O stylu późnym. Muzyka i literatura pod prąd - ebook
O stylu późnym. Muzyka i literatura pod prąd - ebook
Edward W. Said, jeden z najwybitniejszych intelektualistów XX wieku, prowadził w latach dziewięćdziesiątych seminarium poświęcone ostatnim dziełom wielkich muzyków i pisarzy – dziełom pod wieloma względami zaskakującym. Temat zasługiwał na książkę, jednak pracę nad nią przerwała śmierć Saida. Tom „On Late Style: Music and Literature Against the Grain” (2006) powstał dzięki żonie i współpracownikom autora, którzy zebrali pozostawione przez niego wykłady, artykuły i notatki. Co ciekawe, szkicowość czy fragmentaryczność książki wcale jej nie szkodzi. Jedyny niedosyt, jaki odczuwa czytelnik, wynika z żalu, że Saidowi nie starczyło czasu na analizy kolejnych „późnych” dzieł.
Książka pokazuje autora „Orientalizmu” od mniej znanej strony – jako znakomitego znawcę sztuki oraz stylistę. Jego błyskotliwe interpretacje dzieł Beethovena, Manna, Kawafisa, Lampedusy, Geneta, Viscontiego czy Goulda są mocnym argumentem za wszechstronnym rozwojem duchowym i intelektualnym, którego rolę w dzisiejszej kulturze często podaje się w wątpliwość.
W książce „O stylu późnym” zawiera się też pewien dramatyzm. Śmiertelnie chory Said wiedział, że to prawdopodobnie jego ostatnie dzieło. W pewnym sensie pisał więc o sobie.
„Późny styl to mądrość doświadczenia, smutek przemijania i opanowanie rzemiosła, które już nie musi się popisywać. Późny styl udziela odpowiedzi na jedne pytania, równocześnie stawiając inne poza granicami naszego rozumienia. Bywa kojący dla odbiorców, których utwierdza w mniemaniu, że ludzka wiedza jednak się rozwija oraz, nade wszystko, że w obliczu zbliżającej się śmierci mamy szansę na głębię przeżycia, nieosiągalną w innych sytuacjach. Książka Saida wszystkie te uspokajające pewniki podważa”.
‒ Barbara Kopeć-Umiastowska
„Książka widmo krążąca pomiędzy pisarzem a czytelnikiem”.
‒ Jacek Gutorow
„Piękny pomnik życia i dzieła Saida”.
‒ Hanif Kureishi
Edward W. Said (1935–2003) – amerykańsko-palestyński krytyk i teoretyk kultury, pisarz, krytyk literacki i muzyczny. Pochodził z Jerozolimy, skąd jego rodzina przeniosła się do Kairu z powodu nasilającego się konfliktu arabsko-izraelskiego. W wieku kilkunastu lat został przeniesiony do szkoły w USA. Studiował w Princetown i na Uniwersytecie Harvarda, gdzie uzyskał stopień doktora. Od 1963 roku, aż do końca życia, wykładał na Uniwersytecie Columbia. Jest autorem ponad dwudziestu książek, tłumaczonych na wiele języków. W Polsce ukazały się: „Orientalizm” (1991), „Za ostatnim niebem. Palestyńczycy” (2002), „Kultura i imperializm” (2009), „Paralele i paradoksy. Rozmowy o muzyce i społeczeństwie” (z Danielem Berenboimem, 2007). Znany powszechnie jako adwokat sprawy palestyńskiej, głośno krytykował politykę Stanów Zjednoczonych i Izraela w tym regionie. Zmarł w 2003 roku w Nowym Jorku.
Spis treści
JEDEN Aktualność i późność
DWA Powrót do osiemnastego stulecia
TRZY Za fasadą Così fan tutte
CZTERY Jean Genet
PIĘĆ Cienie starego ładu
SZEŚĆ Wirtuoz jako intelektualista
SIEDEM Mgnienia stylu późnego
POSŁOWIE
INDEKS
| Kategoria: | Polonistyka |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-65588-88-3 |
| Rozmiar pliku: | 1,3 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
JACEK GUTOROW
W stronę stylu późnego
(...)
