Saga o Eryku Rudym (Eirîks Saga Rauða) - ebook

WPROWADZENIE

Saga o Eryku Rudym, czyli w oryginalnym islandzkim zapisie: Eiríks saga rauða to opowieść o kolonizacji Grenlandii i odkryciu bogatych, zasobnych w zwierzynę, ryby, jak również cenne drzewa, winorośl i dzikie zboże, ziem po drugiej stronie Atlantyku, czyli w Ameryce Północnej przez islandzkich i grenlandzkich żeglarzy, co miało miejsce około 1000 roku.

Przyjmuje się, iż oryginalna wersja tej sagi została spisana najpewniej w wieku XIII, przez nieznanego nam z imienia islandzkiego duchownego, ale dwa najstarsze zachowane rękopisy pochodzą dopiero z wieku XIV i XV.

Saga o Eryku Rudym jest jedną z dwóch sag winlandzkich, z których druga to Saga o Grenlandczykach – Grænlendinga saga (jej wydanie także jest planowane w niniejszej serii). Saga opisuje wygnanie Eryka Rudego na Grenlandię, a następnie odkrycie Winlandii, czyli Kraju Winorośli¹ , przez jego syna Leifa Erikssona zwanego też Szczęśliwym. Dzięki szczegółowym opisom zawartym w sadze można – choć w dużym przybliżeniu – umiejscowić rejony na kontynencie północnoamerykańskim, do których dotarli na pięćset lat przed Kolumbem nordyccy odkrywcy.

Te dwie sagi są głównym źródłem informacji o odkryciu Ameryki pod koniec X wieku. Dlatego od dawna przyciągają uwagę badaczy, były wielokrotnie tłumaczone na różne języki i publikowane, a na ich temat istnieje ogromna literatura. Treść tych dwóch sag jest w ogólnym zarysie zbieżna: opowiadają o tych samych ludziach – Eryku Rudym, założycielu islandzkiej kolonii na Grenlandii, jego synach Leifie, Thorsteinie i Thorvaldzie, żonie Thorsteina Gudrid i jej drugim mężu Thorfinnie Karlsefnim – oraz o tych samych wydarzeniach – kolonizacji Grenlandii i wyjazdach do Winlandii, czyli do Ameryki Północnej. Istnieją jednak poważne rozbieżności między Sagą o Grenlandczykach a Sagą o Eryku Rudym. Saga o Grenlandczykach opowiada o pięciu wyprawach do Winlandii, a mianowicie o podróżach Bjarniego Herjolfssona, Leifa Erikssona, Thorvalda Eirikssona, Thorfinna Karlsefniego i Freydis, córki Eryka z braćmi. Tymczasem w Sadze o Eryku Rudym opisane są tylko dwie wyprawy, a mianowicie Leifa i Karlsefniego, i to pod wieloma względami inaczej niż w Sadze o Grenlandczykach. Według tej ostatniej Amerykę odkrył Islandczyk Bjarni Herjolfsson w 985 lub 986 roku, natomiast Saga o Eryku Rudym odkrycie to przypisuje Leifowi Erikssonowi, o podróżach i odkryciach Bjarniego nawet nie wspominając.ROZDZIAŁ I

Był król o imieniu Olaf, znany jako Olaf Biały, a był on synem króla Ingjalda, syna Helgiego, syna Olafa, syna Gudröda, syna Halfdana Białonogiego – króla Upplandii.² Olaf udał się na zachód i podbił Dublin w Irlandii i tam ogłosił się królem.³ Ożenił się z Aud Rozważną, córką Ketila Płaskonosego, syna Björna Buny, szlachetnego Norwega, a synem ich był Thorstein Rudy. Olaf poległ w bitwie w Irlandii, po czym Aud i Thorstein udali się na Hebrydy, gdzie Thorstein poślubił Thurid, córkę Eyvinda Wschodniego,⁴ siostrę Helgi Chudego. Mieli wiele dzieci.

