Mity, rytuały i polityka Inków - ebook

SPIS ILUSTRACJI BARWNYCH NA WKŁADKACH

Zdjęcia są autorstwa Joségo Miguela Helfera Arguedasa, chyba że podpisane inaczej.

I. Tiahuanaco (Tiwanaku), kamienny posąg tzw. Monolito Ponce, stojący na platformie świątynnej Kalasasaya

II. Tiahuanaco (Tiwanaku), wykonana z jednego bloku andezytu tzw. Brama Słońca, datowana na ok. 300–500 r. n.e.

III. Wieża grobowa _chullpa_ z Sillustani k. Puno (Peru)

IV. Jedna ze świątyń w Chan Chan, stolicy królestwa Chimú. Stan po pracach konserwatorskich

V. Naczynie ceramiczne kultury Chimú, północne wybrzeże Peru

VI. Lama (_Lama glama_), wraz ze spokrewnioną z nią alpaką są jedynymi większymi zwierzętami (poza psem), udomowionymi w okresie przedkolumbijskim na terenie Nowego Świata

VII. Różne odmiany kukurydzy, najważniejszej rośliny zbożowej w środkowych Andach

VIII. Sprzedawca ziemniaków na indiańskim targu

IX. Wyspa Słońca na jeziorze Titicaca – według inkaskiej mitologii miejsce, z którego wzniosły się do nieba Słońce i Księżyc

X. Ruiny tzw. Aklla Wazi (Domu Wybranych Kobiet) na Wyspie Księżyca na jeziorze Titicaca

XI. Łódź z trzciny totora, do niedawna główny środek transportu na jeziorze Titicaca

XII. Cacha k. Urcos. Centralny mur tzw. Świątyni Wira Quchana

XIII. Cuzco, inkaska świątynia Quri Kancha (dosłownie: Złota Zagroda), na której murach Hiszpanie wznieśli kościół Santo Domingo (św. Dominika)

XIV. Quri Kancha, jedno z pomieszczeń w dawnej inkaskiej świątyni Słońca

XV. Saqsay Waman, głazy fundamentowe dolnego muru inkaskiej świątyni-fortecy, górującej nad Cuzco

XVI. Kenko, rzeźbiona naturalna skała w okolicach Cuzco, domniemane miejsce pochówku Pacha Kuti Inqi Yupankiego

XVII. Inkaskie ruiny w Tambomachay k. Cuzco

XVIII. Tarasy uprawne w Moray k. Cuzco

XIX. Inkaski ośrodek administracyjno-religijny w Pisac w dolinie Vilcanota/Urubamba

XX. Budynki inkaskie zachowane w Pisac

XXI. Ollantaytambo, dolina Vilcanota/Urubamba. Budynki i tarasy inkaskiej osady

XXII. Ollantaytambo – brama prowadząca do sektora świątynnego

XXIII. Fragment inkaskiej drogi

XXIV. Vilcashuaman (dep. Ayacucho, Peru). Inkaski ośrodek administracyjno-religijny. W głębi widoczne tzw. _usnu_, czyli kilkustopniowa platforma, na której w czasie ceremonii zasiadał władca inkaski

XXV. Tambo Colorado – inkaskie centrum administracyjne na południowym wybrzeżu Peru. Tu większość budynków wykonana była nie z kamienia, lecz cegły mułowej adobe

XXVI. Ingapirca, prow. Cañar, Ekwador. Inkaska świątynia Słońca wzniesiona na terenie dawnego centrum ceremonialnego ludu Cañari

XXVII. _Chullpy_, czyli grobowce z okresu inkaskiego

XXVIII. Inkaskie naczynie ceremonialne, nazwane przez archeologów _arybalo_ (z powodu podobieństwa formalnego do greckiego naczynia o tej nazwie)

XXIX. Inkaska figurka lamy wykonana z brązu

XXX. _Tumi_, inkaski rytualny nóż w kształcie półksiężyca, wykonany z brązu. Znaleziony w inkaskim grobowcu w miejscowości Maucallacta k. Pampacolca, dep. Arequipa, w trakcie badań polsko-peruwiańskiego Projektu Archeologicznego Condesuyos

