Młyn nad Flossą - ebook

Roz­dział I

POD MŁY­NEM DO­RL­COTE

Po sze­ro­kiej rów­ni­nie, po­mię­dzy zie­lo­nymi brze­gami, pły­nie by­strym nur­tem ku mo­rzu roz­lewna w tym miej­scu Flossa, a czuły przy­pływ wy­biega na jej spo­tka­nie i zdu­sza pły­nące wody w gwał­tow­nym uści­sku. Ten wła­śnie po­tężny przy­pływ nie­sie ku mia­stu St. Ogg’s czarne okręty ła­downe jo­dło­wymi, pach­ną­cymi de­skami, krą­głymi wo­rami na­sion ole­istych czy ciem­nym lśnie­niem wę­gla. Mię­dzy ni­skim, za­le­sio­nym wzgó­rzem i brze­giem rzeki uka­zują się stare, fa­li­ste, czer­wone da­chy i sze­ro­kie ściany szczy­towe skła­dów por­to­wych, za­bar­wia­jąc wodę de­li­katną ró­żową barwą w nie­sta­łych bla­skach lu­to­wego słońca. Na prawo i lewo cią­gną się, jak okiem się­gnąć, bujne pa­stwi­ska i łaty ciem­nej ziemi, go­to­wej na przy­ję­cie ziarna sze­ro­ko­list­nych zie­lo­nych zbóż lub też za­bar­wio­nych już de­li­kat­nym se­le­dy­no­wym ko­lo­rem mło­dych źdźbeł z je­sien­nego siewu. Jest jesz­cze kilka ze­szło­rocz­nych uli, co rzę­dem zło­tych kop­ców wy­nu­rzają się spoza ży­wo­pło­tów; a wszyst­kie ży­wo­płoty po­prze­sa­dzane są drze­wami. Wy­daje się, że maszty i ru­dawe ża­gle pły­ną­cych w dali okrę­tów wy­ra­stają spo­mię­dzy ga­łęzi roz­sia­dłego je­sionu. Tuż pod czer­wo­no­da­chym mia­stem wpływa do Flossy za­si­la­jąca jej wody by­stra rzeczka Rip­ple. Ja­każ uro­cza jest ta rze­czułka o ciem­nych, mie­nią­cych się fa­lach! To jakby żywy mój to­wa­rzysz, gdy tak wę­druję wzdłuż brzegu i słu­cham jej ni­skiego, ła­god­nego głosu, jak głosu ko­goś głu­chego i bar­dzo ko­cha­ją­cego. Pa­mię­tam te wierzby, za­nu­rza­jące dłu­gie ga­łę­zie w wo­dzie. Pa­mię­tam ka­mienny most.

A oto młyn Do­rl­cote. Mu­szę nań po­pa­trzeć i sta­nąć chwilę na mo­ście, choć nad­cią­gają groźne chmury i późne już po­po­łu­dnie. Przy­jemny jest ten wi­dok na­wet te­raz, w bez­li­to­sne ostat­nie dni lu­tego – może chłód i wil­goć do­dają czaru do­stat­niemu, schlud­nemu do­mowi, sta­remu jak te wiązy i kasz­tany, co chro­nią go przed pół­noc­nym wi­chrem. Woda w stru­mie­niu pod­cho­dzi wy­soko pod rzad­kie ło­ziny i pra­wie za­lewa tra­wia­ste brzegi łąki przed do­mem. Gdy spo­glą­dam na ten wez­brany stru­mień, na żywą trawę, na ja­sno­zie­lony pył, co wy­de­li­kat­nia za­rysy wiel­kich pni i ga­łęzi i prze­świ­tuje spo­pod na­gich, czer­wo­nych krze­wów, wów­czas za­czy­nam wprost ko­chać wil­goć i za­zdro­ścić bia­łym kacz­kom w ło­zi­nach, które za­nu­rzają łebki głę­boko w wodę, nie­po­mne na do­syć dziwne wra­że­nie, ja­kie ten wi­dok spra­wić może na such­szym świe­cie, tam, w gó­rze.

