Normalni psychopaci - ebook

Kim jest psy­cho­pata?

Psy­cho­pa­tia jest jed­nym z naj­bar­dziej kon­tro­wer­syj­nych i fa­scy­nu­ją­cych za­ra­zem za­gad­nień w psy­cho­lo­gii. Lu­dzie z tą dia­gnozą są czę­sto okre­ślani jako chłodni, po­zba­wieni em­pa­tii, ma­ni­pu­la­cyjni i skłonni do prze­mocy. Mimo iż wiele osób uważa, że psy­cho­pa­tia jest zwią­zana z prze­stęp­czo­ścią, to prawdą jest, że więk­szość psy­cho­pa­tów nie po­peł­nia prze­stępstw. Fak­tem jest także, że wielu se­ryj­nych mor­der­ców, jak na przy­kład Ted Bundy, Jef­frey Dah­mer czy Char­les Man­son, miało zdia­gno­zo­waną psy­cho­pa­tię.

Psy­cho­pa­tia to za­bu­rze­nie oso­bo­wo­ści, które ce­chuje się bra­kiem em­pa­tii, po­czu­cia winy oraz nie­zdol­no­ścią do na­wią­zy­wa­nia trwa­łych emo­cjo­nal­nych więzi z in­nymi ludźmi. Osoby cier­piące na psy­cho­pa­tię czę­sto prze­ja­wiają skłon­ność do agre­syw­nych za­cho­wań, ma­ni­pu­la­cji oraz kłamstw, a także cha­rak­te­ry­zują się bra­kiem od­po­wie­dzial­no­ści za swoje czyny.

We­dług Mię­dzy­na­ro­do­wej Kla­sy­fi­ka­cji Cho­rób i Pro­ble­mów Zdro­wot­nych ICD-11, psy­cho­pa­tia to za­bu­rze­nie oso­bo­wo­ści, które cha­rak­te­ry­zuje się trwa­łym bra­kiem em­pa­tii, mo­ral­no­ści i uczuć, ni­ską to­le­ran­cją na fru­stra­cję oraz skłon­no­ścią do za­cho­wań im­pul­syw­nych i agre­syw­nych. Osoby z tym za­bu­rze­niem mogą ła­mać normy spo­łeczne i prawo, nie przej­mu­jąc się kon­se­kwen­cjami swo­ich dzia­łań. W ICD-11 psy­cho­pa­tia jest za­li­czana do grupy „za­bu­rzeń oso­bo­wo­ści i za­cho­wa­nia do­ro­słych”. Z ko­lei we­dług DSM-5 nie ma spe­cy­ficz­nej ka­te­go­rii dia­gno­stycz­nej o na­zwie „psy­cho­pa­tia”. Za­miast tego można zna­leźć dia­gnozy zwią­zane z ce­chami psy­cho­pa­tycz­nymi, ta­kie jak za­bu­rze­nie oso­bo­wo­ści an­ty­spo­łecz­nej. Dziś ter­min „psy­cho­pa­tia” sto­so­wany jest za­mien­nie z ta­kimi ter­mi­nami jak „oso­bo­wość an­ty­spo­łeczna”, „so­cjo­pa­tia”, „oso­bo­wość nie­pra­wi­dłowa” czy „oso­bo­wość dys­so­cjalna”. Z ko­lei na grun­cie psy­chia­trii w miej­sce psy­cho­pa­tii już dawno pro­po­no­wano okre­śle­nia, ta­kie jak „ner­wica cha­rak­teru”, „so­cjo­pa­tia”, „cha­rak­ter nar­cy­styczny”, „oso­bo­wość ma­ni­pu­la­cyjna” aż po „an­ty­spo­łeczne za­bu­rze­nia oso­bo­wo­ści”. Jako że za­cho­wa­nia an­ty­spo­łeczne za­wie­rają w so­bie nie­prze­strze­ga­nie norm spo­łecz­nych uzna­nych za pra­wi­dłowe i mogą do­ty­czyć także osób z upo­śle­dze­niem umy­sło­wym, ner­wicą, psy­chozą etc., pod­jęto próbę wy­od­ręb­nie­nia róż­nych form psy­cho­pa­tii. Na tej pod­sta­wie część ba­da­czy okre­śliła dwa pod­sta­wowe ro­dzaje psy­cho­pa­tii pier­wot­nej i ob­ja­wo­wej, w któ­rej do­strzec można za­cho­wa­nia po­dobne do psy­cho­pa­tycz­nych. Po­ja­wił się też po­dział na psy­cho­pa­tów pa­syw­nych i agre­syw­nych. Ci pierwsi zwy­cza­jowo pro­wa­dzą pa­so­żyt­ni­czy tryb ży­cia i spo­ra­dycz­nie po­pa­dają w kon­flikt z pra­wem, a je­śli już, do­ty­czy on naj­czę­ściej na­ru­szeń w ob­sza­rze fi­nan­so­wym, drob­nych mal­wer­sa­cji etc. Ci dru­dzy – wprost prze­ciw­nie, są zdolni do naj­gor­szych za­cho­wań, naj­bar­dziej bru­tal­nych i czę­sto z aspek­tem sek­su­al­nym w tle.

