Magia kotów - ebook

OD AUTORKI

Koty nie od za­wsze były obec­ne w moim ży­ciu. Żyły so­bie gdzieś w po­bli­żu, tak jak żyją gaw­ro­ny, jasz­czur­ki czy inne zwie­rzę­ta, z któ­ry­mi nie przy­cho­dzi nam do gło­wy wcho­dzić w bliż­sze re­la­cje. W ro­dzi­nie, z któ­rej po­cho­dzę, po­ja­wia­ły się psy – były „czy­tel­ne”, zro­zu­mia­łe i miłe – to było ta­kie na­tu­ral­ne, że­ pra­gnie­my ich to­wa­rzy­stwa.

Nie mia­łam po­ję­cia, co ro­bię, bio­rąc swo­je­go pierw­sze­go kota – cał­ko­wi­cie czar­ne­go, któ­re­mu da­łam na imię Kla­kier. Wzię­łam go tro­chę z prze­ko­ry – nie mia­łam wów­czas żad­nej wie­dzy o ko­tach. Z ma­łej, słod­kiej ku­lecz­ki wy­ra­sta­ło zwie­rzę pięk­ne, nie­za­leż­ne, ego­cen­trycz­ne i fa­scy­nu­ją­ce. Ob­co­wa­nie z nim na co dzień było ogrom­nie zaj­mu­ją­ce. Kot bu­dził sza­cu­nek, choć nie­kie­dy jego za­cho­wa­nie by­wa­ło iry­tu­ją­ce.

Po Kla­kie­rze po­ja­wi­ło się w moim domu i ży­ciu jesz­cze kil­ka ko­tów – dwa z nich mam do dziś. Każ­dy jest inny, nie­po­wta­rzal­ny, jak inne i nie­po­wta­rzal­ne jest każ­de stwo­rze­nie.

Na­tu­ra kota, jego oso­bo­wość i zmy­sły ocza­ro­wa­ły mnie. Z za­in­te­re­so­wa­niem za­czę­łam ob­ser­wo­wać, jak róż­ne jest po­dej­ście lu­dzi do tych zwie­rząt, jak wie­le jest są­dów i prze­są­dów, do­mnie­mań i kon­fa­bu­la­cji. Wie­le z nich jest zde­cy­do­wa­nie nie­praw­dzi­wych, ale jed­no jest praw­dą: zwie­rzę­ta te wzbu­dza­ją sil­ne emo­cje.

W tej książ­ce sta­ra­łam się ze­brać ugrun­to­wa­ne przez wie­ki w róż­nych kra­jach i re­li­giach prze­ko­na­nia na te­mat ko­tów. Tro­pi­łam je w po­rze­ka­dłach, przy­sło­wiach i za­bo­bo­nach, któ­re to­wa­rzy­szą nam w co­dzien­nym ży­ciu.

Mam na­dzie­ję, że ta książ­ka po­zwo­li tym z Was, któ­rzy od­no­szą się do ko­tów z re­zer­wą czy na­wet z nie­chę­cią, na spoj­rze­nie na nie z za­in­te­re­so­wa­niem, a być może na­wet z po­dzi­wem i bez uprze­dzeń.

Tak zwa­ni „ko­cia­rze”, czy­li wiel­bi­cie­le ko­tów, są ich orę­dow­ni­ka­mi i im nie trze­ba tłu­ma­czyć, na czym po­le­ga ma­gia ko­tów..

Ży­czę Pań­stwu cie­ka­wej lek­tu­ry.

Barbara SieradzanWSTĘP

Trud­no mieć obo­jęt­ny sto­su­nek do ko­tów. Jest w nich coś tak nie­zwy­kłe­go, że albo nas po­ru­sza­ją i za­chwy­ca­ją, albo bu­dzą w nas in­ten­syw­nie ne­ga­tyw­ne sko­ja­rze­nia. Są­dzę, że ktoś, kto do­brze po­znał na­tu­rę kota, nie może go nie po­dzi­wiać. Nie­któ­rzy lu­dzie twier­dzą, że nie lu­bią ko­tów – ja my­ślę, że ra­czej się ich w ja­kiś spo­sób oba­wia­ją. Taka jest ludz­ka na­tu­ra: nie ufa­my temu, co jest nam obce.