XXXI. Inkaskie naczynie ceremonialne, stanowiące wyposażenie ofiary ludzkiej typu _qhapaq hucha_, odkrytej w 2004 roku w trakcie badań polsko-peruwiańskiego Projektu Archeologicznego Condesuyos, w okolicach miejscowości Andaray (dep. Arequipa)

XXXII. Przedstawienie tzw. „Łańcucha Huascara”, który miał jakoby zostać wykonany z okazji narodzin przyszłego władcy Inków. Motyw bardzo rzadko występujący w ikonografii inkaskiej, z Matką przyszłego władcy i nim samym przedstawionymi na lektyce. Poniżej pasek _t’uqapu_. Z przyczyn technicznych na rozwinięciu nie jest przedstawiony dolny rejestr kubka, z motywami roślinnymi. Museo Arqueológico „José María Morante” UNSA, Arequipa, obiekt nr 0006691 (zdjęcie i opracowanie rozwinięcia Jacek Kościuk)

XXXIII. Ruiny stanowiska Picchu, posiadłości władcy Pacha Kuti Inqi Yupankiego

XXXIV. Picchu (Machu Picchu)

XXXV. Picchu (Machu Picchu), budowla tzw. Torreón (Wieży), pod którą widoczna jest wykuta w skale komora grobowa

XXXVI. Wiñay Wayna, jedno z inkaskich stanowisk w okolicach Machu Picchu

XXXVII. Kubek libacyjny quero (qiru) z dekoracją w technice roślinnej laki. Okres kolonialny (XVI – XVII w.). W górnym rejestrze scena „Małżeństwo Inki z Quyą”, w środkowym pasku, tzw. „chumpi”, 8 znaków _t’uqapu_. Państwowe Muzeum Etnograficzne, Warszawa, obiekt MKSL 400 (foto Miłosz Giersz)

XXXVIII. Indianka wróżąca z liści _coca_

XXXIX. Procesja z okazji Bożego Ciała do sanktuarium Quyllur Rit’i

XL. Tancerze Capac Colla w trakcie pielgrzymki na górę Ausangate z okazji święta Bożego CiałaSPIS ILUSTRACJI CZARNO-BIAŁYCH W TEKŚCIE

1. Chronologia kultur obszaru środkowoandyjskiego

2. „Ogłosił się Królem...”. Władca Inków, Manqu Inqa, na platformie _usnu_ w otoczeniu dostojników, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 398

3. Strefy ekologiczne środkowych Andów

4. „Rada Królewska...”. Inkaska Rada Królewska, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 364

5. „Naczelny Rachmistrz i Skarbnik...”. Mistrz _khipu_, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 360

6. Cerro Sechín. Dekoracja ryta na ścianach świątyni z połowy II tys. p.n.e. Prawdopodobnie przedstawia sceny związane ze składaniem ofiar z ludzi

7. Dekoracja naczynia kultury Moche, przedstawiająca tzw. scenę prezentacji

8. Głowa-trofeum, kultura Nazca, I–V w. n.e. Zbiory Museo Didactico Antonini, Nazca (foto Monika Rogozińska)

9. Przedstawienie dwóch postaci grających na ceramicznych fletniach Pana, tzw. _antarach_. Przerys dekoracji z naczynia ceramicznego kultury Nazca, I–IV w. n.e.

10. Tiahuanaco (Tiwanaku), przedstawienie Bóstwa z Berłami, centralnej postaci z Bramy Słońca

11. Inkaskie khipu, według Locke 1923

12. Schematyczne przedstawienie khipu, z podaniem sposobu zapisu liczb w systemie dziesiątkowym pozycyjnym

13. Rozwinięcie sceny figuratywnej i paska chumpi z dwóch różnych quero (qiru), pozornie z identycznym przedstawieniem „Tryumfu Inki nad Antimi”