Ro­bert Hare jest zna­nym ka­na­dyj­skim psy­cho­lo­giem i twórcą Hare Psy­cho­pa­thy Chec­klist-Re­vi­sed (PCL-R), po­wszech­nie sto­so­wa­nego na­rzę­dzia do oceny psy­cho­pa­tii. Jego de­fi­ni­cja psy­cho­pa­tii opiera się na ce­chach cha­rak­te­ry­stycz­nych i za­cho­wa­niach. We­dług Hare’a psy­cho­pa­tia to kom­plek­sowa oso­bo­wość cha­rak­te­ry­zu­jąca się ce­chami, ta­kimi jak brak em­pa­tii, po­wierz­chow­ność w emo­cjach, ma­ni­pu­la­cja, brak po­czu­cia winy oraz skłon­ność do agre­sji i ła­ma­nia norm spo­łecz­nych.

Pierw­sze próby ba­da­nia i de­fi­nio­wa­nia psy­cho­pa­tii po­dej­mo­wano już w XIX wieku. Jed­nym z ba­da­czy był nie­miecki le­karz i fi­lo­zof Jo­hann He­in­roth, który opi­sał pewne ce­chy cha­rak­te­ry­styczne psy­cho­pa­tii, ta­kie jak brak wraż­li­wo­ści mo­ral­nej i em­pa­tii, a także skłon­ność do ma­ni­pu­lo­wa­nia in­nymi ludźmi. Póź­niej ba­da­nia nad psy­cho­pa­tią pro­wa­dzili mię­dzy in­nymi bry­tyj­ski psy­chia­tra Henry Maud­sley oraz ame­ry­kań­ski psy­cho­log Wil­liam Ja­mes. Jed­nak to ame­ry­kań­ski psy­chia­tra He­rvey Clec­kley uzna­wany jest za pio­niera ba­dań nad psy­cho­pa­tią. W 1941 roku opu­bli­ko­wał książkę The Mask of Sa­nity, która stała się kla­sy­kiem w dzie­dzi­nie ba­dań nad psy­cho­pa­tią. To wła­śnie He­rvey Clec­kley zde­fi­nio­wał psy­cho­pa­tię przez pry­zmat kon­cen­tro­wa­nia się na ma­sko­wa­niu cho­roby psy­chicz­nej i nie­wła­ści­wej oce­nie rze­czy­wi­sto­ści. Opi­sy­wał psy­cho­pa­tów jako jed­nostki, które po­tra­fią uda­wać nor­mal­ność, ale jed­no­cze­śnie cha­rak­te­ry­zują się bra­kiem zdol­no­ści do do­świad­cza­nia emo­cji, bra­kiem po­czu­cia od­po­wie­dzial­no­ści i zro­zu­mie­nia mo­ral­no­ści oraz nad­mierną im­pul­syw­no­ścią.

De­fi­ni­cji psy­cho­paty i psy­cho­pa­tii stwo­rzono wiele, ale naj­waż­niej­szą chyba rze­czą jest stwier­dze­nie, że psy­cho­pata w ję­zyku na­uko­wym, dia­gno­stycz­nym, kry­mi­na­li­stycz­nym jest czę­sto kimś zu­peł­nie in­nym niż psy­cho­pata w uję­ciu po­tocz­nym. Nas in­te­re­so­wać będą głów­nie ci dru­dzy, jako że to z nimi naj­czę­ściej bę­dziemy mieli do czy­nie­nia.