Tak po­wsta­ło wie­le prze­są­dów na te­mat tych zwie­rząt. Przy­pi­su­je się im pa­ra­nor­mal­ne wła­ści­wo­ści, gdyż pięk­na po­wierz­chow­ność ukry­wa szcze­gól­ną isto­tę, wy­po­sa­żo­ną nie tyl­ko w nie­sły­cha­nie spraw­ne zmy­sły, lecz tak­że w nie­tu­zin­ko­wą oso­bo­wość.

Kot nie daje się ła­two po­znać. Jest in­tro­wer­ty­kiem, co wią­że się z jego na­tu­rą dra­pież­ni­ka. Ma swój świat, któ­re­go ele­men­tem – na­wet bar­dzo mi­łym – mo­że­my być, ale któ­re­go nie wy­peł­ni­my cał­ko­wi­cie. Kot nie jest zwie­rzę­ciem oswo­jo­nym – jest za­le­d­wie udo­mo­wio­ny, co ozna­cza, że ży­jąc bli­sko czło­wie­ka, za­cho­wał swą nie­za­leż­ność. Może to wła­śnie po­wo­du­je, że przy­pi­su­je mu się tak pe­jo­ra­tyw­ne ce­chy jak zło­śli­wość czy pod­stęp­ność. Wy­ni­ka to z nie­zna­jo­mo­ści ko­ciej na­tu­ry – kot po pro­stu żyje we­dług swo­ich za­sad, któ­re nie za­wsze przy­pa­da­ją nam do gu­stu. Nie­ste­ty, czło­wiek wciąż pró­bu­je pod­po­rząd­ko­wać so­bie ota­cza­ją­cy go świat, a kot się tym za­bie­gom wy­my­ka. Jest to zwie­rzę dla tych osób, któ­re po­tra­fią usza­no­wać prze­strzeń in­nej isto­ty bez na­rzu­ca­nia jej wła­snej woli. A więc nie dla każ­de­go.

Istot­ną rolę w po­strze­ga­niu kota od­gry­wa jego spo­sób po­ru­sza­nia się, mięk­kość i gra­cja, pu­szy­stość fu­tra (poza bez­wło­sym sfink­sem!) a przede wszyst­kim nie­zwy­kłe oczy. To wszyst­ko na­da­je zwie­rzę­ciu aurę ta­jem­ni­czo­ści. Wraż­li­wym zmy­słom, re­agu­ją­cym na zja­wi­ska nie za­wsze wi­docz­ne czy sły­szal­ne dla czło­wie­ka, przy­pi­su­je się ma­gicz­ne zna­cze­nie. Nie­któ­rzy twier­dzą, że koty wy­czu­wa­ją, kie­dy śmierć przyj­dzie po ko­goś z do­mow­ni­ków, że wi­dzą du­chy, że prze­czu­wa­ją zja­wi­ska nie­do­stęp­ne na­szym zmy­słom. Może to tyl­ko ostrzej­sze od­bie­ra­nie dźwię­ków i ob­ra­zów, a może… Kto to wie? A za­tem przyj­rzyj­my się kotu bli­żej.

SKĄD WZIĄŁ SIĘ KOT?

Oczy­wi­ście z Afry­ki – tak jak i my. Hi­sto­ria kota to hi­sto­ria ssa­ków – po­cho­dzi­my od pry­mi­tyw­nych nie­wiel­kich zwie­rząt, któ­re po­ja­wi­ły się na Zie­mi oko­ło 225 mi­lio­nów lat temu. Wie­le cza­su mu­sia­ło upły­nąć, za­nim ukształ­to­wa­ło się zwie­rzę, któ­re dziś zna­my jako kota.

