Niemieckie działa szturmowe II Wojny Światowej - ebook

WPROWADZENIE

Okry­tą sła­wą część nie­miec­kiej ma­chi­ny wo­jen­nej – Stur­mar­til­le­rie (ar­ty­le­rię sztur­mo­wą) – w isto­cie utwo­rzo­no na krót­ko przed wy­bu­chem II woj­ny świa­to­wej. Broń tych wojsk, Sturm­ge­schütz (StuG), mia­ła za­pew­nić wspar­cie ognio­we ata­ku­ją­cym dy­wi­zjom pie­cho­ty. Po tym, jak jed­nost­ki, z któ­rych każ­da była wy­po­sa­żo­na w sześć dział sztur­mo­wych, prze­te­sto­wa­ły w po­cząt­ko­wej fa­zie woj­ny za­ło­że­nia tak­tycz­ne, z koń­cem 1940 roku Niem­cy przy­stą­pi­li do or­ga­ni­zo­wa­niu więk­szych for­ma­cji tego ro­dza­ju. Praw­dzi­wy chrzest ognio­wy prze­szły one pod­czas ope­ra­cji „Bar­ba­ros­sa”, czy­li roz­po­czę­tej w nie naj­lep­szym cza­sie (i w osta­tecz­nym roz­ra­chun­ku ka­ta­stro­fal­nej dla Niem­ców) in­wa­zji na Zwią­zek So­wiec­ki: StuG mia­ły tam, na roz­le­głych rów­ni­nach ro­syj­skich, wy­ka­zać się peł­nią swo­ich moż­li­wo­ści. I rze­czy­wi­ście, po­cząt­ko­wo jed­nost­ki Sturm­ge­schütz, do­wo­dzo­ne przez świet­nie wy­szko­lo­nych ofi­ce­rów i pod­ofi­ce­rów, od­no­si­ły wie­le spek­ta­ku­lar­nych suk­ce­sów.

Ale każ­dy me­dal ma dwie stro­ny. W póź­niej­szym okre­sie II woj­ny świa­to­wej woj­ska nie­miec­kie były zmu­szo­ne do wy­ko­rzy­sta­nia StuG w pró­bach po­wstrzy­ma­nia gi­gan­tycz­nych zgru­po­wań so­wiec­kich czoł­gów, na­cie­ra­ją­cych ku gra­ni­com Rze­szy. Mimo to sa­mo­bież­ne dzia­ła sztur­mo­we do­wio­dły i wte­dy swo­jej przy­dat­no­ści na po­lach bi­tew w 1944 roku: w cza­sie ope­ra­cji „Ba­gra­tion” (22 czerw­ca–19 sierp­nia 1944) i „Over­lord” (alianc­kie­go de­san­tu w Nor­man­dii 6 czerw­ca 1944).

Oczy­wi­ście uka­za­ło się (i na­dal uka­zu­je) wie­le pu­bli­ka­cji po­świę­co­nych Sturm­ge­schütz/Stur­mar­til­le­rie, w któ­rych czy­tel­nik może zna­leźć dużo hi­sto­rycz­nych zdjęć i barw­nych ry­cin – przy tym jed­nak bar­dzo mało istot­nych fak­tów na ów te­mat. Tekst wspo­mnia­nych ksią­żek prze­waż­nie za­wie­ra ma­te­riał zna­ny z in­nych pu­bli­ka­cji hi­sto­rycz­nych i, choć rzad­ko, frag­men­ty wspo­mnień uczest­ni­ków wo­jen­nych zma­gań.

W mi­nio­nych la­tach au­to­rzy zna­ni jako spe­cja­li­ści w dzie­dzi­nie tech­ni­ki woj­sko­wej, tacy jak Wal­ter Spiel­ber­ger, Tom Jentz, Hi­la­ry Doy­le czy Pe­ter Mül­ler, wy­czer­pu­ją­co opi­sa­li sprzęt nie­miec­kiej ar­ty­le­rii sztur­mo­wej od stro­ny tech­nicz­nej, a tak­że pro­ces pro­duk­cji tych wo­zów bo­jo­wych.