14. Najczęściej występujące znaki _t’uqapu_

15. Quero z przedstawieniem 2 Inków i 2 centaurów

16. Qillqa – gliniany dysk ze spiralnym zapisem ideograficznym modlitwy

17. Reza-lipichi, zapis ideograficzny

18. Cztery ery ludzkości według Guamana Pomy de Ayali (fol. 48, 53, 57, 63)

19. Święty Bartłomiej, rzekomy ewangelizator Ameryki, identyfikowany przez Guamana Pomę de Ayalę z herosem kulturowym, T’unapą (Guaman Poma de Ayala, fol. 92)

20. Droga Mleczna z zaznaczeniem tak zwanych czarnych konstelacji, między innymi Niebiańskiej Lamy, według informacji etnograficznych z okolic miejscowości Misminay, zebranych w latach 1970–1980 przez antropologa Gary’ego Urtona

21. Rysunek tak zwanego Głównego Ołtarza z Quri Kanchy według Pacha Cuti Yamqui Salca Maygua

22. Rysunek tak zwanego przedstawienia Wira Quchana z Quri Kanchy według Pacha Cuti Yamqui Salca Maygua

23. „Mapa Świata Królestwa...”. Świat według Guamana Pomy de Ayali, fol. 984

24. Przedstawienia mieszkanek czterech części imperium Inków według Guamana Pomy de Ayali (fol. 173, 175, 179, 180)

25. Rekonstrukcja graficzna świątyni Quri Kancha (według Gasparini i Margolies)

26. Bóstwa Inków, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 264

27. „Bóstwa Inków”. Bóstwa czterech części państwa Inków, według Guamana Pomy de Ayali (fol. 266, 268, 270, 272)

28. Walka Inków z Antiami, mieszkańcami dżungli. Przerys przedstawienia z kolonialnego kubka libacyjnego (_qiru_)

29. Rysunek tratwy żaglowej, obserwowanej ok. 1618 koło miejscowości Paita na północnym wybrzeżu Peru

30. „Dziesiąta _kalli_ , _kraw pikaq_ . Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 212

31. „Rozdział. Pierwsza _kalli_. Spis Powszechny. _Awqa kamay uq_” . Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 194

32. „Listopad. Aya Marq’ay Killa” . Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 256

33. „O INKACH ROZDZIAŁ PIERWSZy. HERB WŁASNy”. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 79

34. „MANQU QHAPAQ INQA. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 86

35. „DRUGI HERB. GODŁO”. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 83

36. „Lektyka Inki”. Qispi Inka i jego główna żona, Quya, niesieni w lektyce, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 331

37. „Zmarły Wayna Qhapaq ”. Mumia Wayna Qhapaqa niesiona w procesji z Quito do Cuzco, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 377

38. „Rozdział Pierwszy. Pogrzeb ”. Władca składający hołd mumiom swych przodków, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 287

39. „Dziesiąty Inka, Tupa ”. Dziesiąty władca (według listy tradycyjnej) Tupaq Inqa Yupanki, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 110

40. „Dziesiąta quya ”. Mama Uqllu, Quya, czyli główna żona Tupaqa Inqi Yupankiego, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 138

41. „Jedenasty Inka, Wayna ”. Jedenasty władca (według listy tradycyjnej) Wayna Qhapaq (Guayna Capac), rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 112

42. „Ósmy Inka, Wira ”. Ósmy władca (według listy tradycyjnej) Wira Qucha Inqa, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 106

43. „Dziewiąty Inka, Pacha ”. Dziewiąty władca (według listy tradycyjnej) Pacha Kuti Inqa Yupanki, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 108

44. „Lektyka Inki Pillqu ”. Władca Inków wyruszający na wojnę, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 333

45. „Siódmy wojewoda, Inqa ”. Wojna Inków, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 155

46. „Dziesiąty wojewoda Challku ”. Wojna Inków, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 161

47. Grota Intimachay na Machu Picchu. Góra: Widok zewnętrzny na podstawie zdjęć i skanu laserowego 3D. Dół: Plan groty, na którym zaznaczone zostały fragmenty horyzontu oraz kierunki wpadania promieni słonecznych. (Według: Ziółkowski, Kościuk i Astete, 2013)