Szum by­strej wody i ło­skot do­cho­dzący od młyna ogłu­szają sen­nie, a wszystko to jesz­cze po­tę­guje wra­że­nie spo­koju – jakby wiel­kie za­słony dźwięku od­cięły słu­cha­cza od reszty świata. A te­raz znowu roz­lega się hur­kot wiel­kiego wozu z płó­cienną budą, wy­ła­do­wa­nego wor­kami ziarna. Po­czciwy fur­man roz­my­śla za­pewne nad swoim obia­dem, który o tak póź­nej po­rze wy­sechł chyba na wiór w pie­cyku; nie weź­mie jed­nak do ust ani kęsa, do­póki nie na­karmi koni – moc­nych, ule­głych, ła­god­no­okich zwie­rząt, które pa­trzą nań zza oku­la­rów ze spo­kojną wy­mówką. Po cóż to groźne strze­la­nie z bata?! Jakby ono było po­trzebne!!! Pa­trz­cie, jak na­prę­żają mię­śnie, cią­gnąc wóz pod górę, na most, z ener­gią, którą im daje po­czu­cie bli­sko­ści domu. Pa­trz­cie na ogromne, ob­ro­śnięte ku­dłami ko­pyta, co wbi­jają się w twardą zie­mię; pa­trz­cie na wy­trwałą siłę po­chy­lo­nych pod cięż­kim cho­mą­tem szyj, na mo­carne mu­skuły na­pię­tych za­dów. Przy­jem­nie by­łoby usły­szeć, jak rżą nad ciężko za­pra­co­wa­nym owsem, zo­ba­czyć, jak po­chy­lają spo­cone, uwol­nione już z uprzęży szyje i za­nu­rzają chciwe chrapy w błot­ni­stym sta­wie. Są już na mo­ście i szyb­ciej zbie­gają w dół, a łuk płó­cien­nej budy gi­nie mi z oczu na za­krę­cie za drze­wami.

Te­raz mogę znowu zwró­cić oczy na młyn i pa­trzeć, jak jego nie­stru­dzone koło wy­rzuca krysz­ta­łowe bry­zgi wody. Ta mała dziew­czynka rów­nież mu się przy­gląda; nie ru­szyła się ze swego miej­sca na brzegu, od­kąd sta­ną­łem na mo­ście. A dzi­waczny biały kun­del z brą­zo­wym uchem wciąż ska­cze i szczeka, jakby wy­gra­żał bez­sku­tecz­nie młyń­skiemu kołu; może jest za­zdro­sny o swoją to­wa­rzyszkę za­baw w bo­bro­wej cza­peczce, którą jakby urze­kły jego ru­chy. My­ślę so­bie, że już naj­wyż­szy czas, by mała po­szła do domu; po­wi­nien ją tam prze­cież cią­gnąć ja­sny ogień na ko­minku: czer­wony blask pło­mie­nia po­bły­skuje pod ciem­nie­jącą sza­ro­ścią nieba. I na mnie już czas w drogę, czas zdjąć ręce z zim­nego ka­mie­nia mo­stu...

Ach, na­prawdę ręce mi zdrę­twiały. Zdrę­twiały przy­ci­śnięte do po­rę­czy fo­tela... gdy śni­łem, że oto stoję na mo­ście przed mły­nem Do­rl­cote, ta­kim, ja­kim był w pewne lu­towe po­po­łu­dnie wiele, wiele lat temu. Nim mnie sen zmo­rzył, chcia­łem wam wła­śnie opo­wie­dzieć, o czym roz­ma­wiali pań­stwo Tul­li­ver, sie­dząc przy ja­snym ogniu w ba­wialni, na lewo od sieni, tego po­po­łu­dnia, o któ­rym ma­rzy­łem przed chwilą.Roz­dział II