Mnie za­wsze in­te­re­so­wa­ła „epo­pe­ja” Stur­mar­til­le­rie, nie­zwy­kłe losy żoł­nie­rzy tych for­ma­cji. Skło­ni­ło mnie to do na­wią­za­nia kon­tak­tu z człon­ka­mi Ge­me­in­schaft der Sturm­ar­til­le­rie (sto­wa­rzy­sze­nia we­te­ra­nów nie­miec­kiej ar­ty­le­rii sztur­mo­wej), któ­rzy spo­ty­ka­li się re­gu­lar­nie aż do roku 2010, gdy zlo­tów tych za­prze­sta­no wo­bec ma­le­ją­cej szyb­ko licz­by ży­ją­cych jesz­cze by­łych żoł­nie­rzy tych jed­no­stek. Pa­mię­tam jed­nak wie­le prze­pro­wa­dzo­nych z nimi cie­ka­wych roz­mów, pod­czas któ­rych ze­bra­łem mnó­stwo cen­nych in­for­ma­cji. Mimo wszyst­ko wspo­mnie­nia, na­wet te na­der in­te­re­su­ją­ce, na­le­ży trak­to­wać ostroż­nie. Prze­ko­na­łem się tak­że, iż wspo­mnie­niom tym nie war­to przy­pi­sy­wać zna­cze­nia więk­sze­go niż obiek­tyw­nym, su­chym fak­tom, utrwa­lo­nym w do­ku­men­tach za­cho­wa­nych w ar­chi­wach.

Do­sze­dłem za­tem do wnio­sku, że może nad­szedł czas, by prze­śle­dzić na nowo hi­sto­rię Stur­mar­til­le­rie: jej po­wsta­nie, tak­ty­kę i wy­po­sa­że­nie, do­kład­niej i w ode­rwa­niu od dzie­jów in­nych nie­miec­kich for­ma­cji mi­li­tar­nych – od po­cząt­ków w Jüter­bog (koło Ber­li­na) po­przez wiel­kie ba­ta­lie na fron­cie wschod­nim, we Wło­szech i w Nor­man­dii aż po ostat­nie, roz­pacz­li­we zma­ga­nia w obro­nie Rze­szy. Jest to opo­wieść o po­cząt­ko­wym wpły­wie tych eli­tar­nych jed­no­stek sztur­mo­wych na prze­bieg dzia­łań wo­jen­nych, od ich im­po­nu­ją­cych osią­gnięć na po­lach bi­tew po ostat­nie wal­ki, w któ­rych w za­sa­dzie uży­to Sturm­ge­schütz w roli mię­sa ar­mat­nie­go.

Sturmgeschütz Ausf. B ze StuGAbt 184 przejeżdża przez płytki rów w czasie ćwiczeń polowych. Dokładne rozpoznanie rejonu działań miało wielkie znaczenie, gdyż nawet niewielka przeszkoda terenowa mogła pokrzyżować plany ataku. (Anderson)

Żołnierze Reichswehry z obsługi Maschinengewehr (MG) 08/15 podczas ćwiczeń w latach międzywojennych. Masowe wprowadzenie do użycia karabinów maszynowych przez armie wszystkich państw przed wybuchem I wojny światowej całkowicie odmieniło taktykę piechoty i charakter działań wojsk lądowych. (NARA)

