Mrówcza zabawa. Współczesne zabawki a społeczne konstruowanie dziecka - ebook

Książka Ewy Maciejewskiej-Mroczek to socjologiczna analiza współczesnego projektu dziecka. Autorka przedstawia go jako płynny, zmienny, znajdujący się w nieustannym ruchu. Analiza przeprowadzona jest ze świadomością historycznych procesów, które go ukształtowały, i jego wewnętrznego zróżnicowania. Przedmiotem zainteresowania autorki są zabawki – wytwory kultury materialnej bliskie dzieciom, a we współczesnych społeczeństwach zachodnich bardzo rozpowszechnione. Obecnie uważa się, że zabawa powinna kształtować dziecko, jest jego pracą. To ze względu na nie, a jeszcze precyzyjniej – ze względu na przyszłego dorosłego, którego w nim widzimy, zabawki mają odzwierciedlać kulturowe systemy znaczeń tworzonych wokół takich pojęć jak płeć, pozycja społeczna, konsumpcja, samorealizacja, wiedza itp. Autorka analizuje różnorodne dane, łącząc pewne uniwersalia kultury globalnej ze specyfiką polskiego „tu i teraz”. Celem było spojrzenie na współczesne społeczeństwo poprzez zabawki i dowiedzenie się tego, w jaki sposób owe materialne obiekty, stanowiące istotny element świata dziecięcego, odzwierciedlają i zarazem konstruują projekt dziecka.

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Część pierwsza
PRZEDMIOT SŁUŻĄCY DZIECIOM DO ZABAWY
Rozdział 1. Dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
Odkrycie dzieciństwa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Nowa koncepcja rodziny i rola ekspertów. . . . . . . . . . . . . . . .32
Separacja, homogenizacja, integracja. . . . . . . . . . . . . . . . . .35
Nowy obraz dziecka: perspektywa childhood studies . . . . . . . 37
Współczesne dyskursy o dziecku i dzieciństwie: próba
uporządkowania. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Dziecko przedsocjologiczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
Dziecko rozwijające się społecznie (teoria przejściowa) . . . . . .54
Dziecko socjologiczne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57
Dzieciństwo późnej nowoczesności. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Rozdział 2. Przedmioty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
Genealogia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70
Przedmiot: obiekt materialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72
Przedmiot: zabawka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Twórcy znaczeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Przywiązanie jako obowiązek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79
Obiekt wytwarzany. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85
Wytwarzanie znaczeń i zaangażowanie ciała. . . . . . . . . . . . . 88
Rozdział 3. Zabawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
Zabawa i gra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Wczesne teorie zabawy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Ludyczność jako źródło kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93
Żywioł i ład zabawy: Rogera Caillois teoria ludyczności . . . . . .95
Zabawa jako źródło osobowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
W co grają (dorośli) ludzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99
Znaczenie zabawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100
Pożytek z zabawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
Utożsamienie i wyobcowanie: problemy z dziećmi w społecznych
teoriach zabawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
Bezinteresowność zabawy dziecięcej a interes społeczny. . . . 106
Rozdział 4. Granice definicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Zabawka w rękach. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
Dla kogo „dzieci”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
Lalki, które „dotykają głębin duszy” . . . . . . . . . . . . . . . . .  116
Mrówcza zabawa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119
Część druga
ZABAWKI A SPOŁECZNE KONSTRUOWANIE DZIECKA
Rozdział 5. Własny pokój. Zabawka we współczesnej
przestrzeni dzieciństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125
W centrum i na marginesie: nowe przestrzenie dzieciństwa . .126
Własny pokój. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .130
Mikroświat pozornie prywatny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .132
Płeć w przestrzeni pokoju. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . 135
Spojrzeć w dół: podłoga pokoju dziecięcego . . . . . . . . . . . . .136
Możliwości schronienia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  139
Rozdział 6. Zabawa jest pracą dziecka. Zabawka jako
narzędzie wspierające rozwój . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . 142
Przymus edukacyjny . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . 142
Utracona niewinność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Czas szkoły – czas przed szkołą – czas poza szkołą .  . . . . . 145
Cele nowoczesnej edukacji. . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . 147
Znaczenie ekspertów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Kultura głównego nurtu i przemoc symboliczna . . . . . . . . . . 150
Potrzeba rozwoju. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Norma i indywidualizacja. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
„Zabawka przeznaczona dla dziecka...” . . . . . . . . . . . . . . . 156
Zabawka edukacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
Mózg niemowlęcia: walka z czasem . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
Podatne ciała, podatne umysły. Normalizacja i różne sfery rozwoju 163
Miś Bajeczka, czyli bajka o rozwoju . . . . . . . .  . . . . . . . . . . 168
Uczenie się i zabawa w świecie ponowoczesnym. .. . . . . . . . . 170
Rozdział 7. Płeć. Zabawki i stereotypy? . . . .. . . . . . . . . . . . 174
Perspektywa historyczna . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . 176
Zabawki w badaniach nad tożsamością płci. . . . . . . .  . . . . . 178
Uczenie się płci kulturowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185
Dzieci aschematyczne: praktyczne wskazówki i krytyka . . . . . 187
Medycyna: zabawka jako „narzędzie diagnostyczne”. . . . . . . 190
Zabawka jako narzędzie dla psychologii: przykład . . . . . . . . 191
Czy zabawki przygotowują do przyszłości? . . . . . . . . . . . . . . 194
Rozdział 8. Ciało, płeć i konstruowanie znaczeń . . . . . . . . . . 196
Projekty ciał ludzkich w zabawkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
Lalki: dzieci i kobiety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
Jak konsumują lalki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
Chłopiec, mężczyzna, maszyna. O przedstawieniach męskości
w świecie zabawek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
Anatomically correct? . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
Rozdział 9. Między nostalgią a postępem. . . .. . . . . . . . . . . 215
Spór o wartości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . 216
Odwieczna naturalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220
Rzeczy i interakcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
Nie kupię wnukom tamagotchi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Oswojeni z technologią . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Rozdział 10. Cudowne dzieciństwo PRL-u .  . . . . . . . . . . . . . 239
Tęsknota za dzieciństwem . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . 240
Takie czasy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
Urefleksyjnienie i prywatyzacja . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . 245
Niedobory, nadmiar i pole dla wyobraźni.  . . . . . . . . . . . . . . 246
Inna jakość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Logo z marzeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .255
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .258
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275