PAN TUL­LI­VER Z MŁYNA DO­RL­COTE OZNAJ­MIA SWOJĄ DE­CY­ZJĘ W SPRA­WIE TOMKA

– Idzie mi o to, zro­zum – mó­wił pan Tul­li­ver – idzie mi o to, żeby dać Tom­kowi wy­kształ­ce­nie jak się pa­trzy, które mu po­zwoli za­ro­bić na ka­wa­łek chleba. Dla­tego wła­śnie po­wie­dzia­łem w szkole, że mój syn prze­sta­nie tam cho­dzić od Zwia­sto­wa­nia. Chciał­bym go od tego lata od­dać do pierw­szo­rzęd­nych na­uczy­cieli. Gdy­bym my­ślał wy­pro­wa­dzić go na mły­na­rza czy go­spo­da­rza, na pewno by mu wy­star­czyły te dwa lata, boć prze­cie wię­cej mu już wbili do głowy niż mnie. Mój oj­ciec za całą szkołę dał mi do­brą ró­zgę i po­ka­zał, jak się czyta li­tery. Ale ja chciał­bym, żeby z Tomka był chło­piec wy­kształ­cony i żeby nie dał so­bie w ka­szę dmu­chać tym tam je­go­mo­ściom, co po­tra­fią pięk­nie ga­dać czy pi­sać z za­wi­ja­sami. Mógłby mi bar­dzo po­móc przy wszyst­kich pro­ce­sach, ar­bi­tra­żach i tak da­lej. Ale ani mi w gło­wie ro­bić z chło­paka ad­wo­kata – nie chciał­bym mieć syna ło­buza. Może so­bie być in­ży­nie­rem czy geo­me­trą, czy li­cy­ta­to­rem albo tak­sa­to­rem, jak Ri­ley. Wszystko to ładne za­wody, przy­no­szą czło­wie­kowi nie­zły za­ro­bek, a nie po­trze­bują żad­nych wkła­dów, chyba tylko grubą de­wizkę do ze­garka i kan­ce­la­ryjny sto­łek. Je­den dru­giemu równy, a ża­den nie gor­szy od prawa, wiem to na pewno, bo Ri­ley twardo pa­trzy w oczy ad­wo­ka­towi Wa­ke­mowi. On się go nie boi!

Pan Tul­li­ver zwra­cał się do żony, przy­stoj­nej blon­dynki w kar­bo­wa­nym wa­chla­rzy­ko­wa­tym cze­peczku (jakże to już dawno temu owe cze­peczki wy­szły z mody – pewno nie­długo znów za­cznie się je no­sić. W owym cza­sie, kiedy pani Tul­li­ver zbli­żała się do czter­dziestki, uwa­żane były w St. Ogg’s za roz­koszną no­wość).

– Cóż, ko­cha­neczku, ty naj­le­piej znasz się na tych spra­wach; ja nie mam nic prze­ciwko temu, co mó­wisz. Ale może bym tak za­rżnęła parę ka­czek i za­pro­siła wu­jów i ciotki na obiad w przy­szłym ty­go­dniu, że­byś po­słu­chał, co sio­stra Glegg i sio­stra Pul­let mają do po­wie­dze­nia. Jest w kur­niku kilka ka­czek, które wprost pro­szą się o za­rżnię­cie.

– Mo­żesz so­bie tam wy­rżnąć wszy­stek drób, jaki masz w kur­niku, Bessy – oświad­czył wy­zy­wa­jąco pan Tul­li­ver – ale ja nie będę py­tał żad­nych wuj­ków i ciot­ków, co mam ro­bić z moim chło­pa­kiem.

– Boże święty! – pani Tul­li­ver była wstrzą­śnięta krewką wy­po­wie­dzią męża. – Jak­żeż tak można, ko­chanku! Za­wsze mó­wisz bez sza­cunku o mo­jej ro­dzi­nie, a sio­stra Glegg całą winę zrzuca na mnie, choć je­stem nie­winna jak ja­gnię. Nikt jesz­cze ode mnie nie sły­szał, że wu­jo­stwo, któ­rzy na ni­kogo nie po­trze­bują się oglą­dać z pie­niędzmi, to nie­szczę­ście dla mo­ich dzieci. Ale je­śli To­mek ma zmie­nić szkołę, chcia­ła­bym, żeby po­je­chał tam, gdzie­bym go mo­gła oprać i ob­szyć, boć prze­cież jak go da­lej wy­wie­ziesz, to można mu rów­nie do­brze dać per­kal za­miast płótna; i tak zżółk­nie po kilku pra­niach poza do­mem. A jakby można było po­sy­łać ku­fe­rek tam i z po­wro­tem, to­bym za­wsze do­ło­żyła chłopcu tro­chę cia­sta czy pasz­tetu, czy ja­błek; on już to zje, nie ma obawy, na­wet jakby mu tam nie wy­dzie­lali je­dze­nia. Bogu dzięki, moje dzieci po­tra­fią jeść, jak rzadko!

