Ład akademicki w uniwersytecie korporacyjnym. Teorie, instytucje, efektywność - ebook

Reformy systemów szkolnictwa wyższego w Polsce i innych krajach zmieniają logikę funkcjonowania instytucji akademickich. Można wskazać trzy filary tych zmian, upodabniających w powszechnym odczuciu uniwersytety do korporacji. Są to: profesjonalizacja procesów zarządzania uczelniami, rosnące znaczenie trzeciej misji uniwersytetu oraz menedżerskie struktury władzy.

W monografii podjęta została próba konfrontacji struktur zarządzania i nadzoru nad korporacjami, stosowanych od wielu lat w świecie biznesu i sprawdzonych w praktyce, z nowymi rozwiązaniami wprowadzanymi do akademickiego środowiska instytucjonalnego. Wielowątkowe rozważania stały się podstawą do sformułowania konkluzji, że możliwa jest koegzystencja dwóch pozornie sprzecznych idei kryjących się pod pojęciami „uniwersytetu Humboldta” i „uniwersytetu korporacyjnego” – jeżeli zastosować złagodzoną wersję menedżeryzmu, w jej zhumanizowanej, neokolegialnej formie. Taki kierunek zmian w instytucjach szkolnictwa wyższego wymaga zredefiniowania struktur władzy i metod zarządzania uniwersytetem, przy jednoczesnym utrzymaniu tradycyjnych norm i wartości akademickich. Zreformowany uniwersytet powinien być organizacją, która będzie skuteczna i efektywna, ale jednocześnie utrzyma równowagę między odpowiedzialnością kierownictwa a współuczestnictwem akademickim. Uniwersytet, zachowując walor „racjonalności instytucjonalnej”, pozostanie dla tych na zewnątrz i dla tych wewnątrz legitymizowaną wersją instytucji akademickiej.