Pro­to­pla­sta­mi kota są Mia­ci­dae, ro­dzi­na zwie­rząt za­miesz­ku­ją­cych te­re­ny le­śne (wy­ko­pa­li­ska z ich szcząt­ka­mi znaj­du­ją się na te­re­nie ca­łej Eu­ra­zji), któ­ra dała po­czą­tek wszyst­kim ssa­kom dra­pież­nym. Same Mia­ci­dae stop­nio­wo wy­gi­nę­ły, ale od nich wy­wo­dzi się 236 ga­tun­ków ży­ją­cych współ­cze­śnie zwie­rząt, mię­dzy in­ny­mi ła­szo­wa­te. Do ła­szo­wa­tych na­le­żą że­ne­ty i cy­we­ty – zwie­rzę­ta o wy­dłu­żo­nym cie­le, pro­wa­dzą­ce noc­ny tryb ży­cia. Od­ży­wia­ły się one nie­wiel­ki­mi ssa­ka­mi i pta­ka­mi bądź owo­ca­mi, ga­da­mi i ich ja­ja­mi. Od pra­cy­wet po­cho­dzą ko­to­wa­te – czy­li Fe­li­dae.

Cie­ka­wost­ką w ge­ne­alo­gii ko­tów są koty sza­blo­zęb­ne, któ­rych gór­na szczę­ka była wy­po­sa­żo­na w po­tęż­ne, za­krzy­wio­ne kły. Wciąż nie wie­my, dla­cze­go zwie­rzę­ta te cał­ko­wi­cie wy­mar­ły, i to jed­no­cze­śnie w Ame­ry­ce i Eu­ra­zji. Je­dy­nie w Ka­li­for­nii stwier­dzo­no ich obec­ność jesz­cze przed 13 ty­sią­ca­mi lat. Szczę­śli­wie inne ko­to­wa­te prze­trwa­ły, ule­ga­jąc dal­szej ewo­lu­cji.

Po­dej­rze­wa się, że dzi­siej­sze koty po­cho­dzą bez­po­śred­nio od kota nu­bij­skie­go, bli­sko spo­wi­no­wa­co­ne­go ze żbi­kiem; oba te zwie­rzę­ta na­uka za­li­cza do jed­ne­go ga­tun­ku. Kot nu­bij­ski za­sie­dla całą Afry­kę, a tak­że Pół­wy­sep Arab­ski poza te­re­na­mi pu­styn­ny­mi i la­sa­mi tro­pi­kal­ny­mi. Jest do­brze przy­sto­so­wa­ny do eg­zy­sten­cji w tych wa­run­kach, na­wet pod wzglę­dem umasz­cze­nia: koty le­śne mają ciem­niej­szą okry­wę wło­so­wą, koty prze­by­wa­ją­ce na te­re­nach tra­wia­stych – ja­śniej­szą.

Szcząt­ki pierw­sze­go udo­mo­wio­ne­go kota zna­le­zio­no na Cy­prze, a wiek wy­ko­pa­li­ska da­to­wa­ny jest na 9,5 ty­sią­ca lat. Praw­do­po­dob­nie neo­li­tycz­ni miesz­kań­cy wio­ski za­ko­pa­li zwie­rzę wraz z jego wła­ści­cie­lem po śmier­ci, po­nie­waż dwa szkie­le­ty zna­le­zio­ne zo­sta­ły w bli­skim są­siedz­twie, a ich wiek jest po­dob­ny. In­for­ma­cja o tym zna­le­zi­sku zo­sta­ła opu­bli­ko­wa­na w cza­so­pi­śmie „Scien­ce” w 2004 roku.

Człowiek jest na tyle cywilizowany, na ile może zrozumieć kota.

Jean Cocteau

Naj­ogól­niej rzecz bio­rąc, ko­to­wa­te dzie­li się na: koty duże, ry­czą­ce – Pan­the­ra, czy­li lew, ty­grys, lam­part i ja­gu­ar (od 2006 roku za­li­cza się do nich rów­nież ir­bi­sa czy­li pan­te­rę śnież­ną – ona jed­nak­że nie ry­czy tak do­no­śnie jak jej czte­rej wy­mie­nie­ni ku­zy­ni); Aci­no­nyx – na­le­ży do niej tyl­ko ge­pard, oraz Fe­lis, czy­li koty miau­czą­ce – małe.