48. Schemat rocznego ruchu Słońca obserwowanego w Cuzco według R.T. Zuidemy

49. „Sierpień. Chakra Yapuy ”. Chakra Yapuy Killa – miesiąc pól orania – orka i siew kukurydzy, początek roku agrarnego w wysokogórskich dolinach środkowych Andów, m.in. w Cuzco, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 250

50. Intihuatana (Machu Picchu), ołtarz – stół ofiarny wykuty w naturalnej skale. Przeciwnie do dość ugruntowanego przekonania, którego nazwa tego obiektu jest dowodem (po keczua „tu, gdzie przywiązuje się Słońce”) (foto Mariusz Ziółkowski)

51. „Czerwiec. Hawkay Kuzki...”. _Hawkay Kuzki_ – święto przypadające w okresie przesilenia czerwcowego, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 246

52. „Wrzesień. Quya Raymi...”. Quya Raymi Killa – miesiąc głównego święta poświęconego Księżycowi, połączone z rytuałem oczyszczającym zwanym _zitwa_, wypadający we wrześniu. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 252

53. „Grudzień. Qhapaq Inti...”. _Qhapaq Raymi_ – główne święto Słońca, wypadające w okresie przesilenia grudniowego, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 258

54. „Pierwszy miesiąc, Styczeń...”. Ceremonie pierwszego miesiąca, Qhapaq Raymi Kamay Killa, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 236

55. „Procesja, posty, pokuta...”. Ceremonia pokutna w Cuzco, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 284

56. „Gdy zabija lamę...”. Ceremonia _kallpa_ – wróżenie z wnętrzności lamy, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 880

57. „Rozdział o bóstwach...”. Władca Inków rozmawiający z bóstwami _wak’a_, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 261

58. Zaokrętowali się do Indii, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 373

59. „Ataw Wallpa Inqa...”. Pierwsze spotkanie Ataw Wallpy z Hiszpanami, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 382

60. Przedstawienie spotkania w Cajamarce, brewiarz w ręku Ataw Wallpy fol. 390

61. „Ataw Wallpa Inqa...”. Cajamarca – przebieg rozmowy Ataw Wallpy z wysłannikami Hiszpanów. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 384

62. Pochwycenie Ataw Wallpy w Cajamarce według Theodora de Bry (ok. 1580)

63. „Dziesiąty Inka, Tupa...”. Waskhar pojmany przez dowódców Ataw Wallpy, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 115.

64. „Uwięziony Ataw Wallpa...”. Ataw Wallpa uwięziony przez Hiszpanów, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 387.

65. „Ucinają głowę Ataw...”. Egzekucja Ataw Wallpy na placu w Cajamarce (26 lipca 1533 roku). Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 390

66. Rzekome spotkanie władcy Wayna Qhapac z Pedro de Candia. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 369

67. „Cud Maryi Przenajświętszej...”. Cuda towarzyszące konkwiście: interwencja Najświętszej Marii Panny na placu w Cuzco, w trakcie ataku oddziałów Manqu Inqi w 1536 roku. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 402

68. „Cud Pana Jakuba Starszego...”. Cuda towarzyszące konkwiście: pojawienie się świętego Jakuba apostoła (Santiago) po stronie Hiszpanów w trakcie jednego z decydujących starć z armią inkaską w wojnie 1536 roku. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 404

69. Vila Oma , arcykapłan Słońca według Martína de Múrua, Manuskrypt Galvin

70. Pawllu Inqa, według akwareli z lat 1838/1850 (w: Justo Apu Sahuaraura _Recuerdos de la monarquía peruana: o bosquejo de la historia de los Incas, compendio breve_)

71. „Manqu Inqa podpala Kuyus Manqu, Święty Krzyż”, czyli kaplicę zainstalowaną w budynku zwanym Kuyus Manqu. „Z łaską Boską się nie spalił”. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 400