Sturmgeschütz – wsparcie jednostek piechoty

Re­wo­lu­cja prze­my­sło­wa w po­ło­wie XIX wie­ku wy­war­ła szyb­ki i do­głęb­ny wpływ na cha­rak­ter dzia­łań zbroj­nych. Na­ro­dzi­ła się cał­ko­wi­cie nowa ga­łąź prze­my­słu, gdy w fa­bry­kach i sta­low­niach za­czę­to pro­jek­to­wać i pro­du­ko­wać nową, wy­ra­fi­no­wa­ną broń. Sir Hi­ram Mak­sim skon­stru­ował ka­ra­bin ma­szy­no­wy, a no­wo­cze­sne dzia­ła z me­cha­ni­zmem od­rzu­tu lufy zre­wo­lu­cjo­ni­zo­wa­ły woj­nę w nie­wy­obra­żal­nym wcześ­niej stop­niu. Z ko­lei sieć po­łą­czeń ko­le­jo­wych w ca­łej Eu­ro­pie przy­nio­sła rów­nie wiel­kie zmia­ny w trans­por­cie: od­tąd moż­li­wy stał się szyb­ki prze­rzut wojsk wraz z ich sprzę­tem (i za­opa­try­wa­nie od­dzia­łów woj­sko­wych) na znacz­nych od­le­gło­ściach.

No­wo­cze­sne uzbro­je­nie uży­te w bi­twach I woj­ny świa­to­wej ode­sła­ło do la­mu­sa daw­ną tak­ty­kę mi­li­tar­ną. Wiel­ka siła ognio­wa bro­ni ma­szy­no­wej i co­raz więk­sza cel­ność ar­ty­le­rii w prak­ty­ce spa­ra­li­żo­wa­ły de­cy­du­ją­ce, zma­so­wa­ne ata­ki pie­cho­ty i ka­wa­le­ryj­skie szar­że: re­zul­ta­tem tego oka­zał się czte­ro­let­ni pat na fron­cie za­chod­nim. Mimo to do­wódz­twa obu wal­czą­cych stron na­dal rzu­ca­ły do sa­mo­bój­czych sztur­mów dzie­siąt­ki ty­się­cy żoł­nie­rzy pie­cho­ty. W 1919 roku ge­ne­rał Ed­mond Buat, któ­ry w 1920 roku zo­stał sze­fem Szta­bu Ge­ne­ral­ne­go ar­mii fran­cu­skiej, na­pi­sał:

Z dwóch głów­nych ele­men­tów tak­ty­ki bi­tew­nej jak do­tych­czas tyl­ko je­den od­niósł ko­rzyść z po­stę­pu tech­nicz­ne­go – ar­ty­le­ria. I ko­rzyść jest tak ko­lo­sal­na, że wszel­ki ruch ustał nie­mal zu­peł­nie. Szar­że ka­wa­le­rii są pra­wie cał­ko­wi­cie uniesz­ko­dli­wia­ne. Pie­chur na li­nii fron­tu musi się oko­py­wać i prze­cho­dzi do na­tar­cia tyl­ko wów­czas, gdy cała nie­przy­ja­ciel­ska ar­ty­le­ria zo­sta­je wy­łą­czo­na z wal­ki. Te­raz, wraz z po­ja­wie­niem się sil­ni­ka spa­li­no­we­go , czyn­nik ru­chu od­zy­ska w peł­ni swo­je zna­cze­nie.

W swo­jej książ­ce Die Pan­zer­trup­pen ge­ne­rał He­inz Gu­de­rian roz­wi­nął póź­niej tę myśl, kie­ru­jąc się nie­ubła­ga­ną lo­gi­ką:

Po­jaz­dy pan­cer­ne, na­pę­dza­ne sil­ni­ka­mi, w bar­dzo znacz­nym stop­niu za­pew­nia­ją osło­nę uzbro­je­niu i za­ło­gom. Opan­ce­rze­nie, ru­chli­wość i siła ognia de­cy­du­ją o sku­tecz­no­ści no­wej bro­ni sztur­mo­wej wojsk lą­do­wych.

