Racjonalność w dyskursach o pracy w Polsce (po)transformacyjnej - ebook

Książka dotyczy form współczesnej komunikacji społecznej i jej skutków w postaci tworzenia oraz odtwarzania definicji zjawisk i procesów mających podstawowe znaczenie dla porządku społecznego. W publikacji nawiązano do terminów kluczowych dla reprodukcji życia społecznego, takich jak bezpieczeństwo, ryzyko czy zaufanie. Uzasadniono znaczenie pojęcia racjonalność, niezbędnego dla zrozumienia instytucjonalnego planowania wpływu na kształt rzeczywistości społecznej, a także prywatnych oczekiwań i odczuć jednostek.

W monografii omówiono wzory wytwarzania określonych typów racjonalności w publicznych dyskursach o pracy oraz ich recepcję przez odbiorców mediów. Zwrócono uwagę, że w sporach dotyczących pracy uwidaczniają się najważniejsze elementy permanentnego procesu socjalizacji, umożliwiające zdefiniowanie relacji społecznych wraz z towarzyszącymi im ryzykami bezrobocia, wykluczenia społecznego i innymi. Przeanalizowano trzy typy dyskursów: władzy (wszystkie expose okresu III Rzeczpospolitej), ekspercki (audycje radiowe EKG - Ekonomia. Kapitał, Gospodarka) oraz ‘obywatelski’ (grupowe wywiady zogniskowane).

Publikacja zainteresuje teoretyków i praktyków komunikowania społecznego. Dostarcza empirycznych podstaw do rozwoju obiecującej, ale wciąż niepełnej teorii refleksyjnej modernizacji oraz stanowi przegląd form uzasadniania podejmowanych polityk dominujących podczas transformacji ustrojowej w Polsce. Czytelnik odnajdzie w książce zarówno autorskie podejście do doboru i sposobu wykorzystania narzędzi analizy, jak i generalizacje pozwalające na etyczną ocenę nieustannie kształtującego się ładu społecznego.

„Książka dra Konrada Kubali jest pozycją niezmiernie ciekawą i oryginalną. Śmiały zamiar stworzenia empirycznych podstaw do testowania teorii modernizacji refleksyjnej został zrealizowany bardzo pomysłowo zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i badawczym. [...] Powstała znakomita, rzetelna i wiarygodna diagnoza społeczna, [...] która niesie potencjał informacyjny znacznie poważniejszy niż obecne w literaturze przedmiotu studia szczegółowe, zwykle skupione na węższych problemach. Sformułowana przez Autora teza o wyłanianiu się w efekcie lokalnego zderzenia dyskursów ciekawej postaci racjonalności hybrydalnej jest nadzwyczaj interesującym punktem wyjścia do badania procesów modernizacji w krajach półperyferyjnych i peryferyjnych. [...] Publikacja ta wejdzie przypuszczalnie do kanonu tych pozycji, które stanowią trzon polskiej socjologii empirycznej. Nie sposób będzie jej pominąć w żadnej diagnozie społecznej.”

Z recenzji dr hab. Grażyny Woronieckiej,
prof. Uniwersytetu Warszawskiego

Wprowadzenie. Dlaczego i w jaki sposób zagadnienie pracy odwzorowuje dominujące dzisiaj formy racjonalności? 9

1. Racjonalność 9

2. Refleksyjność 11

3. Praca 13

Rozdział I. Problem definiowania racjonalności w socjologii a stanowisko przyjęte na potrzeby badania 17

1. Inter- oraz intradyscyplinarne różnice w definiowaniu racjonalności 17

2. Przegląd socjologicznych konceptualizacji zagadnienia racjonalności 20

2.1. Max Weber 20

2.2. Alfred Schütz 22

2.3. Talcott Parsons 23

2.4. Harold Garfinkel 24

2.5. Niklas Luhmann 25

2.6. Jürgen Habermas 28

2.7. Pierre Bourdieu 30

2.8. Michel Foucault 33

2.9. Charles Wright Mills 36

3. Problemy z aplikacją pojęcia racjonalności do praktyki badawczej. Przyjęte stanowisko 37

4. Naturalizacja, uniwersalizacja, uwewnętrznianie i racjonalizacja a reguły odtwarzania porządku społecznego 43

4.1. Naturalizacja 43

4.2. Uniwersalizacja 46

4.3. Racjonalizacja jako internalizacja. Kulturowa hegemonia dyskursów o racjonalności 52

Rozdział II. Metodologia postępowania badawczego 59

Rozdział III. Analiza exposé 71

1. Exposé jako szczególna forma komunikacji politycznej. Narzędzia analizy 76

2. Tematy polskich exposé i ich uzasadnienia 80

2.1. Wystąpienie Tadeusza Mazowieckiego w Sejmie – 24 sierpnia 1989 80

2.2. Exposé Tadeusza Mazowieckiego (1989) 82

2.3. Exposé Jana Krzysztofa Bieleckiego (1991) 84

2.4. Exposé Jana Olszewskiego (1991) 87

2.5. Exposé Waldemara Pawlaka (1991) 89

2.6. Exposé Hanny Suchockiej (1992) 92

2.7. Exposé Waldemara Pawlaka (1993) 95

2.8. Exposé Józefa Oleksego (1995) 97

2.9. Exposé Włodzimierza Cimoszewicza (1996) 100

2.10. Exposé Jerzego Buzka (1997) 103

2.11. Exposé Leszka Millera (2001) 106

2.12. Exposé Marka Belki (2004) 108

2.13. Exposé Kazimierza Marcinkiewicza (2005) 110

2.14. Exposé Jarosława Kaczyńskiego (2006) 112

2.15. Exposé Donalda Tuska (2007) 114

2.16. Exposé Donalda Tuska (2011) 117

2.17. Exposé Ewy Kopacz (2014) 119

2.18. Exposé Beaty Szydło (2015) 122

2.19. Exposé Mateusza Morawieckiego (2017) 125

3. Polityczne uzasadnianie tego, co racjonalne. Analiza porównawcza 129

Rozdział IV. Analiza audycji radiowej „EKG – Ekonomia, Kapitał, Gospodarka” 147

1. Kategoria stosunków definiowania 147

2. Stosunki definiowania pracy – problem wzajemnych związków racjonalności i wolności 150

3. Teorie ekonomiczne a stosunki definiowania pracy 152

4. Rola elit symbolicznych w stosunkach definiowania pracy 155

5. Właściciele środków definiowania 159

6. Treści i struktury wyjaśniania stosunków pracy. Analiza 172

7. Racjonalność w polskim dyskursie publicznym o gospodarce. Próba generalizacji 235

Rozdział V. Racjonalność w dyskursach o pracy 243

1. Zogniskowane wywiady grupowe. Analiza 245

2. Transformacja ustrojowa a kształtowanie samowiedzy jednostek i grup społecznych 292

Rozdział VI. Jaka racjonalność? Jaka refleksyjność? Próba podsumowania 303

1. Refleksyjna czy refleksywna reprodukcja dyskursów o racjonalności 303

2. Analiza porównawcza dominujących typów racjonalności 315

Bibliografia 335

Spis tabel 341

Spis rysunków 343

Aneks. Scenariusz FGI 345

Nota o Autorze 349