Thorstein Rudy ogłosił się konungiem i połączył siły z jarlem Sigurdem Potężnym, synem Eysteina Dźwięcznego; razem podbili Caithness, Sutherland, Ross i Moray oraz ponad połowę Szkocji. Thorstein rządził tam jako król, dopóki Szkoci go nie zdradzili i nie poległ w bitwie. Aud była w Caithness, gdy dowiedziała się o śmierci Thorsteina. Miała statek, który potajemnie zbudowano dla niej w lesie, a gdy tylko była gotowa, wyruszyła na Orkady. Tam wydała za mąż Groę, córkę Thorsteina Rudego, matkę owej Grelod, którą poślubił jarl Thorfinn Łamacz Czaszek. Potem wyjechała na Islandię, mając na pokładzie dwudziestu wolnych mężów. Dotarła do Islandii i pierwszą zimę spędziła w Bjarnarhofn ze swoim bratem Bjornem. Później Aud przejęła wszystkie ziemie między Dogurdar i Skraumuhlaupsa. Zbudowała swój dom w Hvamm, a w Krossholarze znalazła miejsce na modlitwę i postawiła tam krzyże, ponieważ została ochrzczona i mocno trzymała się swojej wiary. Na Islandię towarzyszyło jej wielu słynnych mężów, którzy zostali uprowadzeni do niewoli w podróżach na zachód. Jednym z nich był Vifil. Był on mężem ze szlachetnego rodu, który został jeńcem wojennym na Morzu Zachodnim i stał się niewolnikiem, dopóki Aud go nie uwolniła. Kiedy Aud podarowała siedziby ludziom, którzy przyjechali tu z nią, Vifli zapytał, dlaczego nie dała mu trochę ziemi, tak jak dała ją innym. Aud odpowiedziała, że to nie ma znaczenia, i powiedział mu, że gdziekolwiek się znajdzie, będzie uważany za znakomitego człowieka. Jednak ostatecznie dała mu Vifilsdal i tam zbudował swój dom. Pojął żonę i miał dwóch synów o imionach Thorbjörn i Thorgeir; obaj byli obiecującymi młodymi mężczyznami i dorastali obok ojca.ROZDZIAŁ II

Był też człowiek imieniem Thorvald, syn Asvalda, syna Ulfa, syna Oxen–Thorira. Syn Thorvalda nazywał się Eryk Rudy. Zarówno ojciec, jak i syn opuścili Jæder z powodu popełnionych przez nich zabójstw i udali się na Islandię. Osiedlili się w Hornstrandir i zbudowali dom w Drangar, gdzie zmarł Thorvald. Eryk poślubił Thjodhildę, córkę Jörunda Ulfssona i Thorbjörg Haukadalera. Eryk opuścił północ, aby przygotować ziemię w Haukadal i zbudował dom w Eiriksstadir obok Vatnshorn. W tym czasie niewolnicy Eryka wywołali osunięcie się zimi, które zniszczyło farmę mężczyzny o imieniu Valthjof w Valthjofsstadir; dlatego Eyjolf Saur, jeden z krewnych Valthjofa, zabił niewolników w Skeidsbrekkur, ponad Vatnshorn. Za tę zniewagę Eryk zabił Eyjolfa. Zabił także Holmgang–Hrafn w Leikskalar. Gerstein i Odd z Jörvi, krewni Eyjolfa przedstawili sprawę na thingu i wypędzono Eryka z Haukadal. Zajął on wtenczas ziemię w Brokey i osiadł w Tradir w Sudrey. Pierwszej zimy udał się do Oxney i wtedy też pożyczył Thorgestowi swoje słupki tronowe. Kiedy Eryk zbudował swój dom, w Eirisstadir zażądał zwrotu owych słupków, ale ich nie otrzymał. Eryk udał się więc do Breidabolstad po słupki, ale Thorgest ruszył w pościg i starli się w pobliżu domu w Drangar. Zginęli tam dwaj synowie Thorgesta, a wraz z nimi inni mężowie.

Od tego czasu obie strony trzymają pod bronią wielu ludzi. Styr i Eyjolf ze Sviney, Thorbjörn Vifilsson i synowie Thorbranda z Alpafjord poparli Eryka, podczas gdy Thorgesta wspierali synowie Thorda Gellira wraz z Thorgeirem z Hitardal, Aslakiem z Langadal i jego synem Illugi.

Eryk i jego ludzie zostali wyjęci spod prawa na thingu w Thorsnes. Przygotował on więc swój statek w Eiriksvag i ukrył się z Eyjolfem w Dimunarvag, dopóki Thorgest i jego ludzie nie zabezpieczyli mu wyspy. Thorbjörn, Eyjolf i Styr eskortowali Eryka z wysp i rozstali się w wielkiej przyjaźni. Eryk zapewnił ich, że jeśli nadarzy się okazja, udzieli im jak największej pomocy. Powiedział w końcu, że znajdzie ląd, który widział Gunnbjörn Ulf–Krakuson, gdy burza zepchnęła go na zachód przez ocean i kiedy odkrył Gunnbjarnarsker. W końcu obiecał, że wróci, aby powiedzieć swoim przyjaciołom, czy znalazł tę ziemię. Eryk płynął prawdopodobnie otwartą drogą do Snæfellsjokul, dopóki nie zauważył lodowca Blaserk. Od tego momentu udał się na południe, aby sprawdzić, czy tamtejsza ziemia nadaje się do zasiedlenia. Pierwszą zimę spędził w Eiriksey, w pobliżu centrum Osady Wschodniej, a wiosną dotarł do Eiriksfjord, gdzie się osiedlił. Latem udał się na Pustynię Zachodnią i nadał nazwy napotkanym miejscom. Drugą zimę spędził w Eiriksholmar, w pobliżu Hvarfsgnipy a trzeciego lata udał się na północ w kierunku Snæfell i Hrafnsfjord. Uznał, że fiord jest tak duży jak Eiriksfjord, i zawrócili, by trzecią zimę spędzić w Eiriksney nad Eiriksfjordem.