72. Zabójstwo Francisca Pizarra przez Diega de Almagra „El Mozo” (Młodego). Rysunek Guamana Pomy de Ayali, fol. 410

73. Zabójstwo Manqu Inqi przez Diega Méndeza (według Martína de Múrua, Manuskrypt Galvin)

74. „Śpioch, leniwy. Punuy...”. Grzech lenistwa. Rysunek Guamana Pomy de Ayali, fol. 871

75. „Vinpillai, kara dla cudzołożników”. Rysunek Guamana Pomy de Ayali, fol. 306

76. „Anta Quaqa, araway, kara dla dziewic”. Widać jednak, że chodzi o dwoje młodych osób płci przeciwnej, ukaranych zapewne za zabronione stosunki seksualne. Rysunek Guamana Pomy de Ayali, fol. 308)

77. „Naczelny policjant, _chaqnay_ ”. ALGUAZIL MAIOR, inkaski śledczy i kat. Rysunek Guamana Pomy de Ayali fol. 344

78. „yavar Pampa kara co zabijają trucizną”. Rysunek Guamana Pomy de Ayali (fol. 310)

79. „Praca _zara puquy..._”. Złodziej zbiorów. Rysunek Guamana Pomy de Ayali fol. 1141

80. „Kara, sprawiedliwość, Sancai, Inkwizycja”. Więzienie Inki. Rysunek Guamana Pomy de Ayali (fol. 302)

81. „Uwięzienie Tupa Amaru ”. Ujęcie przez Hiszpanów ostatniego władcy Vilcabamby, Inki Tupaqa Amaru. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 449

82. „Tupa Amarowi ucinają ”. Ścięcie Thupaq Amaru na rynku w Cuzco. Rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 451

83. Adam i Ewa w wizji indiańskiej, rysunek z kroniki Guamana Pomy de Ayali, fol. 22

84. „Cruz Centeno”, drewniany krzyż procesyjny, zdobiony znakami „_t’uqapu_” – ideogramami pochodzenia przedhiszpańskiego. Peru, epoka kolonialna, XVI–XVIII wieku. Zbiory Ethnologisches Museum, Berlin (foto Mariusz Ziółkowski)SPIS TABEL

Tabela 1. Władcy Inków z Cuzco. Interpretacja monarchiczna Tabela 2. Władcy Inków z Cuzco. Interpretacja dwudynastyczna

Tabela 3. Andyjska hierarchia administracyjna według don Felipe Guamana Pomy de Ayali

Tabela 4. Zestawienie dat czterech bitew stoczonych przez oddziały inkaskie z okresami widoczności Wenus (obliczenia astronomiczne wykonał Robert M. Sadowski)

Tabela 5. Parametry częściowego zaćmienia Księżyca obserwowanego w nocy z 14 na 15 maja 1565 (sporządził Robert M. Sadowski)

Tabela 6. Komety obserwowane w latach 1532–1533 według źródeł europejskich oraz chińskich, koreańskich i japońskichSPIS MAP

Mapa 1. Tawantin Suyu z siecią dróg, sytuacja na ok. 1525 roku n.e.

Mapa 2. Schematyczna mapa podziału Tawantin Suyu na cztery dzielnice ok. 1525 roku n.e. Mapa 3. Ważniejsze stanowiska i kultury archeologiczne z zaznaczonymi stanowiskami (bez Wari i Tiwanaku)

Mapa 4. Zasięg wpływów kultur Tiwanaku i Wari w okresie od około 600–1000 roku n.e.

Mapa 5. Sytuacja polityczno-kulturowa w Okresie Przejściowym Późnym przed imperialną ekspansją inkaską (ok. 1400 n.e.)