Współ­cze­sna na­uka wy­od­ręb­ni­ła po­nad 30 ga­tun­ków ko­tów ma­łych, w więk­szo­ści ży­ją­cych dzi­ko w róż­nych stre­fach geo­gra­ficz­nych i na wszyst­kich kon­ty­nen­tach z wy­jąt­kiem An­tark­ty­dy i Au­stra­lii. Ga­tun­ki roz­prze­strze­ni­ły się na sku­tek ru­chów sko­ru­py ziem­skiej. Oczy­wi­ście współ­cze­śnie koty za­miesz­ku­ją wszyst­kie kon­ty­nen­ty, ale na tych dwóch nie są zwie­rzę­ta­mi ro­dzi­my­mi; przy­pły­nę­ły wraz z czło­wie­kiem na stat­kach.

Lu­dzie dość szyb­ko do­strze­gli wa­lo­ry kota jako tę­pi­cie­la szczu­rów – gry­zo­nie te sta­no­wi­ły ist­ną pla­gę za­gra­ża­ją­cą zbio­rom. Do roz­prze­strze­nie­nia się ko­tów przy­czy­ni­li się zwłasz­cza Fe­ni­cja­nie, któ­rzy, han­dlu­jąc, do­cie­ra­li do wie­lu kra­jów.

Tak w wiel­kim skró­cie wy­glą­da koci ro­do­wód; gdzieś na po­cząt­ku dro­gi ewo­lu­cyj­nej mie­li­śmy z nimi wspól­nych przod­ków – jak wszyst­kie ssa­ki.BIBLIOGRAFIA

Bajki azjatyckie, www.kocidom.waw.pl/bajki-azjatyckie.html, dostęp: 21.01.2019.

Balicka Bogda, Kot święty i przeklęty. Białystok: Studio Astropsychologii 2006.

Bessant Claire, Cutts Paddy, Viner Bradley, Kot – rasy, pielęgnacja, zachowanie, wychowanie, przeł. Przemysław Duda, Warszawa: Klub dla Ciebie 2002.

Bojs Karin, Jak kot udomowił człowieka, „Gazeta Wyborcza”, 23.05.2018, http://wyborcza.pl/7,75400,23430046,jak-kot-udomowil-czlowieka.html, dostęp: 20.01.2019.

Breyer Melissa, Uwaga! Kot na pokładzie!, https://www.koty.pl/uwaga-kot-na-pokladzie/, dostęp: 20.01.2019.

Carpenter Frances, Księżniczka z kamforowego drzewa, przeł. Ewa Kołaczkowska, Juliusz Makowski, Warszawa: Nasza Księgarnia 1966.

Cupak Agnieszka, Święte i przeklęte. Jak koty podbiły świat, https://www.koty.pl/swiete-i-przeklete-czyli-rzecz-o-kotach-bostwach-i-diablach/, dostęp: 20.01.2019.

Czy plaga Czarnej Śmierci to efekt urządzonej przez papieża Grzegorza IX krucjaty przeciw kotom?, http://joemonster.org/art/36714, dostęp: 20.01.2019.

Grębecka Zuzanna, Kot, „Wróżka”, nr 3/2012, https://www.wrozka.com.pl/magia/magia-przedmiotow/6676-kot, dostęp: 20.01.2019.

„Kociarze”, czyli dlaczego Polskę ominęła „czarna śmierć”?, https://www.salon24.pl/u/roux/773146,kociarze-czyli-dlaczego-polske-ominela-czarna-smierc, dostęp: 20.01.2019.

Kopaliński Władysław, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm 2011.

Kot nubijski, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kot_nubijski, dostęp: 18.01.2019.

Kot w starożytnym Egipcie, http://www.kocidom.waw.pl/starozytny-egipt/442-kot-w-starozytnym-egipcie.html, dostęp 20.01.2019.

