Sama w Paryżu - ebook

Od Autorki

Na całym świecie kabaret Moulin-Rouge utożsamiano z Paryżem i przyjemnościami, jakie oferowało to frywolne miasto rozrywek, miasto szampana, miłości, śmiechu, miasto poetów i malarzy. Złoty wiek Moulin-Rouge trwał nieprzerwanie przez pięć lat. Występująca w nim La Goulue szybko wykreowała się na primadonnę. Pamiętnego wieczoru bezceremonialnie zwróciła się do księcia Walii, który był wówczas zafascynowany Paryżem: „Hej, Walio! Ty płacisz za szampana!”

Pod koniec wieku pracowała w cyrku w klatce z lwami, a kilka lat później gruba i przedwcześnie postarzała była bez grosza.

Opublikowana w 1893 roku książka Maxa Nordau Dégénérescence oddająca atmosferę tego okresu stała się sensacyjnym bestsellerem.Rozdział 1

ROK 1892

Kiedy wjeżdżający na stację pociąg zaczął zwalniać, w jednym z wagonów guwernantka, która opiekowała się trzema dziewczętami, zwróciła się do Uny swoim ostrym i pełnym obaw głosem:

— Czy ktoś po ciebie wyjdzie?

— Na pewno mój ojciec — odparła Una. — Zawiadomiłam go tydzień temu, że przyjadę tym pociągiem.

— To chwała Bogu! — odrzekła guwernantka z ulgą w głosie.

Odkąd wyjechały do Francji, musiała mieć się stale na baczności, mając trzy młode panny pod swoją opieką, ale Una była tak usłużna i posłuszna, że mademoiselle od razu ją polubiła. Dzięki Unie podróż wywydała jej się o wiele przyjemniejsza. Pozostałe dziewczęta, córki hrabiego de Beausoir, były rozbrykane i najwyraźniej znudzone towarzystwem guwernantki. Najmłodsza hrabianka de Beausoir, czternastoletnia Marie-Céleste, cały czas przysparzała nieszczęsnej opiekunce kłopotów i wciąż ją po kryjomu przedrzeźniała.

Una czuła, że starzejąca się mademoiselle trzymała się swojej pozycji w domu hrabiego, bo wszystkich już tam znała i nie chciała zaczynać służby w nowej rodzinie. Nie była więc zbyt surowa w stosunku do swoich podopiecznych, choć Marie-Céleste stała się dla niej prawdziwym utrapieniem, odkąd opuściły Włochy.

Teraz kiedy przybyły do Paryża, Una z większym smutkiem żegnała się z tą kobietą o zmartwionej twarzy niż ze swymi towarzyszkami, z którymi spędziła w klasztorze ostatnie trzy lata.

Od dawna nie miała żadnych wieści od ojca i dlatego ostatni telegram bardzo ją zdziwił:

Przyjeżdżaj natychmiast! 9 rue de l’Abreuville, Montmartre, Paryż.

Zaniosła telegram do matki przełożonej, która przeczytawszy adres od razu się skrzywiła.

— Czy twój ojciec mieszka na Montmartrze? — spytała.

— Tak, wielebna matko. Jest artystą.

Matka przełożona zacisnęła usta, żeby czasem nie powiedzieć, co myśli nie tylko o artystach, ale i o samym Montmartrze.

— Napisałam tacie, wielebna matko — ciągnęła dalej Una — że mam już osiemnaście lat, a pieniądze, które mama zostawiła na moje wykształcenie, skończyły się. Spytałam, co mam dalej robić.

— I to ma być odpowiedź! — odrzekła zakonnica obrzucając telegram pogardliwym spojrzeniem.

— Chciałabym znów być razem z tatą... i tak jestem już za duża, żeby zostać w szkole.

— Nie życzyłabym sobie, aby któraś z moich uczennic mieszkała na Montmartrze, a już na pewno nie młoda osoba w twoim wieku — oświadczyła stanowczo, myśląc w duchu, że mogłaby o wiele więcej powiedzieć na ten temat.

Dzielnica Montmartre stała się symbolem wszystkiego, co szokujące, i mimo że na wzgórzu w samym centrum tej dzielnicy artystów zbudowano wspaniałą bazylikę Sacré-Coeur, trudno było przymknąć oko na kabarety i inne wątpliwe miejsca rozrywki, o których się mówiło w całej Europie. O tym jednak matka przełożona nie chciała dyskutować ze stojącą przed nią dziewczyną, choć całą swoją duszą pragnęła ją odwieść od wyjazdu do Paryża.