– No do­brze, do­brze, nie po­ślemy go da­lej, niż cho­dzi wóz ba­ga­żowy, je­śli tylko wszystko inne też bę­dzie pa­so­wało – od­parł pan Tul­li­ver – ale je­śli nie znaj­dziemy szkoły tak bli­sko, nie po­win­naś ro­bić wstrę­tów z tym pra­niem. To już ci mu­szę wy­po­mnieć, Bessy, że ty, jak zo­ba­czysz pa­tyk na dro­dze, za­raz mó­wisz, że nie mo­żesz przez niego prze­leźć! Nie da­łaś mi na­jąć do­brego fur­mana tylko dla­tego, że miał myszkę na gę­bie.

– Co znowu, ko­chanku – za­opo­no­wała pani Tul­li­ver, lekko zdu­miona. – Kie­dyż to mia­łam do ko­goś pre­ten­sję o myszkę? Nic mi to nie prze­szka­dza – wprost prze­ciw­nie – prze­cież mój brat, świeć Pa­nie nad jego du­szą, miał myszkę nad jedną brwią. Ale nie przy­po­mi­nam so­bie, że­byś kiedy chciał na­jąć fur­mana z myszką, ko­chanku! Jak przy­szedł John Gibbs, toć prze­cież nie miał na twa­rzy żad­nej tam myszki, tak samo jak i ty, i bar­dzo cię na­ma­wia­łam, że­byś go na­jął, no więc go na­ją­łeś i gdyby nie umarł na za­pa­le­nie płuc, pa­mię­tasz, kiedy to pła­ci­li­śmy dok­to­rowi Turn­bul­lowi za wi­zyty, toby na pewno do dzi­siaj u nas fur­ma­nił. Może zresztą miał tę myszkę gdzieś, gdzie nie było wi­dać, ale skąd ja mo­głam o tym wie­dzieć, ko­chanku?

– Nie, nie, Bessy, wcale mi nie szło o myszkę, mia­łem na my­śli coś in­nego, ale już mniej­sza o to – dziwne, co to wy­cho­dzi z ta­kiego ga­da­nia! Za­sta­na­wiam się te­raz tylko nad tym, jak zna­leźć od­po­wied­nią szkołę dla Tomka, że­bym znowu nie wpadł, tak jak z tą po­przed­nią, co to ją na­zy­wali aka­de­mią. Nie chcę mieć do czy­nie­nia z żadną aka­de­mią i jak po­ślę Tomka do szkoły, to nie do żad­nej aka­de­mii, tylko gdzieś, gdzie uczeń nie czy­ści przez cały czas bu­tów ro­dzi­nie pana na­uczy­ciela i nie obiera kar­to­fli. Trudno wy­brać chło­pa­kowi szkołę.

Pan Tul­li­ver prze­rwał na chwilę i za­to­pił ręce głę­boko w kie­sze­niach spodni, jakby się spo­dzie­wał zna­leźć tam ja­kąś wska­zówkę. Wi­docz­nie się nie za­wiódł, bo­wiem po­wie­dział na­gle:

– Wiem, co zro­bię. Po­ga­dam o tym z Ri­leyem. Przy­jeż­dża ju­tro na ar­bi­traż o tamę.