Następnego lata wrócił na Islandię i skierował się do Breidafjord. Zimę spędził z Ingolfem w Holmat. Wiosną starł się z Thorgestem i poniósł spore straty, ale później pogodzili się i zapanował między nimi pokój. Tego samego lata Eryk wyruszył, by zaludnić odkrytą przez siebie krainę, nazywając ją Grenlandią. Wierzył, że ludzie chętniej tam się udadzą, jeśli kraj będzie miał dobrą nazwę.ROZDZIAŁ III

Thorgeir Vifilsson znalazł sobie żonę, Arnorę, córkę Einara z Laugarbrekka, syna Sigmunda, syna Ketila Thistlisa, który mieszkał w Thistilfjord. Drugą z córek Einara była Hallveig, a Thorbiorn Vifilsson poślubił ją, przyjmując Laugarbrekka w Hellisvellir. Razem z nią Thorbjörn przeniósł się tam i został szanowanym mężem. Był dobrym gospodarzem i miał wspaniałe ziemie. Jego córka Gudrid była najpiękniejszą kobietą i wyróżniała się we wszystkim. W tym czasie w Arnarstapi żył mężczyzna o imieniu Orm i miał żonę o imieniu Halldis. Orm był dobrym zarządcą i bliskim przyjacielem Thorbjörna. Gudrid mieszkała z nim przez długi czas jako wychowanka. Wtedy w Thorgeirsfell był mężczyzna, który nazywał się Thorgeir. Ten człowiek był wyzwoleńcem i dobrze sobie radził. Miał syna o imieniu Einar, który był przystojny i miał wiele talentów. Żył z handlu na morzu i był w tym dobry. Zimy spędzał na przemian w Islandii i Norwegii. Teraz trzeba powiedzieć, jak pewnej jesieni Einar był na Islandii i wystawiał swoje towary w pobliżu Snæfellsnes, aby tam je sprzedać. Sam udał się do Arnarstapi, gdzie Orm zaoferował mu gościnę. Przyjął propozycję, ponieważ żyli w wielkiej przyjaźni. Towary Einara zostały zdeponowane w magazynie, po czym rozpakował je i przekazał Ormowi i jego domownikom, prosząc Orma, aby wybrał to, co mu się podoba. Orm przyjął prezent, chwaląc Einara za to, jak wielkim był kupcem, i mówiąc, że szczęście mu sprzyja. Kiedy oni byli zajęci swoimi towarami, kobieta minęła drzwi magazynu.

– Kim jest ta piękna kobieta, która przeszła przez drzwi. Nie widziałem jej tu wcześniej – zapytał Einar Orma.

– To Gudrid. Ona jest moją wychowanicą – powiedział Orm. – Jest córką Thorbjörna z Laugarbrekki.

– To musi być dobra partia – powiedział Einar. – Czy wielu mężczyzn prosiło o jej rękę?

– Tak, mój przyjacielu, wielu próbowało sił – odparł Orm – ale nie jest tak łatwo ją zdobyć. Musisz wiedzieć, że nie jest łatwo jej i jej ojcu zadowolić ją, jeśli chodzi o wybór męża.

– A niech tam, bo to kobieta, o której rękę będę zabiegał! – odpowiedział Einar. – Chciałbym, żebyś przedstawił moją prośbę jej ojcu. Jeśli ci się uda, zasłużysz na moją dożywotnią przyjaźń. Thorbjörn powinien uznać taki związek za korzystny zarówno dla niego, jak i dla mnie. Jest sławnym mężem i ma wielki majątek, ale słyszałam, że jego majątek szybko się zmniejsza. Jednak mój ojciec i ja mamy ziemię i pieniądze, a moje małżeństwo z Gudridą bardzo by Thorbjörnowi pomogło.

– Cenię cię jako przyjaciela – powiedział Orm – ale nie mam ochoty przedstawić twojej sprawy Thorbjörnowi, który jest dumnym i bardzo ambitnym człowiekiem.

Einar nalegał jednak, aby przedstawić jego prośbę Thorbjörnowi, więc w końcu Orm się zgodził. Następnie Einar popłynął z powrotem na wschód, aż dotarł do domu. Jakiś czas później Thorbjörn, zgodnie ze swoim zwyczajem, organizował haustbod⁵ , ponieważ był człowiekiem wysokiej rangi. Orm pochodził z Arnarstapi wraz z wieloma innymi przyjaciółmi Thorbjörna. Orm znalazł wtedy okazję do rozmowy z Thorbjörnem. Opowiedział mu o tym, jak niedawno odwiedził go Einar z Thorgeirsfell i jak okazał się obiecującym młodym człowiekiem. Później, w imieniu Einara, poruszył kwestię zawarcia małżeństwa, wyjaśniając, że przyniesie to wiele dobrego wielu ludziom.