W cza­sie I woj­ny świa­to­wej alian­ci jako pierw­si zna­leź­li spo­sób na wyj­ście z fron­to­we­go im­pa­su. Bry­tyj­czy­cy (a wkrót­ce po­tem tak­że Fran­cu­zi) skon­stru­owa­li czoł­gi, któ­re za­de­biu­to­wa­ły na polu wal­ki 15 wrze­śnia 1916 roku. Woj­ska alianc­kie, zdol­ne wresz­cie do prze­ła­ma­nia za­po­ry ognio­wej sta­wia­nej przez broń ma­szy­no­wą, uży­ły czoł­gów ma­so­wo (400 z nich wy­ko­rzy­sta­no do prze­ła­ma­nia li­nii fron­tu pod Amiens 8 sierp­nia 1918 roku), a do koń­ca Wiel­kiej Woj­ny wy­pro­du­ko­wa­no łącz­nie oko­ło 6000 wo­zów pan­cer­nych. Po woj­nie po­wsta­wa­ły nowe, udo­sko­na­lo­ne kon­struk­cje czoł­go­we; te­sto­wa­no nowe tech­no­lo­gie i tak­ty­kę wojsk pan­cer­nych.

W la­tach I woj­ny świa­to­wej Niem­cy nie byli w sta­nie do­trzy­mać kro­ku pań­stwom en­ten­ty w za­kre­sie bu­do­wy po­jaz­dów opan­ce­rzo­nych, a choć uży­li w wal­kach nie­licz­nych Beu­te­pan­zer (zdo­bycz­nych czoł­gów alianc­kich), to sami zdo­ła­li wy­pro­du­ko­wać za­le­d­wie 20 czoł­gów.

W okre­sie po­wo­jen­nym ów Pan­zer­schreck („wstrząs, ja­kim było uży­cie czoł­gów przez nie­przy­ja­cie­la”) po­waż­nie wpły­nął na my­śle­nie nie­miec­kich woj­sko­wych, któ­rzy wpi­sa­li Pan­zer (czoł­gi) w pla­ny przy­szłych kam­pa­nii mi­li­tar­nych. Wpraw­dzie trak­tat wer­sal­ski za­bra­niał po­ko­na­nym Niem­com opra­co­wy­wa­nia czoł­gów oraz in­ne­go no­wo­cze­sne­go sprzę­tu woj­sko­we­go, nie­mniej jed­nak nie­miec­cy kon­struk­to­rzy w naj­ści­ślej­szej ta­jem­ni­cy przy­stą­pi­li do bu­do­wa­nia i te­sto­wa­nia opan­ce­rzo­nych wo­zów bo­jo­wych.

Ge­ne­rał He­inz Gu­de­rian na­le­żał do naj­bar­dziej en­tu­zja­stycz­nych zwo­len­ni­ków czoł­gów. Po­pie­ra­ny przez ge­ne­ra­ła Oswal­da Lut­za (in­spek­to­ra nie­miec­kich wojsk zmo­to­ry­zo­wa­nych) opra­co­wał pod­sta­wy tak­ty­ki i or­ga­ni­za­cji przy­szłych Pan­zer­waf­fe (sił pan­cer­nych).

W 1936 roku Gu­de­rian, w kil­ku swo­ich ar­ty­ku­łach opu­bli­ko­wa­nych w cza­so­pi­smach woj­sko­wych (a po­tem ze­bra­nych w książ­ce Die Pan­zer­trup­pen), zwró­cił uwa­gę na pe­wien za­sad­ni­czy pro­blem, przed któ­rym sta­nął. W owym cza­sie kwe­stia ta mia­ła bar­dzo duże zna­cze­nie rów­nież dla sił zbroj­nych in­nych państw:

Współ­dzia­ła­nie z in­ny­mi ro­dza­ja­mi wojsk:

Wraz z na­ro­dzi­na­mi no­wej bro­ni kwe­stia współ­dzia­ła­nia Pan­zer­trup­pen z in­ny­mi for­ma­cja­mi sił zbroj­nych jest naj­bar­dziej kon­tro­wer­syj­na i wy­wo­łu­je naj­więk­sze spo­ry. Ście­ra­ją się dwie cał­ko­wi­cie prze­ciw­staw­ne teo­rie.