Wstęp 11

Rozdział 1. Governance w uniwersytecie 23

1.1. Wprowadzenie 23

1.2. Czym jest governance? 24

1.3. Academic governance jako ład akademicki 30

1.4. Zewnętrzny i wewnętrzny ład akademicki 33

1.5. Typologie ładu akademickiego 42

1.5.1. Typologia Baldridge’a 42

1.5.2. Model Clarka 45

1.5.3. Typologia Brauna-Merriena 50

1.5.4. Typologia McNaya 53

1.5.5. Typologia Olsena 56

1.5.6. Typologia Dobbinsa, Knilla, Vögtle 60

1.5.7. Typologia Capano 65

1.5.8. Typologia Whitleya 68

1.6. Ewolucja ładu akademickiego – od uniwersytetu Humboldta do uniwersytetu korporacyjnego 72

1.7. Podsumowanie 78

Rozdział 2. Ład akademicki z perspektywy nowego zarządzania publicznego 81

2.1. Wprowadzenie 81

2.2. „Rządzenie bez rządu” jako paradygmat zarządzania publicznego 82

2.3. Menedżeryzm jako implementacja nowego zarządzania publicznego w sektorze szkolnictwa wyższego 88

2.4. Prorynkowa transformacja uniwersytetu 93

2.5. Czy uniwersytet korporacyjny może być wciąż uniwersytetem? 102

2.6. Alternatywne koncepcje zarządzania sektorem publicznym i sterowania sektorem szkolnictwa wyższego 117

2.6.1. Współzarządzanie publiczne 117

2.6.2. Neoweberyzm 119

2.7. Podsumowanie 120

Rozdział 3. Teorie ładu akademickiego 123

3.1. Wprowadzenie 123

3.2. Teoria agencji 125

3.2.1. Problem agencji w relacjach wewnątrzkorporacyjnych 125

3.2.2. Problem agencji w sektorze szkolnictwa wyższego 126

3.3. Teoria służebności 131

3.3.1. Altruizm stewarda versus oportunizm agenta 131

3.3.2. Uniwersytet jako „dobry steward” zasobów publicznych 132

3.4. Teoria interesariuszy 134

3.4.1. Organizacja jako koalicja grup interesów 134

3.4.2. Trzecia misja uniwersytetu z perspektywy teorii interesariuszy 135

3.5. Teoria zasobowa 139

3.5.1. Kontrola nad zasobami jako mechanizm alokacji władzy 139

3.5.2. Autonomia uniwersytetu a zależność od zasobów 141

3.6. Teoria neoinstytucjonalna 145

3.6.1. Wpływ środowiska instytucjonalnego na organizacje 145

3.6.2. Uniwersytety jako „organizacja instytucjonalna” 152

3.7. Teoria uwarunkowań kulturowych 156

3.7.1. Wpływ kultury na instytucje ładu społecznego 156

3.7.2. Kultura a tożsamość instytucjonalna uniwersytetu 159

3.8. Teoria cybernetyczna 164

3.8.1. Cybernetyczna koncepcja sterowania organizacjami 164

3.8.2. Uniwersytet cybernetyczny 165

3.9. Teoria polityczna 167

3.9.1. Państwo jako kreator instytucji ładu publicznego 167

3.9.2. Rola uniwersytetów w procesach kreowania publicznego ładu instytucjonalnego 168

3.10. Teorie ładu akademickiego a teorie ładu korporacyjnego 169

3.11. Podsumowanie 174

Rozdział 4. Instytucje ładu akademickiego 175

4.1. Wprowadzenie 175

4.2. Organy władzy uczelni 176

4.2.1. Organy jednoosobowe 177

4.2.2. Organy kolegialne 179

4.2.3. Organy nadzorczo-doradcze 184

4.3. Kodeksy dobrych praktyk akademickich 190

4.4. Polityka wynagradzania 199

4.5. Transparentność uniwersytetów 215

4.6. Rankingi akademickie 224

4.7. Interesariusze 244

4.8. Instytucje w narodowych systemach ładu akademickiego 251

4.8.1. Holandia – system napoleoński 252

4.8.2. Finlandia – system Humboldtowski 258

4.8.3. Australia – system anglosaski 264

4.9. Instytucje w systemach ładu akademickiego i ładu korporacyjnego 275

4.10. Podsumowanie 278

Rozdział 5. Doskonałość jako akademicki wymiar dokonań uniwersytetów 281

5.1. Wprowadzenie 281

5.2. Doskonałość akademicka a misje uczelni publicznych 283

5.3. Doskonałość akademicka – jak mierzyć dokonania uniwersytetu? 285

5.3.1. Perspektywy pomiaru dokonań uniwersytetów 285

5.3.2. Skuteczność 289

5.3.3. Efektywność 290

5.3.4. Efektywność zasobowa 294

5.3.5. Efektywność instytucjonalna 296

5.4. Metody oceny doskonałości akademickiej 298

5.4.1. Bibliometria w ocenie dokonań naukowych 298

5.4.2. Uniwersytet światowej klasy z perspektywy rankingów akademickich 308

5.4.3. Doskonałość akademicka a zarządzanie strategiczne uczelniami 324

5.4.4. Data Envelopment Analysis 331

5.4.5. Stochastyczna analiza graniczna 337

5.5. Dokonania uniwersytetu w świetle teorii ładu akademickiego 342

5.6. Podsumowanie 346

Rozdział 6. Ład akademicki a reforma systemu szkolnictwa wyższego w Polsce 349

6.1. Wprowadzenie 349

6.2. Reformy ładu akademickiego 352

6.3. Kierunki zmian instytucjonalnych struktur władz uniwersytetów 356

6.3.1. „Twardy” menedżeryzm 356

6.3.2. „Miękki” menedżeryzm 364

6.4. Ewolucja logiki instytucjonalnej w Ustawie 2.0 – propozycje reform 371

6.4.1. Reformy z perspektywy teorii ładu akademickiego 371

6.4.2. Instytucje ładu akademickiego w reformowanym systemie szkolnictwa wyższego 381

6.4.3. Doskonałość akademicka 392

6.5. Uniwersytet w nowym środowisku instytucjonalnym – wyniki badań 395

6.5.1. Struktury władzy w zreformowanym uniwersytecie 395

6.5.2. Rada uczelni jako nowy organ władzy 396

6.5.3. Wydział w strukturach władzy uczelni 398

6.6. Podsumowanie 409

Zakończenie 413

Bibliografia 419

Spis tabel 467

Spis rysunków 469