Nowe wzory ojcostwa w Polsce - ebook

1. WSTĘP/WPROWADZENIE DO TEMATU

Polscy socjologowie od około dekady poruszają zagadnienie przemian, jakim podlega męskość. Temat ten jest też coraz częściej dyskutowany przez media, do czego przyczyniają się inicjatywy sygnowane przez specjalistów. Elementem dyskursu dotyczącego przemian męskości jest zjawisko „nowego ojcostwa”. Badacze i badaczki zajmujący się socjologią rodziny włączają tę tematykę do swoich opracowań naukowych, jednak nadal pozycje dotyczące wyłącznie ojcostwa są nieliczne. Obserwując media czy kulturę popularną, zauważyć można, że tradycyjne role w rodzinie są coraz częściej kwestionowane, stają się przedmiotem debaty społecznej (np. akcje „Gazety Wyborczej” pt. „Powrót taty” lub „Polaku, idź na tacierzyński!”) czy też podlegają dynamicznie zmieniającym się regulacjom prawnym. Doświadczenia „nowego ojcostwa” stają się też inspiracją dla pisarzy i dziennikarzy – wystarczy wspomnieć o książkach Jacka Pałki, Leszka Talki czy Tomasza Kwaśniewskiego. W sieci dynamicznie rozwija się zwana przeze mnie roboczo „kultura ojcostwa” – począwszy od portali sygnowanych przez instytucje, takie jak Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, poprzez stowarzyszenia online, a skończywszy na blogach ojców opisujących swoje doświadczenia w nowej roli. Państwo zdaje się odpowiadać na potrzeby młodych ojców poprzez wprowadzenie w 2010 roku urlopu ojcowskiego dostępnego początkowo w wymiarze jednego tygodnia, a następnie wydłużenie tego okresu do dwóch tygodni.

Młodzi ojcowie są coraz bardziej widoczni na ulicach: pchają wózki, noszą torby pełne odżywek czy pieluch, publicznie okazują dzieciom uczucia. Wydawać by się mogło, że powstaje swoista „moda” na bycie ojcem – dumnym opiekunem, mającym w związku z tą rolą wysokie poczucie własnej wartości i czerpiącym z niej satysfakcję. Z drugiej strony, kreowany ideał jest nowością na gruncie polskim, gdzie nadal silne są wzorce patriarchalne, a macierzyństwo często jest utożsamiane z pełnowymiarową opieką i poświęceniem (Titkow, Duch-Krzystoszek, Budrowska 2004).

Niniejsza książka dostarczy wglądu w zjawisko nowego, zaangażowanego ojcostwa we współczesnej Polsce, w okresie, który uznać można za interesujący z uwagi na dynamizm wspomnianych powyżej zjawisk i przemian. Po zarysowaniu pytań i hipotez badawczych (rozdział drugi) oraz uzasadnieniu obranego podejścia metodologicznego (rozdział trzeci) przejdę do omówienia literatury przedmiotu. W rozdziale czwartym odnoszę się ogólnie do teorii wyjaśniających źródła i specyfikę współczesnych przemian rodziny, w tym zjawiska indywidualizacji modeli życia rodzinnego, wpływów feminizmu, ale też zmieniających się reguł rynku pracy i ich oddziaływania oddziaływania na podział obowiązków w rodzinie. W tym miejscu podejmuję również próbę zdefiniowania rodziny współcześnie i odniesienia się do kategorii „kryzysu” rodziny wspominanego przez niektórych badaczy przedmiotu. Analizując role w rodzinie, nie sposób nie ustosunkować się również do kategorii _gender_ i stereotypów związanych z każdą z płci, co stanowić będzie ważny punkt odniesienia do omówienia głosów teoretyków na temat „nowego ojcostwa”. Rozdział teoretyczny celowo jest źródłem informacji dość ogólnych, z uwagi na omówienie poszczególnych aspektów ojcostwa, również na poziomie teoretycznym, w kolejnych, tematycznych rozdziałach.

Kolejne rozdziały pracy dotyczą już konkretnych „odsłon” ojcostwa i można je traktować poniekąd jako minirozprawy poruszające dany aspekt współczesnego rodzicielstwa. Rozdział piąty prezentuje kluczowe wyniki z przeprowadzonego przez autorkę badania ilościowego na temat współczesnego rozumienia partnerstwa, satysfakcji z podziału ról, a także zaangażowania mężczyzn w ojcostwo. Część tę traktuję jako swoiste wprowadzenie do badanej tematyki, spojrzenie „z lotu ptaka” na polskie społeczeństwo w kwestii rodzinnych zagadnień, jak również jako inspirację do wnikania w poszczególne aspekty ojcostwa w kolejnych rozdziałach obejmujących już wyłącznie analizę danych jakościowych. A zatem, rozdziały szósty-dziesiąty skonstruowane są według podobnego schematu: rozpoczynają się omówieniem literatury przedmiotu, ale już zawężonej do konkretnego aspektu ojcostwa, aby następnie przedstawić wnioski z analizy wywiadów pogłębionych, inspirowanych metodą biograficzną. Rozdział szósty porusza temat relacji ojca z dzieckiem na różnych etapach życia malucha i całego procesu stawania się ojcem, od momentu planowania potomstwa, aż po budowanie relacji z dzieckiem w kolejnych latach. Rozdział siódmy natomiast to omówienie relacji mężczyzny z partnerką lub żoną, sposobów negocjowania relacji, podziału rodzicielskich obowiązków, roli kobiety i mężczyzny w inspirowaniu danego modelu rodziny. Rozdział ósmy porusza zagadnienie autorytetów ojcowskich rozumianych jako wszelkie źródła wiedzy czy też inspiracji, które wywierają wpływ na kształtowanie rodzicielskiego modelu przez młodych ojców. W rozdziale tym omawiam zarówno wzorce ludzkie rozumiane jako te inspirowane rodziną, własnymi rodzicami czy znajomymi, jak i zewnętrzne, obejmujące prasę, literaturę czy też szkoły rodzenia, z których ojcowie mogą czerpać wiedzę. Kolejny rozdział – dziewiąty – poświęcony jest pozycji ojca w kontekście sfery publicznej – strategii kształtowania ojcostwa w zderzeniu z regułami sfery publicznej rozumianej jako życie zawodowe czy inne oficjalne instytucje. W tej części podjęto dyskusję odnośnie czynników zewnętrznych zarówno wspierających, jak i hamujących postawę zaangażowanego ojcostwa. Ostatni, dziesiąty, rozdział analityczny to próba zrozumienia modelu zaangażowanego ojcostwa w kontekście wzorców pochodzących z domu rodzinnego, w tym w szczególności w odniesieniu do modelu ojcostwa reprezentowanego przez ojców rozmówców. Rozdział skupia się na wyłonieniu aspektów zachowania badanych ojców, które są oceniane albo pozytywnie, albo negatywnie z punktu widzenia synów.