– To może ci bardzo pomóc, jeśli chodzi o pieniądze.

– Nie spodziewałem się od ciebie takich słów – odpowiedział Thorbjörn. – Jakżebym miał oddać za żonę swoją córkę synowi niewolnika? Musisz być rzeczywiście przekonany, że kończą mi się pieniądze. Więc ona nie wróci z tobą do domu, skoro myślisz, że jest warta tak marnego małżeństwa.

Potem Orm wrócił do siebie, pozostali goście udali się do swoich domów, Gudrid zaś została z ojcem i pozostała przy nim przez całą zimę we własnym domu.

Na wiosnę Thorbjörn rozesłał zaproszenia do swych przyjaciół i przygotowano wielką ucztę. Wielu ludzi przybyło. Podczas uczty Thorbjörn nakazał ciszę i przemówił, jak następuje:

– Żyłem tu przez długi czas i przekonałem się o ludzkiej życzliwości i przywiązaniu do mnie. Wierzę, że razem było nam dobrze, wam i mnie. Ale teraz moje sprawy gorzej się mają, mimo że wcześniej mój majątek mały nie był. Dlatego teraz wolę przenieść mój dom niż zniszczyć moje dobre imię i prędzej opuszczę kraj, niż pohańbię moją rodzinę. Myślę skorzystać zatem z obietnicy mego przyjaciela Eryka Rudego, którą złożył gdyśmy się rozdzielili w Breidafjordzie i jeśli sprawy pójdą po mojej myśli – udam się na Grenlandię jeszcze tego lata.

To, co rzekł, wprawiło w osłupienie wszystkich słuchających, jako że Thorbjörn miał wielu przyjaciół. Teraz po tym, jak mówił, poznali, że zawziął się w swoich planach tak mocno, że nie ma sensu próbować go od nich odwodzić. Thorbjörn rozdał podarki swoim gościom, a uczta dobiegł końca, po czym wszyscy rozjechali się do swych domów. Thorbjörn sprzedał swoje ziemie i nabył statek, który stał w Hraunhafnaros. Trzydziestu ludzi postanowiło udać się z nim na tę wyprawę. Pośród nich był Orm z Arnarstapi, razem ze swoją żoną i ci przyjaciele Thorbjörna, którzy nie chcieli się z nim rozstawać. Wypłynęli w morze w dobrym kierunku. Gdy wypływali, pogoda była wspaniała, ale gdy tylko znaleźli się na otwartym morzu, sprzyjający wiatr ich opuścił; chwytały ich sztormy i tego lata poczynili niewielkie postępy. Następnie choroba zaczęła prześladować ludzi. Orm zmarł, takoż i jego żona Halldis i połowa towarzyszy. Morze teraz wielce się wzburzyło i cierpieli wielkie niewygody i nieszczęścia wszelakiego rodzaju, aż w końcu przybili do wybrzeży Herjolfsnes w Grenlandii na początku zimy. Żył tam, w Herjolfsnes, człowiek imieniem Thorkel, miał on wiele talentów i był doskonałym gospodarzem. Przyjął on Thorbjörna i wszystkich jego towarzyszy na zimę i wspaniale ich ugościł. Thorbjörn i jego ludzie spędzili u niego dobry czas. Ludność Grenlandii była podówczas pogańska.NOTATKI

Niektórzy badacze nieposiadający choćby minimalnej wiedzy z zakresu botaniki twierdzą, że to, co w sadze nazwane jest winogronami to nic innego jak jagody, albo agrest. Pomylenie winogron z jagodami dowodziłoby skrajnej ignorancji, czy wręcz głupoty odkrywców, co zaś do agrestu byłoby to dodatkowo absolutnie niemożliwe, ponieważ jest on rodzimą rośliną Starego Świata, a w Ameryce pojawił się dopiero po odkryciu jej przez Kolumba. Ponadto także i inne rośliny wymienione w tej sadze jak klony i dzikie samosiewne zboże oraz wskazanie obszarów, na których one występowały, wyraźnie wskazują, że odkrywcy dotarli do wschodnich wybrzeży Kanady, gdzie wszystkie te rośliny w środowisku naturalnym spotyka się do dziś. Jagody zaś, jak choćby borówka północna (Vaccinium boreale), chociaż rośnie nawet w kanadyjskiej tundrze, to jej krzaczki osiągające wysokość 9 cm, z owocami o średnicy do 5 mm, barwy niebieskiej raczej trudno byłoby pomylić z kiściami winogron.