Koty w tradycjach i kulturach azjatyckich, cz. 1, http://fantastykamitologia.blogspot.com/2014/08/koty-w-tradycjach-i-kulturach_17.html, dostęp: 20.01.2019.

Krawczyk Bartłomiej, Śladami czarownic i ich zwierzęcych sług, https://bartkrawczyk.natemat.pl/56393,sladami-czarownic-i-ich-zwierzecych-slug-wywiad, dostęp: 20.01.2019.

Likowska Ewa, Kocie przesądy, https://www.tygodnikprzeglad.pl/kocie-przesady/, dostęp: 20.01.2019.

Lorenz Konrad, I tak człowiek trafił na psa, Warszawa: Wydawnictwo W.A.B. 2013.

Łabędzka Kamila, Historia kota na ziemiach polskich, https://www.slawoslaw.pl/historia-kota-na-ziemiach-polskich/, dostęp: 20.01.2019.

Maneki-neko japoński kot przynoszący szczęście, http://www.kocidom.waw.pl/japonia.html, dostęp: 20.01.2019.

Mark Joshua J., Cats in the Ancient World, 2012, https://www.ancient.eu/article/466/cats-in-the-ancient-world/, dostęp 20.01.2019.

Moje 3 po 3, blog Agnieszki Jagody, http://moje3po3.com/, dostęp: 18.01.2019.

Nagórska Magdalena, Bajki, mity legendy, www.kocidom.waw.pl/basnie-mity-legendy.html?start=6, dostęp: 21.01.2019.

Nowakowska Joanna, Dlaczego i jak koty mruczą?, https://www.koty.pl/dlaczego-i-jak-koty-mrucza, dostęp: 20.01.2019.

Nowakowska Joanna, Rude koty są jakieś inne. Poznaj ich ukryte tajemnice, online https://www.koty.pl/rude-koty-sa-jakies-inne-poznaj-ukryte-tajemnice/, dostęp: 20.01.2019.

Nowakowska Joanna, Szylkret – 6 rzeczy, których nie wiedziałeś, https://www.koty.pl/szylkret-6-rzeczy-ktorych-wiedziales/, dostęp: 20.01.2019.

Ogarek-Czoj Halina, Pradzieje i legendy Korei, Warszawa: Iskry 1981.

Parchimowicz Nikoletta, Czy wiedziałeś, że rudy kot to prawie zawsze… kocur?! Jak to możliwe?, https://www.koty.pl/ruda-kotka-to-rzadkosc/, dostęp: 20.01.2019.

Pomnik ku czci kota podróżnika, https://www.koty.pl/ku-czci-kota-podroznika/, dostęp: 20.01.2019.

Purrrfekcyjny relax!, https://www.koty.pl/purrrfekcyjny-relax/, dostęp: 20.01.2019.

Sidorski Roman, Kot. Najbardziej znienawidzone zwierzę w dziejach?, https://ciekawostkihistoryczne.pl/2015/03/26/kot-najbardziej-znienawidzone-zwierze-w-dziejach/#2, dostęp: 20.01.2019.

Skrudlik Mieczysław, Chrystianizm a świat zwierzęcy, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1938.

Szydełko Marta, Trójkolorowy kot to niemal zawsze..., https://koty24.pl/mam-kota,ac415/trojkolorowy-kot-to-niemal-zawsze,3934, dostęp: 20.01.2019.

Vigne J.-D., Guilaine J., Debue K., Haye L., Gérard P., Early Taming of the Cat in Cyprus. “Science”, 09.04.2004: 304(5668), s. 259, DOI: 10.1126/science.1095335.

Wirth-Dzięciołowska Elżbieta, Poradnik hodowcy kotów, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico 2008.

Portale internetowe:

Koci Dom, http://www.kocidom.waw.pl/

Koty24, https://koty24.pl/

Koty.pl, https://www.koty.pl/

Mój Pies, https://www.mojpies.com/

Świat Kotów, http://swiatkotow.pl/