• • •

Są­sie­dzi uwa­żali ją za szczę­ściarę. Da­ria miesz­kała w pięk­nym domu z ogro­dem, jeź­dziła spor­to­wym ka­brio­le­tem i miała cu­downą sze­ścio­mie­sięczną có­reczkę. Za­chwyty nad szar­manc­kim i przy­stoj­nym mę­żem, choć nie tak gło­śne, pa­dały także od czasu do czasu z ust jej ko­le­ża­nek. Z Ma­riem po­znali się la­tem na Ri­wie­rze Tu­rec­kiej, gdzie prze­by­wała na wcza­sach z przy­ja­ciółmi. Pod­czas jed­nego z wie­czor­nych spa­ce­rów po­wiało chło­dem. On za­cho­wał się tak jak praw­dziwy dżen­tel­men. Mimo iż znali się wcze­śniej tylko z wi­dze­nia, pod­szedł do niej, okrył wła­sną ma­ry­narką i za­pro­po­no­wał grzane wino. Od tej pory stali się nie­mal nie­roz­łączni. Kilka mie­sięcy póź­niej usta­lali datę ślubu. Ma­rio był szar­mancki, uśmiech­nięty, pewny sie­bie. W pracy od­no­sił suk­cesy i wkrótce miał stać się wspól­ni­kiem du­żej firmy han­dlo­wej. Ob­raz ró­żowo ry­su­ją­cej się przy­szło­ści zo­stał za­bu­rzony po­dej­rze­niem kra­dzieży cu­dzego ra­portu i wy­ko­rzy­sta­niem go do wy­pro­mo­wa­nia wła­snej osoby. Po­dej­rze­nie wpro­wa­dziło Ma­ria w tak silną fru­stra­cję, że ucier­pieli wszy­scy, któ­rzy sta­nęli na jego dro­dze. Do­cie­kliwy szef miał prze­bite opony, se­kre­tarka stra­ciła pracę, a oskar­ży­ciele za­ło­żone sprawy są­dowe o po­mó­wie­nie. ONA stała po stro­nie męża. Mimo iż nie apro­bo­wała wszyst­kich roz­wią­zań, była przy nim na do­bre i złe. Do czasu. Pew­nego dnia od­wa­żyła się po­wie­dzieć gło­śno, że ra­port, któ­rego prze­cież po­dobno nie ukradł, zna­la­zła na noc­nej szafce w sy­pialni.

Wtedy do­stała za­kaz do­ty­ka­nia ja­kiej­kol­wiek jego rze­czy, wtrą­ca­nia się w sprawy za­wo­dowe i kilka kop­nia­ków. Za­pła­kana ucie­kła z dziec­kiem do po­koju. Mi­nęło kil­ka­dzie­siąt mi­nut, pod­czas któ­rych w miesz­ka­niu pa­no­wała kom­pletna ci­sza. Ostroż­nie wy­szła z kry­jówki. Wtedy za­uwa­żyła go sto­ją­cego z dłu­gim ku­chen­nym no­żem skie­ro­wa­nym w jej stronę. Była tak prze­ra­żona, że nie mo­gła się na­wet ru­szyć. Pod­szedł do niej i przy­ło­żył ostrze do szyi. Chwilę ba­wił się lo­do­wa­tym ka­wał­kiem me­talu tuż przy jej tęt­nicy, ce­dząc przez za­ci­śnięte zęby, by ni­gdy wię­cej nie pod­wa­żała jego uczci­wo­ści. Kiedy przy­tak­nęła, za­pew­nia­jąc, że już za­wsze bę­dzie mu wie­rzyć, odło­żył nóż i jak gdyby nic się nie stało, usiadł przed te­le­wi­zo­rem i po­pro­sił o po­da­nie piwa.

Mimo iż zda­jemy so­bie sprawę z tego, że hi­sto­rie ni­czym z thril­le­rów roz­gry­wają się w ty­sią­cach do­mów na ca­łym świe­cie nie­mal każ­dego dnia, mało kiedy mamy świa­do­mość, że jest moż­liwe, by coś ta­kiego przy­tra­fiło się wła­śnie nam. Na swo­jej dro­dze ży­cio­wej spo­ty­kamy wielu lu­dzi. Tych bar­dziej i mniej cza­ru­ją­cych. Wcho­dzą­cych w bli­skie i cie­płe re­la­cje nie­mal od pierw­szej chwili i ta­kich, któ­rych za­cho­wa­nie trudno to­le­ro­wać i do­piero z cza­sem się do nich prze­ko­nu­jemy. Wie­lo­krot­nie zda­rza się, że osoba, która nie przy­pad­nie nam do gu­stu na po­czątku zna­jo­mo­ści, oka­zuje się nie­oce­nio­nym przy­ja­cie­lem i na od­wrót.

• • •

Pod­czas se­sji te­ra­peu­tycz­nej za­pła­kana pa­cjentka wy­krzy­czała mi, że wy­cho­wy­wała się w do­brym domu, miała ko­cha­ją­cych ro­dzi­ców, wspa­niałą sio­strę, wielu po­ten­cjal­nych ad­o­ra­to­rów, ukoń­czyła z wy­róż­nie­niem stu­dia, a w końcu wy­lą­do­wała zu­peł­nie nie wia­domo ja­kim cu­dem w łóżku z psy­cho­patą i zruj­no­wała so­bie w ten spo­sób ży­cie!

