Kultura monastyczna w późnośredniowiecznej Bułgarii - ebook

Mnisi i anachoreci odgrywali różnorakie role w społeczeństwie późnośredniowiecznej Bułgarii. Klasztory i pustelnie były „przystanią zbawienia”, zapewniały odpowiednie warunki do prowadzenia prawdziwie chrześcijańskiego życia. Mnisi - najbliżsi Bogu spośród ludzi („ziemscy aniołowie i niebiańscy ludzie”) - sprawowali modlitewną opiekę nad chrześcijańską ekumeną. Ich orędownictwu wierni powierzali swoje codzienne troski, a władcy - losy kraju. Środowiska klasztorne ze swoimi skryptoriami jawią się nam jako najaktywniejsze ośrodki kulturotwórcze. Znajomość podstaw kultury mniszej jest niezbędna dla zrozumienia wielu zagadnień związanych z życiem ówczesnych Bułgarów. Niniejsza monografia daje przegląd tych aspektów życia mnichów i eremitów, które przesądziły o ich odrębności. Analizie poddany został system norm i wartości oraz struktura tej grupy, a także jej znaczenie jako instytucji społecznej. Dokonana przez autora metodyczna selekcja źródeł zaowocowała świeżym spojrzeniem na wiele zagadnień aktualnych dla filologów i historyków.

Książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej, przygotowywanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Mirosława J. Leszki w Katedrze Historii Bizancjum i obronionej w lipcu 2017 r.

„Na podstawie solidnej analizy źródłowej rozprawa przedstawia ówczesne ideały życia ascetycznego, dotyczące celu życia mnichów, hierarchii ideałów i poszczególnych wzorców, jak i sposobu ich realizacji, jak kseniteia, wyobcowanie i wyrzeczenie się świata i siebie, pokuta czy modlitwa. Dobrze wydobywa z tekstów źródłowych napięcia, jakie istniały między wysokimi ideałami a słabością ludzką przejawiająca się w mniszej codzienności. Właściwie także przedstawia różne formy życia monastycznego: wspólnotowe, pustelnicze czy półpustelnicze, a także relacje społeczne, które były udziałem ówczesnych mnichów.

Ks. prof. dr hab. Józef Naumowicz
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

Wstęp 7

Rozdział I. Źródła 13

1. Lektury mnisze 15

1.1. Inwentarze bibliotek klasztornych 17

1.2. Lektury mnichów według typikonów 22

1.2.1. Psalmodia, hymnografia, lektury biblijne 23

1.2.2. Lektury zalecane przez typikony i inne świadectwa piśmienne 27

1.3. Repertuar kodeksów zachowanych 31

1.4. „Impact factor”: dzieła cytowane 33

2. Teksty normatywne 35

3. Żywoty późnośredniowiecznych mnichów bułgarskich 38

4. Żywoty świętych mnichów napisane w XIII–XIV w. 42

5. Dokumenty donacyjne 46

Rozdział II. Kultura monastyczna 49

1. Ideały życia monastycznego 50

1.1. Kseniteia, wyobcowanie, wyrzeczenie się świata i siebie 59

1.2. Pokuta 75

1.3. Modlitwa 78

2. Style życia monastycznego 82

2.1. Cenobityzm 82

2.2. Anachoretyzm 89

2.3. Hezychazm i semianachoretyzm 93

2.4. Idiorytmia, autoproskoptyzm i inne nieprawidłowości w życiu monastycznym 96

3. Mnisi a społeczeństwo 101

3.1. Życiorysy świętych mężów 104

3.2. Opiekunowie i obrońcy państwa 132

3.3. Duszpasterstwo mnisze 139

3.4. Klasztory – centra działalności gospodarczej, literackiej i edukacyjnej 147

Zakończenie 151

Aneks. Nomokanon CIAI 1160 153

Wykaz skrótów 191

Bibliografia 195

Źródła 195

Opracowania 201

Summary 217

Indeks osób 219

Indeks nazw geograficznych, miejscowych i etnicznych 223