– Do­sko­nale, ko­chanku. Wy­ję­łam po­wle­cze­nie na naj­wy­god­niej­sze łóżko, a Ke­zia roz­wie­siła je koło pieca. To nie jest moja naj­lep­sza bie­li­zna po­ście­lowa, ale wy­star­czy dla każ­dego. Jak już mowa o na­szych naj­lep­szych prze­ście­ra­dłach z ho­len­der­skiego płótna, to mo­gła­bym mieć wy­rzuty su­mie­nia, że je ku­pi­łam, gdyby nie to, że wy­star­czą nam jesz­cze na po­chó­wek. Gdy­byś miał ju­tro umrzeć, ko­cha­neczku, to są go­towe, pięk­nie wy­ma­glo­wane i tak pachną la­wendą, że z przy­jem­no­ścią by się je ro­ze­słało, leżą w le­wym rogu tej du­żej dę­bo­wej skrzyni z bie­li­zną, co stoi pod ścianą; ni­komu zresztą nie dam ich wyj­mo­wać – sama się nimi zajmę.

Wy­ma­wia­jąc ostat­nie słowa, pani Tul­li­ver wy­cią­gnęła z kie­szeni pęk lśnią­cych klu­czy i, wy­braw­szy je­den, po­cie­rała go mię­dzy du­żym i wska­zu­ją­cym pal­cem, z ła­god­nym uśmie­chem pa­trząc w ja­sny ogień. Gdyby pan Tul­li­ver wy­ka­zy­wał w sto­sunku do swej mał­żonki pewne ce­chy prze­wraż­li­wie­nia, mógłby przy­pu­ścić, iż żona wy­cią­gnęła klucz, by le­piej móc so­bie wy­obra­zić chwilę, kiedy to on, pan Tul­li­ver, znaj­dzie się w sta­nie uspra­wie­dli­wia­ją­cym wy­ję­cie z ku­fra naj­lep­szych prze­ście­ra­deł z ho­len­der­skiego płótna. Na szczę­ście mły­narz był wraż­liwy tylko na punk­cie swych praw do ener­gii wod­nej, a poza tym przy­jął mę­żow­ski oby­czaj nie­zbyt pil­nego słu­cha­nia żony, to­też od ostat­niej wzmianki o Ri­leyu za­jął się bliż­szym ba­da­niem swych weł­nia­nych skar­pet.

– Wiesz, Bessy, to chyba do­bra myśl – ode­zwał się wresz­cie po krót­kiej prze­rwie. – Ri­ley na pewno bę­dzie wie­dział o ja­kiejś szkole; sam prze­cież dużo się kształ­cił i cią­gle jeź­dzi po świe­cie na ar­bi­traże i sza­cunki. Ju­tro wie­czo­rem, jak skoń­czymy z in­te­re­sami, bę­dziemy mieli dość czasu, żeby to ob­ga­dać. Chciał­bym, żeby To­mek zo­stał kimś ta­kim jak Ri­ley, wiesz – żeby po­tra­fił ga­dać, jak z książki, i znał dużo słów, co to nie­wiele zna­czą, ale ża­den sę­dzia nie może się do nich przy­cze­pić, no i żeby miał nie­zgor­sze po­ję­cie o in­te­re­sach.

– Cóż, ko­chanku – od­parła pani Tul­li­ver. – Nie mia­ła­bym nic prze­ciwko ta­kim na­ukom, je­śliby szło o to tylko, żeby chło­piec pięk­nie mó­wił, znał się na wszyst­kim, cho­dził zgar­biony i cze­sał się do góry. Ale ci męż­czyźni z wiel­kich miast, co po­tra­fią tak pięk­nie mó­wić, mają zwy­kle fał­szywe gorsy ko­szu­lowe i tak długo no­szą je­den i ten sam ża­bot, aż wy­gląda jak ścierka, a po­tem za­kry­wają go ser­wetką. Wiem, że tak robi Ri­ley. A poza tym, jak To­mek wy­je­dzie i za­mieszka w Mud­port jak Ri­ley, to bę­dzie miał dom z taką małą kuch­nią, że ani się ob­ró­cić, ni­gdy nie zo­ba­czy świe­żego jajka na śnia­da­nie i bę­dzie sy­piał gdzieś na trze­cim albo może i czwar­tym pię­trze, i spali się, nim zdąży zejść na dół.

