Miejsce uniwersytetu w średniowiecznej Europie - ebook

Wstęp

Średniowiecze jest okresem w kulturze między starożytnością a nowożytnością. Niektórzy badacze historii dzielą tę epokę na trzy okresy: wczesne średniowiecze (koniec Vw. — IXw.), mianowicie okres „Tardoantico” (późnej starożytności) i narodzin feudalizmu; klasyczne średniowiecze (X — XIIIw.) — okres wielkiego rozkwitu kultury stanowej i późne średniowiecze (XIV — XVw.) — czas kryzysu Starego Ładu opierającego się na maksymie „_oratores, bellatores, laboratores_”, czyli „modlący się, walczący, pracujący” albo duchowieństwo, rycerstwo i chłopi. Data końcowa średniowiecza nie jest jednoznacznie określona. W historiografii przyjmuje się za koniec średniowiecza 1453 r. — aneksja Bizancjum przez Imperium Osmańskie bądź 1492 r. — wyprawa Krzysztofa Kolumba do Ameryki.

Z perspektywy kultury jest to okres między regresem starożytnego szkolnictwa a upublicznieniem szkół w XIX wieku, epoka dialogu między kulturą nauki a kulturą ludową, zabobonu, mistycyzmu.

Niniejsza praca podejmie próbę analizy wpływu uniwersytetów na rozwój europejskiej kultury i nauki.Powstanie uniwersytetów

W klasztorach od VI w. prowadzono nauczanie mające na celu podniesienie poziomu intelektualnego mnichów. Kształcenie w murach klasztorów polegało na nauce czytania, pisania, lekturze Biblii i przepisywaniu ksiąg religijnych. Szkoły klasztorne nie zaspokajały potrzeb społeczeństwa V — VIII w. Szkoły publiczne występowały tylko w największych miastach królestw barbarzyńskich plemion, co obniżało poziom intelektualny ludności. Nauczano w tych szkołach podstaw, gramatyki i retoryki (pozostałość po szkołach antycznych).

W XI w. szkoły klasztorne zaczęły przyciągać osoby świeckie. Napływ osób świeckich spowodował powstanie _studium generale_. _Studium generale_ miało program bardziej zaawansowany niż szkoły lokalne uczące podstaw z elementami retoryki i gramatyki, mianowicie poznawanie sztuk wyzwolonych — _trivium_ (retoryka, gramtyka, dialektyka) i _quadrivium_ (muzyka, arytmetyka, geometria, astronomia). Bulle papieskie ustanowiły międzynarodowy status takiego typu uczelni, dlatego nazwę _studium generale_ nosiły wszystkie średniowieczne uniwersytety do końca średniowiecza. W XII w. rozpoczął się intensywny proces urbanizacji, wraz z którym _studium generale_ przejęły hierarchię panującą w cechach (uczniowie, czeladnicy, mistrzowie). Nowe społeczeństwo potrzebowało wykształconych ludzi.

Pierwsze _studium generale_ powstało w Bolonii w 1088 roku. Nie była to jednolita uczelnia, lecz dwie odrębne uczelnie wschodzące w skład korporacji uniwersyteckiej: ultramontańska (dla studentów spoza Alp) i cytramontańska (dla studentów włoskich). Te zaś składały się z dużej ilości nacji skupiających studentów.

Drugi w Europie uniwersytet powstał w Paryżu na początku XIII w. przez połączenie kilku szkół monastycznych. Swoją obecną nazwę zawdzięcza Robertowi de Sorbon, kapelanowi króla Francji Ludwika IX, który w 1257 założył szkołę dla ubogich.

Kolejny ważny pod względem organizacji uniwersytet został założony przez Fryderyka II w 1224 w Neapolu. Decyzja ta była przełomowa, ponieważ wyzwalała uczelnię spod władzy papieskiej.

Inne studium generale powstały w Oksfordzie (1167), Cambridge (1209), Palencii (1214), Salamance (1218), Padwie (1222), Montpellier (1289). Europa Wschodnia dążyła do utworzenia własnych uczelni wyższych. Wskutek tego powstał Uniwersytet Karola w Pradze (1348), później Akademia Krakowska (1364).

Powstanie pierwszych _universitas magistrorum et scholarorum_ zmieniło kulturowo-naukowe oblicze średniowiecznej Europy.Program nauczania

Szkolnictwo wczesnego średniowiecza

W VI — VII w. rozpoczął się rozwój sieci szkół klasztornych w celu podniesienia poziomu wykształcenia mnichów. W szkołach klasztornych dzielono na illiterati — nowicjuszy, literatti — umiejących czytać i pisać, psalteratti — znających psałterz. Pomimo nauki _trivium_ w przyklasztornych uczelniach wprowadzano elementy _quadrivium._ W program nauczania arytmetyki wchodziło wykonywanie prostych obliczeń na cyfrach rzymskich. Nauczanie geometrii polegało na dokonywaniu pomiarów oraz wykonywaniu konstrukcji geometrycznych. Astronomia polegała na przewidywaniu zjawisk niebieskich oraz układaniu kalendarzy kościelnych. W nauczanie muzyki wchodził śpiew liturgiczny i nauka harmonii. W praktyce nauka _quadrivium_ ograniczała się do muzyki oraz arytmetyki. Większość czasu przewidzianego na nauczanie poświęcano na kopiowanie Biblii i dzieł cieszących się autorytetem. Przepisywanie Księgi Ksiąg miało na celu kultywację cierpliwości, skurpulatności oraz precyzji u mnichów.

Szkoły publiczne opierały swój program nauczania na podstawie programowej szkół antycznych. Nauczano w tych szkołach podstawowych umiejętności, gramatyki i retoryki. Jako pomoce naukowe służyły dzieła rzymskich poetów: Wergiliusza, Horacego, Kwintyliana. Gramatyka pełniła funkcję zbioru zasad poprawnej składni oraz fleksji. Nauczanie retoryki ochrzczonej przez Kwintyliana mianem _ars bene dicendi _(sztuka dobrego mówienia) polegało na nauczaniu prawidłowej wymowy w połączeniu z umiejętnością redagowania ściśle uporządkowanych przemówień (od narracji poprzez argumentację do podsumowania).

Szkoły te znajdowały się tylko w największych miastach państw germańskich plemion. Wraz z upadkiem królestw barbarzyńskich w VII — VIII w. zanikło szkolnictwo publiczne wzorowane na systemie edukacyjnym Cesarstwa Rzymskiego. Życie intelektualne toczyło się jedynie w klasztorach.

Pierwsze studia generale