzieć jego popełnienia − mamy do czynienia z niezawinionym czynem zabronionym, a wobec tego, zgodnie z § 3 art. 1, nie ma przestępstwa. Na przykład kierowca spowodował śmierć przechodnia, ponieważ naciśnięty przez niego pedał hamulca nie zadziałał, gdyż układ hamulcowy uległ przed chwilą uszkodzeniu, o czym kierowca nie wiedział i nie mógł tego przewidzieć.

12. W art. 9 § 3 przewidziano jeszcze jedną formę winy, mianowicie tzw. winę mieszaną (umyślno-nieumyślną). Wina mieszana dotyczy przestępstw umyślnych typu kwalifikowanego, przy których elementem kwalifikującym jest określony skutek lub dalszy skutek, nazywany przez ustawę następstwem. Na przykład w art. 158 § 1 jest opisane umyślne przestępstwo udziału w bójce lub pobiciu, w których naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego albo zwykłego uszczerbku na zdrowiu. Jest to więc typ podstawowy udziału w bójce lub pobiciu. Jeżeli następstwem takiej bójki lub pobicia jest śmierć człowieka (art. 158 § 3), to mamy do czynienia z typem kwalifikowanym przez następstwo, który polega na tym, że sprawca umyślnie bierze udział w niebezpiecznej bójce lub pobiciu, natomiast następstwo tego zajścia (śmierć człowieka) nie jest przez niego zamierzone, ale zachodzi co do niego wina nieumyślna w postaci lekkomyślności albo niedbalstwa. Wina mieszana nie dotyczy przestępstw kwalifikowanych przez inne znamię niż następstwo − zob. np. art. 189 § 3, gdzie elementem tworzącym kwalifikowany typ pozbawienia człowieka wolności nie jest następstwo, lecz okoliczność czynu polegająca na tym, że pozbawienie wolności połączone jest ze szczególnym udręczeniem ofiary.

13. Przestępstwo z winy mieszanej uważa się za przestępstwo umyślne.

Art. 10

§ 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

§ 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3 lub 4, art. 223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

§ 3. W wypadku określonym w § 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne ­złagodzenie kary.

§ 4. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i ­warunki osobiste za tym przemawiają.

1. Według polskiego prawa odpowiedzialność karną za przestępstwo ponoszą osoby, które popełniły czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Ta sama reguła obowiązuje w odniesieniu do odpowiedzialności za wykroczenia (zob. art. 8 k.w.).

2. Osoba, która nie ukończyła 17 lat, jest nieletnim. Nieletni w zasadzie nie podlegają odpowiedzialności karnej. Stosuje się wobec nich przepisy ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 969). Ustawa ta przewiduje stosowanie wobec nieletnich środków wychowawczych, środków leczniczych i środka poprawczego, jakim jest umieszczenie w zakładzie poprawczym.

Jednakże nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się jednego z czynów wymienionych w art. 10 § 2, może odpowiadać na zasadach określonych w Kodeksie karnym, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, w szczególności jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne. O zastosowaniu tego trybu postępowania decyduje sąd rodzinny.

W przypadku skazania nieletniego na podstawie Kodeksu karnego orzeczona kara ulega łagodzeniu (zob. art. 10 § 3).

W art. 10 § 4 przewiduje się odstąpienie w przeciwnym kierunku od zasady, że granicą wiekową odpowiedzialności karnej jest lat 17. Mianowicie, przy spełnieniu wskazanych w tym przepisie warunków, wobec sprawcy występku, który w chwili czynu ukończył lat 17, ale nie ukończył lat 18 (a więc w zasadzie dorosłego), zamiast kary sąd stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste.

Art. 11

§ 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.

§ 2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

§ 3. W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

1. Wypełnienie jednym czynem znamion więcej niż jednego typu przestępstwa nazywamy zbiegiem przepisów ustawy. Nie zmienia to faktu, że nadal mamy do czynienia z jednym czynem, który kwalifikowany jest ze wszystkich naruszonych przepisów (tzw. kumulatywna kwalifikacja czynu). Na przykład zapłacenie kontrahentowi fałszywym banknotem narusza art. 286 (oszustwo) i art. 310 § 2 (puszczenie w obieg fałszywego pieniądza). Czyn taki kwalifikuje się kumulatywnie z art. 286 i art. 310 § 2, karę zaś wymierza się z przepisu zagrożonego karą najsurowszą, a więc w tym przykładzie z art. 310 § 2.