– Co też tam! – za­pro­te­sto­wał pan Tul­li­ver. – Wcale nie my­śla­łem, żeby To­mek miał je­chać do Mud­port; chcia­łem, żeby so­bie za­ło­żył biuro w St. Ogg’s, nie­da­leko, i żeby miesz­kał z nami. Ale – cią­gnął po chwili mil­cze­nia – boję się tylko, że nasz chło­piec nie bar­dzo się na­daje na ta­kiego uczo­nego je­go­mo­ścia. Wy­daje mi się, że on nie jest spe­cjal­nie po­jętny. Wro­dził się w two­ich, Bessy.

– Masz ra­cję – zgo­dziła się pani Tul­li­ver, przyj­mu­jąc ostat­nią wzmiankę za do­brą mo­netę. – Tak okrop­nie lubi słony ro­sół, to nie­sły­chane! Zu­peł­nie jak mój brat, a przed nim mój oj­ciec.

– Ale szkoda – opo­no­wał pan Tul­li­ver – że to nie dzie­wuszka, a chło­pak wro­dził się w ro­dzinę matki. Naj­gor­sza rzecz w tym ca­łym krzy­żo­wa­niu ga­tun­ków, że ni­gdy so­bie nie można z góry wy­kal­ku­lo­wać, co z tego wy­nik­nie. Na­sza mała, znowu, po­szła we mnie; jest dwa razy by­strzej­sza od Tomka. Boję się na­wet, że jest na babę za by­stra – cią­gnął mły­narz, ki­wa­jąc z po­wąt­pie­wa­niem głową z boku na bok. – Nic w tym złego, póki jest mała, ale za mą­dra ko­bieta to tak jak owca z dłu­gim ogo­nem – nie zdo­bę­dzie za to lep­szej ceny.

– Dużo w tym złego, ko­chanku, póki jest mała, bo to jest wła­śnie źró­dło wszyst­kich mo­ich kło­po­tów. Nie mam po­ję­cia, jak ją zmu­sić, żeby choć przez dwie go­dziny cho­dziła w czy­stym far­tuszku. A to mi przy­po­mina – cią­gnęła pani Tul­li­ver, wsta­jąc i pod­cho­dząc do okna – że nie wiem, gdzie się te­raz po­dziewa, a już pra­wie czas na her­batę. No tak, by­łam pewna – łazi so­bie nad brze­giem jak jaka dzi­ku­ska. Zo­ba­czysz, że kie­dyś wpad­nie do wody.

Pani Tul­li­ver mocno za­pu­kała w szybę, kiw­nęła ręką i po­trzą­snęła głową; nim wró­ciła na swoje krze­sło, po­wtó­rzyła tę czyn­ność kil­ka­krot­nie.

– Mó­wisz, ko­chanku, o by­stro­ści – oświad­czyła, usa­do­wiw­szy się z po­wro­tem na swoim miej­scu – a mnie się zdaje, że dziew­czyna cza­sem jest jakby przy­głu­pia. Kiedy ją po­ślę po coś na górę, to nie­raz za­po­mni, po co po­szła, siada na pod­ło­dze, w słońcu, splata włosy i śpiewa so­bie, jak jaka wa­riatka, a ja tym­cza­sem cze­kam na nią na dole. Tego już nie odzie­dzi­czyła, Bogu dzięki, po mo­ich, ani tej czar­nej skóry, przez którą wy­gląda jak Mu­latka. Nie lu­bię nic wy­ma­wiać Opatrz­no­ści, ale to ciężki krzyż mieć tylko jedną córkę i do tego ta­kiego cu­daka.

– Nie­do­rzecz­ność – opo­no­wał pan Tul­li­ver. – Dziew­czyna jak świeca, a na te czarne śli­pia każdy z przy­jem­no­ścią po­pa­trzy. Coś mi się nie wy­daje, żeby była głup­sza od in­nych dzieci – czy­tać po­trafi nie go­rzej niż sam pa­stor.

– Ale włosy jej się nie chcą krę­cić, cho­ciaż ro­bię z nimi, co mogę; a ona mi sza­leje, jak jej za­krę­cam pa­pi­loty, i ustać nie może, kiedy pró­buję uło­żyć jej loki rur­kami. Ile ja mam z nią ro­boty!