Una zdawała sobie sprawę, że już nie może dłużej przebywać w szkole dla młodych panienek przy klasztorze — skończyła osiemnaście lat, a poza tym pieniądze zostawione przez matkę już się skończyły. Matka przełożona była dyskretna i nigdy nie wtrącała się w sprawy rodzinne swoich uczennic, ale sytuacja Uny bardzo ją niepokoiła.

Matka Uny w swoim testamencie zastrzegła, aby cały jej skromny majątek został przeznaczony na edukację córki. Na miesiąc przed śmiercią osobiście napisała do klasztoru pod wezwaniem Najświętszej Panny we Florencji, pytając o szczegóły dotyczące nauki. Dowiedziała się bowiem, że była to najpopularniejsza szkoła dla szlachetnie urodzonych dziewcząt. Wykształcenie, które tam otrzymywały, było wyjątkowe jak na czasy, kiedy nawet najbogatsi uważali, że edukacja dziewcząt nie ma większego znaczenia.

Una była niezwykle inteligentna i matka przełożona usłyszawszy, że dziewczyna ma jechać do ojca, zastanawiała się, jaki też użytek zrobi ze swej wiedzy w najbliższych latach. Zawsze uważała, że artyści na ogół nie mają żadnych kwalifikacji oprócz umiejętności malarskich. Ojciec Uny, jak słyszała, również nie należał do tej kategorii malarzy, którzy często odwiedzają Florencję i inne skarbnice sztuki.

Juliusz Thoreau wcześniej służył w pułku grenadierów, zanim zajął się malarstwem i opuścił Anglię, by zamieszkać we Francji. Nigdy nie widziała żadnego z jego obrazów, tylko czytała przypadkowe o nich wzmianki i to nie w przeglądach sztuki (nigdy takich nie brała do ręki), lecz w codziennych gazetach, które od czasu do czasu pisały o wystawach i nowym trendzie w malarstwie.

Miała mgliste wyobrażenie o Juliuszu Thoreau jako dżentelmenie będącym raczej dyletantem w świecie sztuki. Patrząc na jego córkę nie miała wielkiej nadziei, że dopełni wobec niej ojcowskich obowiązków.

— Spodziewam się, Uno — odparła swym spokojnym głosem — że twój ojciec wprowadzi cię do towarzystwa... i oczywiście, ze względu na ciebie, opuści Montmartre.

— Kiedy żyła mama, byliśmy bardzo szczęśliwi w naszym małym domku pod Paryżem... Tata zwykł malować w ogrodzie, a gdy wyjeżdżał do Paryża, zostawałyśmy z mamą same.

— Z pewnością matka życzyłaby sobie, abyś przekonała ojca, żeby powrócił do dawnego trybu życia — ciągnęła dalej matka przełożona — O ile wiem, Uno, lubisz wieś i niełatwo ci będzie przyzwyczaić się do życia w mieście.

Una pozostawiła te komentarze bez odpowiedzi. Myśl o zobaczeniu Paryża wydała jej się ekscytująca. Wiedziała, że ojciec wolał atrakcje najsłynniejszego miasta w świecie niż smętną egzystencję na wsi. Jej matka rzadko jeździła do Paryża, między innymi z braku pieniędzy. Będąc dzieckiem, Una nauczyła się liczyć każdy grosz, gdyż często zdarzało się że ojciec, jak tylko zostawały jakieś oszczędności, potrafił je od razu wydać. Kiedy podrosła, dowiedziała się, że pieniądze w rzeczywistości należały do jej matki.

— Zapisał mi je dziadek — wyjaśniła Unie. — Inaczej nie wiem, co by z nami było...

Miała niecałe piętnaście lat, kiedy powiedziano jej, że ojciec musiał opuścić Anglię i swój regiment z powodu skandalu. Nigdy do końca nie dowiedziała się szczegółów. W każdym razie został zmuszony do złożenia rezygnacji i złorzecząc opuścił kraj, zabierając ze sobą dziewczynę, z którą zaręczył się w tajemnicy.

Ojciec jej matki kategorycznie nie zgadzał się na to małżeństwo i kiedy wyrodna córka uciekła z mężczyzną, którego uważał za łajdaka, nie chciał jej więcej widzieć.

Una urodziła się już we Francji. Kiedy była dzieckiem, matka opowiadała jej o Anglii, jak o utraconym raju i dziewczynka wierzyła, że pewnego dnia odwiedzi ojczysty kraj swej matki.

Pani Thoreau zmarła nagle i niespodziewanie. Zanim Una zdołała otrząsnąć się po tym ciosie, już była w szkole przyklasztornej we Florencji, w której miała okazję zetknąć się z wieloma doskonałymi nauczycielami. Ponieważ interesowała się wszystkim, co dotyczyło Anglii, pilnie uczyła się angielskiego, angielskiej historii i literatury.

