Opowieści historyczne z XVI wieku - ebook

SŁOWO WSTĘPNE

Urodziłem się w Szreńsku¹, miejscowości uważanej ongiś za stolicę Ziemi Zawkrzeńskiej, północnej rubieży Mazowsza. Mój dziadek po kądzieli, Paweł Wrzesień, a po nim mój tata, Stanisław Grzybowski, pełnili tam w latach międzywojennych funkcję sekretarza gminy. Zagłębiwszy się w kroniki historyczne, dowiedziałem się, że właścicielami Szreńska był wybitny rycerski ród Szreńskich herbu Dołęga, jeden z najbogatszych na Mazowszu. Uprzednio miasteczko to było własnością benedyktynów z Mogilna. Nestor rodu, Stanisław Grad Szreński, walczył w bitwie pod Grunwaldem. Jego prawnuk Feliks, wojewoda płocki, ostatni z rodu, wzniósł w Szreńsku zamek obronny i murowany kościół. Znalazłem tylko trzy artykuły naukowe traktujące o rodzie Szreńskich.

Ziemia Zawkrzeńska graniczyła wówczas z ziemiami Prusów, a potem, po eksterminacji plemion pruskich, z państwem zakonu krzyżackiego. Prusowie, uciekając przed jarzmem zakonnych władców, osiedlali się na ziemiach Królestwa Polskiego, między innymi na Ziemi Mazowieckiej.

Tam też, w Grzybowie koło Mławy, osiedlili się pruscy przybysze wysokiego rodu. Ich potomkami byli: Windyka i Rukała herbu Prus II (Wilczekosy), piszący się z Grzybowa. Tak zaistniało szlacheckie gniazdo rodowe Grzybowskich, pieczętujących się herbem Prus II (Wilczekosy). Stamtąd wywodzi się moja rodzina, której przodkowie, potomkowie Rukały, dziedziczyli między innymi część szlachecką dóbr ziemskich, położonych między innymi we wsi Grzybowo-Rukały. Najstarszy ze zidentyfikowanych moich przodków – Wojciech Grzybowski – urodził się w Rukałach około 1725 roku. Niestety, luka w zapisach metrykalnych w Archiwum Diecezjalnym w Płocku z okresu około 30 lat wcześniejszego nie pozwoliła na ścisłe powiązanie Wojciecha z żyjącym kilka wieków wcześniej antenatem rodu, Rukałą Grzybowskim.

Część ziem Prusów, w tym Warmia ze stolicą w Lidzbarku, weszła z czasem w skład Polski jako Prusy Królewskie. Na Warmii, mającej status księstwa, rezydował w XVI wieku książę biskup Jan Dantyszek, sekretarz króla Zygmunta Starego, dyplomata i poeta. Znaczną częścią ziem pruskich władał lennik Polski, książę Albrecht Hohenzollern. Były to tak zwane Prusy Książęce ze stolicą w Królewcu.

Ten okres w dziejach Polski zwany jest „złotym wiekiem”. Polska tamtych czasów stanowiła potęgę polityczną, gospodarczą i militarną. Kwitły nauka i sztuka. O prestiżu Królestwa Polskiego tamtych lat i jego monarchy Zygmunta I zwanego Starym niech świadczy fakt, że po zgonie władcy uroczystościom pogrzebowym celebrowanym w Krakowie towarzyszyły równie świetne w Augsburgu, stolicy Świętego Cesarstwa Rzymskiego, w których brał udział sam cesarz rzymski Karol V.

Elity ówczesnej epoki uwielbiały zabawiać się polowaniem. Był to również, oczywiście, sposób na wzbogacanie pańskich stołów. Najgrubsza zwierzyna stanowiła tak zwane regale, czyli zarezerwowana była dla łowów królewskich. Amatorkami polowania były też damy z wysokich rodów – królowa Bona Sforza i księżna Mazowsza Anna Radziwiłłówna.

Ówczesne stoły, przede wszystkim szlachty i możnowładców, ale też ludzi „podlejszego stanu”, były urozmaicone. Bogaci hołdowali drogim zamorskim przyprawom i wymyślnym sposobom przyrządzania potraw. W bardzo wysokiej cenie była sól, którą – poza tym, że stanowiła niezastąpioną przyprawę – traktowano jako środek płatniczy. Już w czasach nieco późniejszych, bo w XVII wieku, wsławił się sztuką kuchmistrzowską niejaki Stanisław Czerniecki, którego nobilitowano poprzez nadanie mu herbu Biały Gołąb.

Osobną kwestią była sprawa spożywania napitków. Powszechnie pito piwo. Święty Benedykt pozwalał zakonnikom ze swojego zgromadzenia wypijać około litra piwa dziennie. Wino to był już zbytek ludzi zamożnych. Powszechnie warzono bardzo szlachetne trunki typu miody pitne, dostępne jednakże nie wszystkim. Pojawiła się też wódka, zwana wówczas „gorzałym winem”. Spożywanie trunków alkoholowych ogólnie akceptowano. Poeci pisali o nich wiersze. Nie brak było jednakże i krytyki tego zwyczaju. W XVII wieku pojawiła się w Polsce kawa. Nie od razu się jednak przyjęła. Pomimo krytyki zwyczaj picia tego „szkaradnego napoju” z czasem przyjął się w domach szlacheckich i mieszczańskich.

Na koniec chciałbym dodać, że wprawdzie tytuł książki mówi o opowieściach z XVI wieku, to nie sposób było ograniczyć ich jedynie do tak wąskiego okresu, chociażby z powodu narracji o rodzie Szreńskich czy też wkraczających w XVII wiek zwyczajów kulinarnych.

_Jacek Karol Grzybowski_

------------------------------------------------------------------------

¹ Szreńsk – miejscowość w powiecie mławskim, po powstaniu styczniowym wraz z kilkudziesięcioma innymi miasteczkami Rzeczypospolitej zdegradowana do rangi wsi.