Mapa 6. Ważniejsze _wak’i_ systemu _zi’q’i_ wokół Cuzco: mapa górna według R.T. Zuidemy, mapa dolna według B. Bauera

Mapa 7. Plan Cuzco jako możliwe odwzorowanie postaci pumy (według Gasparini i Margolies) 1977

Mapa 8. Trasa pielgrzymki kapłanów Tarpuntayów w czasie święta _Intip Raymin z _zaznaczeniem _wak’_, którym składali ofiary (według R.T. Zuidemy)

Mapa 9. Mapa części Ameryki Południowej z zaznaczeniem przebiegu całkowitego zaćmienia Słońca w dniu 31 lipca 1543 roku

Mapa 10. Droga Hiszpanów z Cajamarki do Cuzco

Mapa 11. Trasa wyprawy Diega de Almagra Starszego z lipca 1535 – marca 1537 oraz przemarsz oddziału Gonzala i Hernanda Pizarra i ich indiańskich sojuszników w tracie kampanii w Qulla Suyu w okresie wrzesień 1538 – koniec 1539 roku

Mapa 12. Vilcabamba w kontekście południowego Peru, z zaznaczeniem ważniejszych szlaków komunikacyjnych (za Erwan Duffait, 2007)

Mapa 13. Vilcabamba. Drogi i stanowiska inkaskie (za Erwan Duffai, 2007) Mapa 14_a_. Rozmieszczenie _wak’_ systemu _zi’q’i_ wokół Cuzco według R.T. Zuidemy

Mapa 14_b_. Lokalizacja _wak’_ systemu _zi’q’i_ w Qulla Suyu na podstawie badań terenowych Briana Bauera. Obraz ten jest znacząco różny od modelu R.T. Zuidemy (por. z mapą 14_a_)PRZEDMOWA DO WYDANIA TRZECIEGO

Od publikacji pierwszej wersji tego opracowania minęło 14 lat, a drugiej 6, w czasie których zainteresowanie kulturą Inków (i innymi kulturami obszaru andyjskiego) bynajmniej nie zmalało, lecz przeciwnie, wzrosło, m.in. ze względu na kolejne odkrycia, w których znaczącą rolę mieli też polscy badacze. Tytułem przykładu, wspomnijmy tu tylko sensacyjne znalezisko niewyrabowanego grobowca elity kultury Wari w Castillo de Huarmey (wspólny projekt dr. Miłosza Giersza, dr Patrycji Prządki-Giersz z Uniwersytetu Warszawskiego i prof. Krzysztofa Makowskiego Hanuli z Pontificia Universidad Católica w Limie) czy odkrycie inkaskich obserwatoriów astronomicznych na terenie Parku Narodowego Machu Picchu (wspólne badania prof. Mariusza Ziółkowskiego z Ośrodka Badań Prekolumbijskich UW, prof. Jacka Kościuka z Politechniki Wrocławskiej i mgr. Fernanda Astetego, Dyrektora Parku Narodowego Machu Picchu). Wzrost aktywności polskich badaczy na obszarze andyjskim zaowocował też powołaniem stałej terenowej placówki o charakterze stacji naukowej: Centrum Badań Andyjskich Uniwersytetu Warszawskiego w Cuzco. Te przesłanki oraz fakt całkowitego wyczerpania poprzednich edycji tej książki skłoniły nas i wydawnictwo PIW do przygotowania kolejnego, trzeciego już, poszerzonego wydania. Dodaliśmy rozdziały pokazujące, jak mity funkcjonowały w polityce w czasach podboju hiszpańskiego, jak i w czasie istnienia neoinkaskiego Państwa Vilcabamba (1539–1572), jak powstał kolonialny i istniejący do dzisiaj mesjanizm inkaski oraz jak wyglądała etyka głoszona przez Inków i chyba akceptowana przez ich poddanych. Dodaliśmy podrozdział o inkaskich systemach zapisu informacji, _khipu_ i _tuqapu_. Poprawiliśmy także rozmaite mniejsze i większe błędy, zwiększyliśmy liczbę ilustracji i map.

Tyle z naszej strony, reszta zależy od Czytelników.