Jesz­cze długo po ujaw­nie­niu i za­ak­cep­to­wa­niu tego faktu za­da­wała so­bie py­ta­nie: „Po czym wła­ści­wie można roz­po­znać psy­cho­patę?”.

Nie jest osa­mot­niona w swo­ich roz­ter­kach. To py­ta­nie nur­tuje wielu na­ukow­ców, kry­mi­no­lo­gów i zwy­czaj­nych lu­dzi, któ­rzy ze­tknęli się z psy­cho­pa­tią – tą pod­ręcz­ni­kową i tzw. po­spo­litą. Już wiele lat temu ana­li­zo­wano, czy w ob­sza­rze dzia­ła­nia psy­cho­pa­tów po­ja­wiają się spe­cy­ficzne wzorce za­cho­wań po­zwa­la­jące na pro­stą iden­ty­fi­ka­cję. Od­po­wiedź nie jest ła­twa, choć moż­liwa.

Jed­nym z naj­po­pu­lar­niej­szych na­rzę­dzi dia­gno­stycz­nych do ba­da­nia za­cho­wań psy­cho­pa­tycz­nych jest Psy­cho­pa­thy Chec­klist-Re­vi­sed (PCL-R). Zo­stało opra­co­wane przez ka­na­dyj­skiego psy­cho­loga Ro­berta D. Hare’a i jest sze­roko sto­so­wane w ba­da­niach kli­nicz­nych i kry­mi­na­li­stycz­nych.

Do oceny cech psy­cho­pa­tycz­nych sto­so­wa­nych jest także wiele in­nych na­rzę­dzi. Są to mię­dzy in­nymi: Psy­cho­pa­thy Chec­klist: Scre­ening Ver­sion (PCL:SV) – skró­cona wer­sja PCL-R, skła­da­jąca się z 12 py­tań, sto­so­wana jest w ce­lach wstęp­nej oceny psy­cho­pa­tii; Hare Psy­cho­pa­thy Chec­klist: Youth Ver­sion (PCL:YV) – prze­zna­czona do oceny cech psy­cho­pa­tycz­nych u mło­dzieży w wieku od 12 do 18 lat; Le­ven­son Self-Re­port Psy­cho­pa­thy Scale (LSRP) – sa­mo­opi­sowy kwe­stio­na­riusz, w któ­rym osoba oce­nia się pod ką­tem cech psy­cho­pa­tycz­nych; Psy­cho­pa­thic Per­so­na­lity In­ven­tory (PPI) – kwe­stio­na­riusz sa­mo­opi­sowy, słu­żący do oceny cech psy­cho­pa­tycz­nych u do­ro­słych; An­ti­so­cial Pro­cess Scre­ening De­vice (APSD) – na­rzę­dzie do oceny cech psy­cho­pa­tycz­nych u dzieci i mło­dzieży; Mil­lon Cli­ni­cal Mul­tia­xial In­ven­tory (MCMI) – kwe­stio­na­riusz, który obej­muje skale zwią­zane z ce­chami psy­cho­pa­tycz­nymi w szer­szym kon­tek­ście oso­bo­wo­ści; Self-Re­port Psy­cho­pa­thy Scale (SRP) – sa­mo­opi­sowy kwe­stio­na­riusz oce­nia­jący ce­chy psy­cho­pa­tyczne, wy­ko­rzy­sty­wany w ba­da­niach na­uko­wych i ba­da­niach kli­nicz­nych.

Te­stem, na któ­rego pod­sta­wie mo­żemy przyj­rzeć się ce­chom psy­cho­pa­tycz­nym, po­zo­sta­nie dla nas PCL-R. Składa się z 20 punk­tów, które są oce­niane na pod­sta­wie in­for­ma­cji zgro­ma­dzo­nych na te­mat za­cho­wa­nia, cech oso­bo­wo­ści i hi­sto­rii jed­nostki. Punkty są przy­dzie­lane na pod­sta­wie ob­ser­wa­cji i ana­lizy róż­nych czyn­ni­ków, ta­kich jak spe­cy­ficz­nie poj­mo­wana cha­ry­zma, płytka emo­cjo­nal­ność in­ter­per­so­nalna, brak we­wnętrz­nych ha­mul­ców, nie­od­po­wie­dzialne za­cho­wa­nie, prze­stęp­czość i inne ce­chy zwią­zane z psy­cho­pa­tią.

------------------------------------------------------------------------

Za­pra­szamy do za­kupu peł­nej wer­sji książki

------------------------------------------------------------------------