– To je ze­tnij, ze­tnij na krótko – śpiesz­nie pod­su­nął oj­ciec.

– Jak ty też mo­żesz mó­wić coś po­dob­nego! Taka duża dziew­czyna, dzie­więć lat, i taka wy­soka na swój wiek! Jak­żeby ona wy­glą­dała z krót­kimi wło­sami! Jej ku­zynka, Lucy, ma całą głowę w lo­kach i każdy wło­sek na swoim miej­scu, ani je­den nie od­staje. To ciężki do­pust dla mnie, żeby sio­stra De­ane miała ta­kie ładne dziecko. Pewna je­stem, że Lucy wię­cej ma ze mnie niż moja wła­sna córka. Ma­dziu, Ma­dziu! – cią­gnęła matka to­nem przy­mil­nego uty­ski­wa­nia, gdy ten nie­szczę­sny błąd na­tury wszedł do izby – na co się zda moje cią­głe po­wta­rza­nie, byś nie cho­dziła nad wodę. Wpad­niesz kie­dyś i uto­pisz się, a wtedy bę­dziesz ża­ło­wała, żeś nie słu­chała matki.

Kiedy Ma­dzia zdjęła kap­tu­rek, włosy jej smut­nie po­twier­dziły słusz­ność za­rzu­tów matki. Pani Tul­li­ver, w dą­że­niu, by córka jej miała kę­dzie­rzawą czu­prynkę, „jak dzieci in­nych”, ucięła jej włosy nad czo­łem zbyt krótko, by je można było za­su­nąć za uszy, a że go­dzinę po zdję­ciu pa­pi­lo­tów po lo­kach i śladu nie było, Ma­dzia co chwilę pod­rzu­cała głową, by strzą­snąć ciemne, gę­ste ko­smyki z czar­nych, lśnią­cych oczu. Ru­chy te upo­dab­niały ją nie­zmier­nie do ma­łego sze­tlandz­kiego ku­cyka.

– O, mój Boże! Ma­dziu! Jak można tak rzu­cać kap­tu­rek! Bądź grzeczna, za­nieś go na górę, wy­szczot­kuj włosy, włóż czy­sty far­tu­szek i, na li­tość bo­ską, zmień pan­to­fle. A po­tem wróć tu­taj i przy­nieś swoją zszy­wankę, jak do­brze wy­cho­wana pa­nienka!

– Mamo – za­pro­te­sto­wała Ma­dzia to­nem, w któ­rym brzmiało lek­kie nie­za­do­wo­le­nie – ja nie chcę ro­bić mo­jej zszy­wanki.

– Co! Nie chcesz zro­bić pięk­nej, zszy­wa­nej kapy na łóżko dla cioci Glegg?

– To głu­pia ro­bota – od­parła Ma­dzia, po­trzą­sa­jąc grzywą – naj­pierw drzeć ma­te­riał na ka­wałki po to tylko, żeby go zszy­wać z po­wro­tem. A poza tym nie chcę nic ro­bić dla cioci Glegg – nie lu­bię jej.

Ma­dzia wy­szła, wlo­kąc za sobą kap­tu­rek za ta­siemkę, pan Tul­li­ver zaś ro­ze­śmiał się ha­ła­śli­wie.

– Dzi­wię ci się, mój drogi, że po­tra­fisz się z tego śmiać – oświad­czyła pani Tul­li­ver nieco bar­dziej zrzęd­nie. – Za­chę­casz ją do nie­grzecz­no­ści. A ciotki po­my­ślą, że to ja ją roz­pusz­czam.

