Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945-1948 - ebook

Przyłączenie do Polski niemieckich terenów na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej w 1945 roku wiązało się z trudnym procesem niemal całkowitej wymiany ludności i objęcia w posiadanie regionu, w którym wojna dokonała ogromnych zniszczeń. Ówczesne określenie „Dziki Zachód” odnosiło się do panującego chaosu i obowiązującego w Nadodrzu „prawa silniejszego“, ale także kojarzone było z nowym rodzajem wolności i możliwością rozpoczęcia wszystkiego od początku. Przybycie na te tereny najpierw polskich robotników przymusowych, a następnie osadników, będacych często wygnańcami z innych części Polski, doprowadziło do chwilowego zetknięcia się ze sobą Polaków, Niemców i radzieckich żołnierzy. Wspólne życie na tej dotkniętej wojną przestrzeni nie było proste. Na podstawie analizy polskich, niemieckich, a także sowieckich wspomnień autorka odtwarza początki kształtowania się nowego społeczeństwa, naznaczone represyjnym systemem politycznym, wewnętrznymi konfliktami i ludzkimi dramatami, wskazując równocześnie na zapał i pełen poświęcenia trud odbudowy, zagospodarowywania i oswajania tej ziemii. Dystansując się od dominujących do niedawna narracji o wypędzonych w Niemczech i pionierach „Ziem Odzyskanych” w Polsce, Beata Halicka opowiada historię upadku dawnego i powstania nowego krajobrazu kulturowego na pograniczu – w sposób barwny i obrazowy, z różnych punktów widzenia.

Książka Beaty Halickiej trafia w sedno polsko-niemieckiego dialogu historycznego. (...) Wyróżnia ją nie tylko przekonywująca struktura, ale przede wszystkim dynamiczna, a nawet trzymająca w napięciu narracja – cecha, którą nieczęsto znaleźć można w pracach naukowych.

Prof. Robert Traba

Dzięki tej pracy będziemy mogli lepiej zrozumieć, co wydarzyło się na Środkowym Nadodrzu pod koniec drugiej wojny światowej i na krótko po jej zakończeniu, a także czym była wojna dla ludności Europy Środkowo-Wschodniej – zarówno dla pojedynczych osób, rodzin, jak również całych narodów.

Prof. Jan M. Piskorski

Beata Halicka jest profesorem na Wydziale Historii Uniwersytetu im A. Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2012-2018 pracowała w Polsko-Niemieckim Instytucie Badawczym przy Collegium Polonicumw Słubicach, będącym wspólną jednostką badawczą UAM w Poznaniu i Europejskiego Uniwersytetu Viadrina Frankfurcie nad Odrą. Z tym ostatnim uniwersytetem związana była od 2006 roku. Ponadto w charakterze profesora gościnnego wykładała na uniwersytetach w Calgary (Kanada) w 2014 i w El Paso (USA) w 2016.

Beata Halicka jest autorką sześciu monografii (każda wydana po polsku i po niemiecku), licznych artykułów oraz redaktorką prac zbiorowych. Za książkę "Polski Dziki Zachód” otrzymała Nagrodę Identitas 2016 w kategorii najlepsza książka historyczna roku. Angielskojęzyczne wydanie tej monografii ukazało się w renomowanym wydawnictwie Routledge w 2020 roku.

Podziękowanie
1.  Wprowadzenie 
1.1.   Stan badań 
1.2.  Podstawowe pojęcia 
1.3.   Źródła i metody 
2.  Nadodrze i „Polski Dziki Zachód” 
3.  „Najtrudniejszy język świata” – literackie wprowadzenie do tematu 
4.  Dekonstrukcja Nadodrza 
4.1.  „Nie mieliśmy pojęcia o tym wszystkim, co się działo na Wschodzie...” 
4.2.  „Naród panów” i polscy robotnicy przymusowi w Nadodrzu 
4.3.  Ucieczka Niemców widziana oczami polskich robotników przymusowych 
4.4.   „Kiedy weszli ruscy...” 
5.  Przyłączenie z przeszkodami 
5.1.  Droga Nadodrza do nowego państwa polskiego 
5.2.  Radzieckie komendantury i pierwsi polscy osadnicy 
5.3.   „Traktować Niemców tak, jak oni traktowali nas” 
6.  Poland on the move – wędrówka ludów  
6.1.  Tak zwana repatriacja Polaków ze Wschodu – w bydlęcych wagonach na łono ojczyzny? 
6.2.  Przesiedlenia wewnątrzpaństwowe – w poszukiwaniu lepszych warunków życia
6.3.  Z pracy przymusowej na „Ziemie Odzyskane” 
7.  Przyjazd nad Odrę 
7.1.  W obcym, wyludnionym świecie
7.2.   Byle dach nad głową na początek czy polowanie na najpiękniejszy dom? 
7.3.  Okres przejściowy – Niemcy i Polacy mieszkają razem
8.   Próba typologii nowych osadników
8.1.  Siedzenie na walizkach i zmęczone życiem ofiary wojny 
8.2.  „Szabrownicy” – powojenni wędrowni ludzie interesu?
8.3.  Zapaleni pionierzy „Ziem Odzyskanych”
9.   Oswajanie przestrzeni 
9.1.  Sprzątanie po wojnie 
9.2.  Nowe szkoły, instytucje, stowarzyszenia – społeczeństwo się organizuje 
9.3.  Życie religijne i oswajanie niemieckich kościołów
9.4.  Początki rolnictwa oraz skutki niepełnej reformy rolnej 
9.5.  Pionierski duch drobnych przedsiębiorców oraz niegospodarność państwa 
9.6.  Niemiecka siła robocza i wysiedlenie Niemców 
9.7.  Nowy układ sił i referendum z 1946 roku – za czym tak naprawdę głosowano?
10.  Nowe społeczeństwo – mieszanka kulturowa i etniczna 
10.1. Poznaniacy, Polacy z centrum kraju i z Kresów, autochtoni, Żydzi, Ukraińcy, Niemcy, Romowie, Grecy, repatrianci z Europy Zachodniej i Południowej oraz późni wysiedleńcy z ZSRR   
10.2. Utrata różnorodności kulturowej a idea państwa jednolitego narodowo 
10.3. Budowanie nowego społeczeństwa – próba podsumowania
11. O micie „Polskiego Dzikiego Zachodu” dekadę później

Wykaz źródeł i literatury 
Źródła ilustracji 
Indeks osób
Indeks miejscowości