Przyjaźniąc się z Angielkami pochodzącymi z arystokratycznych rodzin dowiedziała się mnóstwa rzeczy o angielskim stylu życia i porównywała go z francuskim i włoskim.

— Ciekawe, co ją w życiu spotka... — zastanawiała się matka przełożona. — Mam nadzieję, Uno — powiedziała zwracając się do dziewczynki — że napiszesz mi, co się z tobą dzieje. Pamiętaj, zawsze możesz liczyć na moją życzliwość i pomoc, jeśli tylko to będzie możliwe.

— Wielebna matka była dla mnie bardzo dobra. Dziękuję za wszystko, czego się tu nauczyłam, i za wszelką pomoc podczas mojego pobytu.

— Pomoc...?

— Przyjechawszy do klasztoru zdałam sobie sprawę, jak wielu rzeczy jeszcze nie znam. Nie chodzi mi tylko o szkolną wiedzę...

— Wiem, co masz na myśli, kochanie — odparła matka przełożona.

— Cieszyłam się, że mama wybrała dla mnie właśnie ten klasztor — westchnęła Una. — Choć nie próżnowałam, zdaję sobie jednak sprawę, że wiele muszę się jeszcze nauczyć.

Matka przełożona uśmiechnęła się.

— Zapewniam cię, drogie dziecko, że nauczyłaś się więcej niż inne dziewczęta. Większość z nich będąc w twoim wieku myśli jedynie o małżeństwie.

— Pewnego dnia i ja chciałabym wyjść za mąż — oświadczyła Una — ale tymczasem mam nadzieję, że jakoś pomogę tacie.

— Ja też mam taką nadzieję — dodała stara zakonnica.

Długo jeszcze po wyjściu Uny matka przełożona siedziała w bezruchu. Zastanawiała się, czy nie powinna zrobić czegoś więcej dla tej niezwykłej i dziwnej dziewczyny. Mając niemałe doświadczenie, zdawała sobie sprawę, że zdobywszy rozległą wiedzę książkową, Una nic nie wie o otaczającym ją świecie, a w szczególności o mężczyznach. Bo skąd miała wiedzieć, skoro przybyła do klasztoru jako piętnastolatka i spędziła w jego murach trzy lata?

— Co się z nią stanie? — zapytywała siebie, modląc się, żeby poznała mężczyznę, który się z nią ożeni i zabierze z Montmartre’u.

Kiedy pociąg zatrzymał się, od razu oblegli go tragarze w niebieskich uniformach, wołając:

— Porteur! Porteur!

Patrząc przez okno, Una zaczęła wypatrywać w tłumie swego ojca. Ucałowała swoje towarzyszki podróży na pożegnanie i przyrzekła, że o nich nie zapomni.

— Musisz do nas napisać — oświadczyła Marie-Céleste. — Może spotkamy się pewnego dnia... jeśli ojciec pozwoli nam pojechać do Paryża. Mama twierdzi, że nie jest to miejsce dla statecznych panien.

— Chodź szybciej, Marie-Céleste! — krzyknęła guwernantka schodząc na peron.

Dziewczynka wykrzywiła się w jej kierunku i nadal rozmawiała z Uną.

— Uważaj na siebie...! Będziesz się świetnie bawić, kiedy wszyscy ci artyści będą malować twoje portrety.... — dodała i wyskoczyła na peron.

Tłum parł w kierunku wyjścia, a Una podążyła za nim cały czas rozglądając się w poszukiwaniu ojca. Był wysoki, dystyngowany i wyglądał bardzo po angielsku, pomimo że czasami nosił dziwną i ekscentryczną odzież, która wyróżniała go z tłumu. Właśnie doszła do końca peronu, kiedy wyładowywano jej skórzany kuferek.

„Będzie lepiej, jak go odbiorę...” — pomyślała i znalazła tragarza, który chętnie się nim zajął.

— Czy ktoś po m’mselle wychodzi?

— Mój ojciec powinien czekać przy barierce — odparła.

Tragarz pokiwał głową i powlókł się dalej.

Przeczekawszy kilka minut pomyślała, że być może pomylił mu się dzień jej przyjazdu. Często się takie rzeczy zdarzały.

— Czasami wydaje się, że twój ojciec ma kurzą pamięć — zwykła mówić jej matka rozbawiona i zrozpaczona zarazem.

To była prawda. Przychodził na umówione spotkania w niewłaściwe dni, zapominał, co miał kupić dla nich w Paryżu, albo przywoził zupełnie co innego.