Zwo­len­ni­cy „sta­rej szko­ły” uwa­ża­ją pie­cho­tę za głów­ną siłę, je­dy­ne­go „kró­la pola wal­ki”, któ­ry po­wi­nien mieć wspar­cie ze stro­ny in­nych wojsk, trak­to­wa­nych jako for­ma­cje po­moc­ni­cze. Zgod­nie z tym sce­na­riu­szem czołg nie po­wi­nien prze­miesz­czać się szyb­ciej od wol­no ma­sze­ru­ją­cej, a nie­kie­dy (na krót­kich od­cin­kach) bie­gną­cej pie­cho­ty. Czołg wi­nien być pan­cer­ną tar­czą pie­cho­ty, któ­ra nie może ata­ko­wać w ob­li­czu ka­ra­bi­nów ma­szy­no­wych, osła­nia­ją­cych li­nie nie­przy­ja­cie­la.

Jed­nak stron­ni­cy tej teo­rii zwy­kle prze­ocza­ją albo igno­ru­ją fak­tycz­ne ko­rzy­ści pły­ną­ce z wy­jąt­ko­wej mo­bil­no­ści czoł­gu. Po­wol­ne tem­po prze­sta­rza­łych me­tod ata­ko­wa­nia po­zwa­la każ­de­mu prze­ciw­ni­ko­wi na szyb­kie utwo­rze­nie no­we­go fron­tu za punk­tem, w któ­rym na­stą­pi­ło prze­ła­ma­nie li­nii obron­nej.

Gu­de­ria­no­wi i Lut­zo­wi osta­tecz­nie uda­ło się prze­for­so­wać swo­ją teo­rię. Póź­niej­sze wy­da­rze­nia do­wio­dły, że kon­cep­cja utwo­rze­nia Pan­zer­waf­fe (sa­mo­dziel­nych sił pan­cer­nych) oka­za­ła się zde­cy­do­wa­nie lep­sza niż my­śle­nie woj­sko­wych tra­dy­cjo­na­li­stów.

Jed­nak­że re­wo­lu­cyj­ne po­my­sły Gu­de­ria­na i Lut­za ob­ni­ży­ły nie­co ran­gę pie­cho­ty. Pie­cho­ta, nie­gdyś pro­wa­dzą­ca ata­ki, te­raz ze­szła na dal­szy plan w sto­sun­ku do Pan­zer­waf­fe – przy­naj­mniej na tych od­cin­kach fron­tu, gdzie po­dej­mo­wa­no pró­by prze­ła­ma­nia wro­gich li­nii. Przy tym na­le­ży do­dać, że kon­cep­cje obu wspo­mnia­nych teo­re­ty­ków za­wie­ra­ły pew­ne błęd­ne z grun­tu za­ło­że­nie: choć czoł­gi rze­czy­wi­ście oka­za­ły się sku­tecz­nym orę­żem, to w owym cza­sie było ich zbyt mało, co z ko­lei ogra­ni­cza­ło ich prak­tycz­ne uży­cie w roli bro­ni wspar­cia sztur­mów pie­cho­ty.

Na tych od­cin­kach fron­tu, gdzie nie było jed­no­stek pan­cer­nych, sy­tu­acja pie­cho­ty nie róż­ni­ła się zbyt­nio od tej z 1915 roku. Jak mie­li re­ago­wać żoł­nie­rze pie­cho­ty pod­czas pro­wa­dze­nia ata­ku, po­zba­wie­ni wspar­cia wła­snych mo­bil­nych jed­no­stek pan­cer­nych, na na­głe po­ja­wie­nie się nie­przy­ja­ciel­skich czoł­gów lub na­tknię­cie się na osło­nię­te gniaz­da bro­ni ma­szy­no­wej? I jak pie­cho­ta na po­zy­cjach obron­nych mia­ła prze­cho­dzić do prze­ciw­na­tar­cia?

W ar­mii bry­tyj­skiej w za­sa­dzie zde­cy­do­wa­no się na wy­ko­rzy­sta­nie czoł­gu w roli wspar­cia po­wol­nej pie­cho­ty, czy­li na kon­ty­nu­owa­nie me­tod wal­ki zna­nych z lat I woj­ny świa­to­wej.

Erich von Manstein i jego apel o wprowadzenie nowych rozwiązań