Jan Szemiński i Mariusz ZiółkowskiOD AUTORÓW

Nie ma chyba miesiąca, w którym w doniesieniach agencyjnych nie pojawiłaby się wiadomość o kolejnym odkryciu powiązanym z Inkami, dokonanym czy to na terenie Andów, czy też w dżungli na wschodnich stokach Kordyliery. Po sprawdzeniu część z tych informacji okazuje się mocno ubarwionymi relacjami z popularnych ostatnio „wycieczek odkrywczych”, organizowanych przez mniej lub bardziej fachowych przewodników, część jednak to rzeczywiście istotne odkrycia nowych, nieznanych dotychczas nauce stanowisk. Informacje te, zarówno pierwszego, jak i drugiego rodzaju, wywołują równie żywe zainteresowanie opinii publicznej na całym świecie: wprost z lokalnej prasy latynoamerykańskiej trafiają natychmiast do najważniejszych rozgłośni i stacji telewizyjnych, a wtedy do stosunkowo nielicznych specjalistów od kultury Inków zaczynają wydzwaniać najróżniejsze redakcje, prosząc o komentarze na gorąco. Szczerze mówiąc, wielokrotnie zastanawialiśmy się nad genezą fenomenu, jakim jest to szczególne „przełożenie medialne” informacji o Inkach, niekiedy mocno niewspółmierne do rzeczywistej naukowej wartości takiego czy innego odkrycia: nie będzie przesadą stwierdzenie, że odnalezienie w peruwiańskiej selwie osady liczącej ledwo kilkadziesiąt kamiennych budynków wywoła na pewno większy oddźwięk w skali międzynarodowej, niż na przykład odkrycie w Kambodży o wiele większego, wspanialszego i do tego starszego miasta królestwa Khmerów.

Dzieje się tak chyba dlatego, że Inkowie i ich imperium zajmują szczególne miejsce w masowej wyobraźni, kojarzone z takimi słowami-kluczami, jak: egzotyka, tajemnica, a przede wszystkim bajeczne bogactwo. W jakimś stopniu przecież wszyscy jesteśmy dziedzicami konkwistadorów i każda wzmianka o możliwym śladzie prowadzącym do ukrytego w dżungli, pełnego skarbów Eldorada czy Wielkiego Paititi, wywołuje w nas dreszcz emocji. Oczywiście, ocena powyższa dotyczy również piszących te słowa, z tym tylko, że na równi z materialnymi pozostałościami po imperium Inków fascynują nas osiągnięcia intelektualne tego zadziwiającego ludu.

Inkowie stworzyli swe imperium w bardzo krótkim czasie, zaledwie około stulecia; co więcej, w odróżnieniu od innych, znanych w dziejach powszechnych budowniczych imperiów, nie dysponowali istotną przewagą technologiczno-militarną nad podbijanymi czy też podporządkowanymi drogą pokojową ludami. Źródło ich sukcesu tkwiło w zręcznej polityce, wspartej skuteczną propagandą, której jądro stanowiła imperialna doktryna religijna. Ją właśnie, a konkretnie jej składowe – mitologię i rytuał Inków – postanowiliśmy przybliżyć polskiemu czytelnikowi. To jest nasza propozycja podróży do legendarnego, skrytego w dżungli Wielkiego Paititi…

Jan Szemiński i Mariusz ZiółkowskiROZDZIAŁ 7
STWORZENIE INKÓW I DZIEJE ŚWIATA

OPOWIEŚCI INKI GARCILASA DE LA VEGI

OPOWIEŚĆ RODU KRÓLA PACHA KUTI INQI YUPANKIEGO WEDŁUG JUANA DE BETANZOSA

OPOWIEŚCI ZANOTOWANE PRZEZ DON FELIPE GUAMANA POMĘ DE AYALĘ

CZY ISTNIAŁ JEDEN MIT STWORZENIA INKÓW?

DZIEJE LUDZKOŚCI

WARI WIRA QUCHA RUNA PO RAZ DRUGI

WARI RUNA: NASTĘPNA LUDZKOŚĆ

PURUM RUNA: TRZECIA LUDZKOŚĆ

AWQA RUNA: CZWARTA LUDZKOŚĆ

INQAP RUNAN: IMPERIUM INKÓW

HISTORIA ŚWIĘTA I POWRÓT INKI

BÓG, BOGOWIE I STWORZENIE ALBO O KOLE DZIEJÓW