— Obawiam się, że ojciec zapomniał o mnie — powiedziała do tragarza po chwili.

— Niech się m’mselle nie martwi — odparł. — Zaraz znajdę jakąś dorożkę, która zabierze m’mselle, gdzie tylko zechce.

Powiedział to w tak opiekuńczy i ojcowski sposób, że uśmiechnęła się do niego z wdzięcznością. Wręczyła mu, jej zdaniem, odpowiedni pourboir, a on wylewnie jej podziękował. Wydał się jednak bardzo zdziwiony, kiedy pokazała mu adres ojca na Montmartrze. Gdy wreszcie koń ruszył ze stacji, ogarnęła ją ogromna radość, że oto jest w Paryżu. I choć zdawało jej się, że minęły wieki, odkąd ostatni raz tutaj była, czuła się, jakby wracała do domu.

Wysokie szare budynki po obu stronach ulicy, zatłoczone bulwary, ludzie siedzący na tarasach kawiarenek przy marmurowych stolikach, stragany, na których piętrzyły się kolorowe owoce — wszystko było jak dawniej!

Jadąc, myślała, że nawet kawa ma tu inny zapach niż we Włoszech.

Koń powoli wlókł się pod górę. Nagle, oczom jej ukazała się wielka biała kopuła bazyliki Sacré- Coeur.

Una uczyła się, że po klęsce Francji pod Sedanem, jeden z jezuitów zaproponował, żeby Francja oddała się pod opiekę Najświętszego Serca. Od tej pory w każdym kościele można było słyszeć śpiew:

Boże, ocal Rzym i Francję w imię Najświętszego Serca!

W istocie, zajmując osłabioną Francję, Wiktor Emanuel przejął kontrolę nad Rzymem, a papież ogłosił się więźniem Watykanu. Sam pomysł budowy kościoła natychmiast okazał się sukcesem. Ze wszystkich stron napływały miliony franków. Arcybiskup Paryża, kardynał Guibert, zadecydował, że bazylika zostanie wzniesiona na Wzgórzu Montmartre’u.

W promieniach słońca, rozświetlających białe mury, świątynia wyglądała cudownie. Pomyślała, że to niemożliwe, by Montmartre był tak zepsuty, jak opowiadały w szkole dziewczęta. Nie była katoliczką, gdyż jej rodzice, rodowici Anglicy, byli wyznania protestanckiego, ale mieszkając w klasztorze, zetknęła się z religią katolicką, którą wyznawała większość jej koleżanek. Widziała, jak bardzo religia wzbogacała ich życie, i teraz myślała, że jakkolwiek grzesznym miejscem był Montmartre w przeszłości, teraz bazylika odkupi wszelkie zło.

Droga na Wzgórze była niewątpliwie tak stroma i trudna jak droga do nieba. Koń jechał coraz wolniej. Obserwowała ludzi. Wyglądali inaczej niż ci, których widziała na bulwarach. Mężczyźni w aksamitnych marynarkach i wielkich, powiewających krawatach, kobiety w ekscentrycznych strojach jak na balu przebierańców. Wyglądali dziwnie, choć jednocześnie ekscytująco. Una próbowała odgadnąć, którzy są chłopcami na posyłki, którzy właścicielami sklepów czy ubogimi urzędnikami.

Artyści szkicowali na chodnikach lub zbierali się na placu, gdzie właśnie kwitły kasztanowce. Widok był tak piękny, a całe miejsce tak kipiało radością, że wprost wstrzymała oddech z wrażenia. Miała nadzieję, że ojciec pozwoli jej pochodzić i popatrzeć na ludzi. Być może sam zna niektórych artystów.

Zajęta rozglądaniem się, nawet nie zauważyła, kiedy powóz zatrzymał się przed wysokim budynkiem, który rozpaczliwie wymagał odnowienia. Był tak zaniedbany i opuszczony, że wprawiło ją to w zakłopotanie.

— Oto jesteśmy, m’mselle! — krzyknął przez ramię woźnica.

— Dziękuję — odparła.

Woźnica zszedł z kozła powoli, bo był gruby i podstarzały. Otworzył drzwiczki i postawił kuferek na chodniku.

— Czy mam zanieść kuferek, m’mselle? — zapytał.

— Byłabym wdzięczna.

Weszli przez otwarte drzwi. Oczom ich ukazała się wąska klatka schodowa, brudna i obdrapana.

— Pod jaki numer idziemy, m’mselle?

Dom najwyraźniej mieścił kilka pracowni. Właśnie miała odpowiedzieć, że nie ma pojęcia, kiedy zauważyła napisane na tablicy trzy nazwiska. Jedno z nich należało do jej ojca.