Pani Tul­li­ver była osobą o tak zwa­nym po­god­nym uspo­so­bie­niu; ni­gdy nie pła­kała, bę­dąc dziec­kiem, chyba że po­czuła głód lub ukłuła się szpilką; od ko­ły­ski była zdrowa, do­rodna, pulchna, tę­pawa – krótko mó­wiąc naj­słod­sze, naj­mil­sze dziecko w ro­dzi­nie. Ale mleko i sło­dycz nie naj­le­piej się kon­ser­wują, a skwa­śniałe nieco, mogą się ludz­kiemu brzu­chowi dać we znaki. Za­sta­na­wia­łem się czę­sto, czy te wcze­sne Ma­donny Ra­fa­elow­skie o ja­snych, nieco głu­pa­wych twa­rzach za­cho­wują ten sam nie­zmą­cony spo­kój, kiedy ich silni du­chowo i fi­zycz­nie chłopcy wy­ro­sną na tyle, by ich nie można już było po­ka­zy­wać bez ubra­nia. Przy­pusz­czam, że za­czy­nają wtedy na nich gde­rać, a w miarę jak to gde­ra­nie od­nosi co­raz mniej­szy sku­tek, wy­daje mi się, że Ma­donny mu­szą te­try­czeć....Mia­steczko _Mid­dle­march_ to jedna z naj­waż­niej­szych po­zy­cji w ka­no­nie kla­sycz­nej li­te­ra­tury an­giel­skiej. Geo­rge Eliot, jedna z naj­bar­dziej no­wo­cze­snych po­staci epoki wik­to­riań­skiej, eru­dytka, okrzyk­nięta z po­wodu wy­zwań, ja­kie rzu­ciła opi­nii pu­blicz­nej – an­giel­ską Geo­rge Sand, pod­nio­sła po­wieść do rangi dys­kursu fi­lo­zo­ficz­nego, a pa­sjo­nu­jący ro­mans umiej­sco­wiła w sfe­rze spo­łeczno-­mo­ral­nej.

Dzieją się w An­glii lat 20. XIX wieku rze­czy ważne, a mia­steczko Mid­dle­march, tak jak każde pro­win­cjo­nalne mia­steczko, jest tych wiel­kich prze­mian mi­ni­sce­ną, to­też hi­sto­ria to­czy się wraz z wąt­kiem ro­man­tycz­nym i kry­mi­nal­nym. Losy mia­steczka Mid­dle­march są hi­sto­rycz­nie i eko­no­micz­nie sple­cione z lo­sami oko­licz­nej spo­łecz­no­ści, miesz­kań­cami są­sied­nich dwo­rów i na­le­żą­cych do nich farm.

Na tak sze­roko za­ry­so­wa­nym tle ma­luje Geo­rge Eliot losy głów­nych bo­ha­te­rów: mło­dej, bo­ga­tej i szla­chet­nej Do­ro­tei Bro­oke, która szuka god­nego celu, by nadać sens swo­jemu ży­ciu, oraz Ter­tiusa Lyd­gate’a, le­ka­rza, który cel zna­lazł w pracy ba­daw­czej i prak­tyce me­dycz­nej, ale prze­szkodą w jego re­ali­za­cji staje się piękna ko­bieta. Oba te główne wątki mają liczne od­ga­łę­zie­nia, od­nogi i boczne pędy, ty­leż in­te­re­su­jące, co barwne i na­sy­cone cie­płym hu­mo­rem. Oglą­damy cały zło­żony świat pro­win­cjo­nal­nej An­glii – miesz­czan, kup­ców, le­ka­rzy, praw­ni­ków, a także far­me­rów, ba, na­wet na­jem­nych ro­bot­ni­ków rol­nych, któ­rych za­koń­czony około 1815 roku pro­ces gro­dze­nia otwar­tych pa­stwisk, uprzed­nio do­stęp­nych każ­demu, po­zba­wił moż­li­wo­ści pracy na wła­snej ziemi. Nie brak rów­nież przed­sta­wi­cieli Ko­ścioła i ty­po­wego dla ów­cze­snych zmian w hie­rar­chii spo­łecz­nej pro­cesu prze­obra­ża­nia się żar­li­wego kal­wiń­skiego dy­sy­denta w sza­cow­nego członka Ko­ścioła an­gli­kań­skiego. Ob­razu do­peł­nia piękna sce­ne­ria oko­lic Co­ven­try, pełne no­stal­gicz­nej tę­sk­noty opisy kra­jo­brazu środ­ko­wej An­glii, owego raju utra­co­nego szczę­śli­wego dzie­ciń­stwa pi­sarki...