Znamienne, że zagadnienia ciągłości kultury, języka czy dzieła przedstawiane są często przez Saida za pomocą pojęć i kategorii zapożyczonych z teorii muzyki. Istotne okazały się zwłaszcza idee kontrapunktu i inwencji. Pierwsza z nich ma bodaj kluczowe znaczenie dla argumentacji rozwijanej w Kulturze i imperializmie, gdzie urasta do rangi zasadniczej przesłanki metodologicznej; tak zwana interpretacja kontrapunktyczna (contrapuntal reading) to jedno z najbardziej w tej książce wyrazistych sformułowań^(). Z kolei pojęcie inwencji pozwoliło Saidowi przejść od rozważań nad znaczeniem genealogii krytycznego myślenia do idei ciągłości dzieła, a także tkwiącego w nim potencjału spekulatywnego. Kategoria ta pojawiła się u niego po raz pierwszy w poruszających, chwilami mocno osobistych tekstach poświęconych postaci Glenna Goulda, kanadyjskiego pianisty i niezrównanego (choć dla wielu obrazoburczego) interpretatora Bacha. Wspomnijmy choćby o napisanym w 1983 roku szkicu The Music Itself: Glenn Gould’s Contrapuntal Vision. Można chyba przyjąć, że ten krótki artykuł, jeden z pierwszych tekstów muzykologicznych Saida, stanowi intelektualne credo teoretyka, który w pogłębionych refleksjach nad nieskończonym kombinatorycznym potencjałem kontrapunktu i wynikającym zeń etosem inwencji jako procesu krytycznego otwarcia myślenia odnalazł sens późnej nowoczesności^().
Pozwalam sobie przywołać terminologię muzykologiczną nie tylko dlatego, że kwestia stylu późnego jawi się jako naturalny efekt zainteresowania Saida (koncertującego pianisty i recenzenta muzycznego) historią i filozofią europejskiej muzyki ostatnich dwóch stuleci. Chodzi również o kapitalne znaczenie, jakie dla palestyńskiego myśliciela miała podjęta przez Adorna dyskusja nad późnymi kompozycjami Beethovena. Niemiecki filozof i teoretyk muzyki jest w książce Saida stałym i bezsprzecznie najważniejszym punktem odniesienia. W licznych tekstach poświęconych kompozytorowi autor Teorii estetycznej definiował styl późny jako rezultat odejścia od organicznej koncepcji utworu artystycznego i jednoczesnego zakwestionowania takich kategorii jak jedność, ciągłość czy kompletność dzieła. Adornowski Spätstil to styl, który wyróżnia się pogłębioną świadomością wyczerpania dotychczasowych narracji życiowych i krytycznych. Warto dodać, że w odczuciu Adorna retoryka stylu późnego nie oznacza porzucenia konwencji. Wręcz przeciwnie, pojawia się ona w momencie największej formalizacji języka artystycznego jako jego absolutyzacja, a zarazem demaskacja (to jedynie pozorny paradoks). Jeśli przyjmujemy tezę, że w swoich ostatnich kompozycjach Beethoven jest jednocześnie tradycyjny i obrazoburczy, a w takim duchu interpretuje je Adorno, to właśnie z uwagi na fakt, iż niemiecki kompozytor z jednej strony dokonuje w nich reaktywacji klasycznych form muzycznych, z drugiej zaś pozwala nam odczuć ich niewystarczalność. Tym samym w dziele późnym spotykają się, a do pewnego stopnia nawet rozbrajają, tropy spełnienia, wyczerpania i przeinaczenia^().
Podobnie u Saida, który w esejach poświęconych late style zastanawia się nad charakterystycznym dla późnych dzieł paradoksem twórczego niespełnienia, wynikającego ze świadomości dojścia do kresu możliwości konwencji i konwencjonalnej reprezentacji, a także z dojmującego odczucia ich ubóstwa (również ze świadomości nadchodzącej śmierci). W zasadzie każdy tekst pomieszczony w książce, którą trzymają Państwo w rękach, opowiada z jednej strony o pragnieniu spełnienia, z drugiej o towarzyszącym mu dramacie niemożności. Saida najbardziej interesuje sztuka dochodząca własnych granic, a zarazem świadoma tego, że niepodobna ich przekroczyć. Na zapleczu tych tekstów pojawia się retoryka transgresji, nie jest to jednak transgresja spod znaku (powiedzmy) Bataille’a czy Artauda, wyrażająca się w hasłach (na przykład) ekstatycznego wydatkowania energii życiowej czy zerwania z całą historią literatury europejskiej. W arcydziełach stylu późnego tradycja ulega rozbiciu, rozerwaniu i rozprzężeniu, to prawda. Ale dzieje się tak z uwagi na niemożliwe do urzeczywistnienia marzenie o całości. I właśnie z poczucia niespełnienia wyrasta przekonanie o konieczności problematyzacji tradycji, pozostającej jednak podstawowym wyznacznikiem dzieła. Taki właśnie charakter ma w odczuciu Saida styl późny. To styl nieprawomyślny, wychodzący poza konwencję, a nawet usiłujący z nią zerwać, czyniący to jednak, jakże paradoksalnie, w jej ramach.
------------------------------------------------------------------------
Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
------------------------------------------------------------------------