— Cóż, przynajmniej wiemy, gdzie kto mieszka — spostrzegł woźnica.

— Ojciec mieszka pod trójką.

— To na górze — powiedział z rezygnacją i podążył po schodach pierwszy, kładąc sobie kuferek na ramiona.

Schody trzeszczały złowieszczo pod jego ciężarem. Na pierwszym piętrze na drzwiach ktoś napisał czarną farbą: Juliusz Thoreau.

Pełna podniecenia zapukała do drzwi. Ponieważ nikt się nie odezwał, ostrożnie je otworzyła. Spodziewała się, że pracownia może mieć dziwny wygląd, ale nie przypuszczała, że jest w niej taki bałagan. Sofa, krzesła i stół przemieszane były z kilkoma sztalugami, stołkiem dla modelki i długą drabiną. Wszędzie stały nie dokończone płótna.

— Wygląda na to, że porządne sprzątanie nie zaszkodzi, m’mselle — odparł żartobliwie stawiając kuferek na podłogę.

Zanim zdobyła się na jakąkolwiek odpowiedź, wyszedł. Na schodach słyszała ciężkie oddalające się kroki. Rozglądała się wokół rozmyślając, jak można żyć w takim nieładzie. Na końcu pokoju spostrzegła wąską klatkę schodową prowadzącą do sypialni. Przyszło jej nagle do głowy, że ojciec może być chory, co tłumaczyłoby jego nieobecność na stacji.

Weszła po schodach i znalazła się w pomieszczeniu, w którym stały: duże łóżko, szafka bez jednej nogi i kilka zepsutych krzeseł. Ściany udekorowane były jaskrawymi malowidłami półnagich kobiet. Oglądając je poczuła się zażenowana, jakby naruszała czyjeś sekrety, i szybko zeszła na dół.

Naprzeciwko dużego okna od północnej strony stała sztaluga z nie dokończonym obrazem. Poznała, że to praca ojca, choć bardzo zmienił styl malowania, odkąd ostatni raz widziała jego prace. Zawsze używał barw inaczej niż inni artyści. W jego sposobie kreowania światła było coś nadzwyczajnie pięknego. Jasność przyciągała uwagę, tło natomiast wydawało się nieważne. Próbowała zrozumieć, co starał się przekazać przez swoją sztukę. Powiedział jej kiedyś, ze prawdziwy artysta maluje to, co czuje, a nie to, co widzi. Jednak ten obraz wydał jej się zupełnie niezrozumiały; masa mieszających się z sobą kolorów, bez żadnej konkretnej myśli przewodniej.

„Będzie musiał mi to wyjaśnić” — pomyślała.

Nagle usłyszała kroki na schodach i serce podskoczyło jej z radości. Znów zobaczy ojca, który rozwieje jej niepokój.

Na dźwięk otwieranych drzwi już chciała wykrzyknąć: „Tato!”, lecz zamiast ojca wszedł elegancko ubrany mężczyzna w średnim wieku. Miał na sobie cylinder, perłową spinkę do krawata i modnie skrojone ubranie, a ze swoją zakończoną złotą rączką trzcinową laską wydawał się zupełnie nie pasować do tej zagraconej pracowni. Wszedł z władczą miną i dopiero po chwili zdał sobie sprawę z obecności Uny.

Dziewczyna stała w promieniach słońca, które ozłociły jej dziewczęcy kapelusik i połyskiwały na złotych pasmach włosów wijących się nad czołem i na policzkach.

— Kim pani jest? — zapytał ostro nowo przybyły.

— Czekam... na ojca — odparła trochę zdenerwowana.

— Na ojca...?

— Tak. Kazał mi przyjechać do Paryża. Myślałam, że wyjdzie po mnie na stację, ale... być może minęliśmy się...

— Pani ojciec to Juliusz Thoreau? — Nieznajomy mówił powoli, jakby ostrożnie dobierając słowa.

— Tak, jestem jego córką Uną.

— Kazał pani przyjechać do Paryża...? Kiedy to było?

— Osiem, może dziewięć dni temu. Wysłał mi telegram do klasztoru we Florencji.

— Dziewięć dni... Tak, to możliwe.

— Czy coś się stało? Czy tata jest chory?

Mężczyzna podszedł bliżej.

— Przykro mi panią poinformować, ale ojciec pani został wczoraj pochowany.

— Pochowany?! — wymamrotała z trudem.

Nieznajomy unikał jej wzroku i nagle zaczęła podejrzewać, że nie zamierza wyznać jej prawdy.