2. Reguł postępowania w sytuacji zbiegu przepisów nie stosuje się, gdy jest to tylko pozorny zbieg przepisów ustawy. W literaturze prawnokarnej wymienia się trzy typy takiego pozornego zbiegu:

a. wyłączenie przepisu ogólnego przez przepis szczególny (lex specialis derogat legi generali). Jeśli jakiś przepis ma charakter przepisu szczególnego, to wyłącza to zbieg z przepisem ogólnym. Na przykład art. 148 § 4 jest przepisem szczególnym wobec art. 148 § 1, a więc nie można tzw. zabójstwa w afekcie kwalifikować kumulatywnie z § 1 i 4 art. 148;

b. wyłączenie przepisu pochłoniętego przez przepis pochłaniający (lex consumens derogat legi consumptae). W przypadku tej reguły chodzi o sytuację, gdy konkretny czyn wyczerpuje znamiona jednego przestępstwa, a jednocześnie fragment tego czynu wyczerpuje znamiona innego przestępstwa. Na przykład sprawca dokonuje zgwałcenia typu kwalifikowanego z art. 197 § 3 pkt 2, ponieważ pokrzywdzony nie ukończył lat 15. Czynu tego nie można zakwalifikować kumulatywnie z art. 197 i z art. 200, gdyż oznaczałoby to dwukrotne zrobienie sprawcy zarzutu z faktu, że ofiara była małoletnim poniżej lat 15;

c. wyłączenie przepisu subsydiarnego (posiłkowego) przez przepis główny (lex primaria derogat legi subsidiariae). W obowiązującym Kodeksie karnym znany jest jeden przepis posiłkowy tego rodzaju. Jest to art. 231 § 2 (dotyczy on przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez funkcjonariusza publicznego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej), a wynika to z art. 231 § 4, który czyni art. 231 § 2 subsydiarnym, stwierdzając, że nie stosuje się go, jeżeli dany czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego z art. 228, czyli tzw. łapownictwa biernego.

Art. 12

§ 1. Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.

§ 2. Odpowiada jak za jeden czyn zabroniony wyczerpujący znamiona przestępstwa ten, kto w krótkich odstępach czasu, przy wykorzystaniu tej samej albo takiej samej sposobności lub w podobny sposób popełnia dwa lub więcej umyślnych wykroczeń przeciwko mieniu, jeżeli łączna wartość mienia uzasadnia odpowiedzialność za przestępstwo.

1. Artykuł 12 § 1 zawiera definicję przestępstwa ciągłego, która nakazuje, przy spełnieniu pewnych warunków, traktować dwa lub więcej zachowań tego samego sprawcy jako jeden czyn zabroniony. Warunki te są następujące: a) zachowania składające się na przestępstwo ciągłe podjęte są w krótkich odstępach czasu między nimi; b) zachowania te podjęte są w wykonaniu z góry powziętego zamiaru; c) jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.

2. Pojęcia „krótkich odstępów czasu” przepis nie precyzuje. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że mogą to być nawet odstępy kilkumiesięczne (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2006 r., V KK 271/05, OSNKW 2006, nr 5, poz. 50). W prawie karnym skarbowym przyjęto, że jest to okres 6 miesięcy (zob. art. 6 § 2 k.k.s.). Naszym zdaniem należy podzielić pogląd M. Kulika, że takie rozumienie krótkiego okresu jest dopuszczalne także na gruncie Kodeksu karnego (zob. M. Kulik, w: Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2018, teza 4, dostęp: dnia 20 lutego 2018 r.).

3. Wymaganie tożsamości pokrzywdzonego przy zamachu na dobro osobiste odnosi się do takich dóbr, jak godność, dobre imię, nietykalność cielesna, zdrowie, życie, wolność. Nie dotyczy natomiast dóbr zbiorowych, jak np. bezpieczeństwo powszechne, wiarygodność dokumentów, działalność instytucji państwowych i samorządowych. A zatem, jeżeli sprawca, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, znieważy, w krótkich odstępach czasu, osoby X,Y i Z − nie będzie można tych trzech zachowań potraktować jako jednego czynu zabronionego.

4. Warunek, by zachowania były wykonaniem z góry powziętego zamiaru, przesądza o tym, że konstrukcja przestępstwa ciągłego odnosi się tylko do przestępstw umyślnych.