Selma Lagerlöf. Nowoczesna Szwedka - ebook

PRZEDMOWA

Selma Lagerlöf wielokrotnie opowiadała o tym, jak to już jako mała dziewczynka wiedziała, że zostanie pisarką. W Ett barns memoarer (Wspomnienia dziecka) wyraża życzenie: będzie „dorosła i mądra, uczona, potężna i bogata”, świadoma, że wszystko się spełni. Ma ugruntowane poczucie własnej wartości, już będąc nastolatką, a potem w kolejnych latach, wypowiada się na temat swojej szczęśliwej gwiazdy. Opisuje także przeszkody. Głównie ówczesne nastawienie do kobiet.

Selma Lagerlöf urodziła się w 1858 roku, kiedy niezamężne kobiety mogły starać się o uznanie ich za pełnoletnie. W ciągu jej życia jedna po drugiej pojawiały się reformy umożliwiające spełnianie marzeń, które, gdy była dzieckiem, musiały wszystkim wydawać się nieprawdopodobne. Stała się bezdyskusyjnie najsławniejszą szwedzką pisarką. W wielu aspektach była również najnowocześniejszą pisarką w Szwecji. Jej wyczucie trendów i przewartościowań objawiło się już w debiucie, którego literacki styl otworzył nową epokę. W 1901 roku udał jej się zamysł napisania nowoczesnego eposu narodowego, wkrótce została najzamożniejszą pisarką zawodową w Szwecji. Pięć lat później odnowiła szwedzki język i edukację za pomocą elementarza Cudowna podróż. Wyniki sprzedaży sięgnęły szczytu, wychodząc poza wszelkie literackie trendy. Osiągnęła sukces zarówno jako najczęściej nagradzana pisarka o wysokiej pozycji w establishmencie, jak i sukces rynkowy. W 1909 roku jako pierwsza Szwedka i pierwsza kobieta otrzymała literacką Nagrodę Nobla. W 1914 została pierwszą kobietą członkinią Akademii Szwedzkiej. Ta książka opowiada o społecznej historii tego wybitnego pisarskiego życia.

Fotografie w książce przedstawiają miejsca i zdarzenia będące tłem twórczości Selmy Lagerlöf. Są również materialnymi przykładami tego, jak dzięki niezwykłym sukcesom stała się celebrytką i jak świadomie promowała siebie i swoje pisarstwo.

Uppsala w marcu 2018

Anna Nordlund

W sobotę 16 marca po Östra Ämtervik i po całym świecie rozchodzi się wiadomość o śmierci Selmy Lagerlöf.MÅRBACKA
16 MARCA 1940

Złote medale Selmy Lagerlöf są własnością Gildii Fryksdalen, przechowuje się je w sejfie bankowym w Sunne.

Słońce wzeszło nad horyzont doliny Fryksdalen. Śnieg się iskrzy. W nocy panował siarczysty mróz, teraz skrzypi pod trzewikami gosposi Edit, którą wysłano do inspektora Kajlanda z zawiadomieniem, że panienka umarła o godzinie 7.25. W tych dniach wiadomość numer jeden to zawieszenie broni w wojnie zimowej i fala uchodźców z Przesmyku Karelskiego. Selma Lagerlöf zasnęła na wieki, zastanawiając się, czy nastąpi pokój, mając nadzieję, że Finlandia uniknie sowieckiej okupacji. Zaledwie tydzień wcześniej, siedząc w ciepłym i przytulnym pokoju w Mårbacce, po raz ostatni słuchała wieści o wojnie nadawanych z radioodbiornika marki Funken, dotyczyły udanej obrony Finów.

Od osiemdziesiątych drugich urodzin 20 listopada była u niej siostra Gerda – w ostatnim okresie życia Selmy umilały sobie czas wieczornymi przejażdżkami po Fryken ogrzanym, wygodnym volvem PV 56, zakupionym poprzedniego lata w Sunne.

Do samego końca przychodziły listy i dzwoniły telefony od ludzi w finansowej i duchowej potrzebie oraz od tych, którzy mieli nadzieję, że Selma Lagerlöf urzeczywistni ich pomysły. Jej ostatni polityczny wkład to list skierowany do amerykańskich intelektualistów, w którym prosi o interwencję przeciwko próbom przejęcia Finlandii przez władze radzieckie. Narodową zbiórkę na rzecz Finlandii w styczniu zasiliła, z braku gotówki, złotymi medalami. Jednym z nich był medal noblowski z 1909 roku. Drugim – wielki złoty medal Akademii Szwedzkiej z 1904 roku. Wartość złota wyceniono na dwanaście i pół tysiąca koron (dzisiejsza wartość to około trzystu tysięcy koron). Zanim przetopiono medale, wykupiła je Gildia Fryksdalen. Zirytowało Selmę, że panowie nie potrafili zasilić zbiórki dla Finlandii niczym poza pieniędzmi z jej medali.

Selma Lagerlöf była w pełni świadoma aż do piątku 8 marca, kiedy dostała wylewu. Gerda natychmiast napisała do partnerki Selmy Valborg Olander, od tej pory razem czuwały przy łóżku chorej.

O godzinie ósmej inspektor Kajland wciąga flagę Mårbaki do połowy masztu, a wiadomość o śmierci Selmy Lagerlöf rozchodzi się po Östra Ämtervik i po całym świecie. Pisarka leży w salonie na piętrze, który przekształciła w pokój pamięci po ukochanej Sophie, są tam meble przyjaciółki i jej portret. Niebawem flagi w całej okolicy powiewają z połowy masztów, a ganki przystraja się żałobnymi gałązkami świerków. Ciało zmarłej jeszcze przez kilka dni pozostaje na posłaniu, następnie zostanie złożone w otwartej białej trumnie ustawionej w jej pięknym gabinecie, w skrzyżowanych dłoniach czerwona róża od Valborg.

W radiu południowa audycja Echo dnia kończy się ludowym hymnem Ack Värmeland, du sköna (O, piękna Värmlandio). Redakcja przesuwa pozycje ramówki, by zrobić miejsce na audycję wspomnieniową. Przez całe popołudnie do Mårbaki zjeżdżają dziennikarze i fotografowie, by raportować z pogrążonej w żałobie okolicy. Tego samego dnia popołudniowe gazety publikują portrety zmarłej spisane przez najbardziej uznanych badaczy literatury. Można w nich przeczytać, że twórczość Selmy Lagerlöf nigdy się nie zestarzała oraz że ta uniwersalność stanowi o jej wartości. Porównuje się ją do wielkich eposów ludowych, do dzieł Homera i islandzkich baśni. Piszą, że jej bohaterowie staną się nieśmiertelni, przy życiu utrzymywać ich będą czytelnicy na całym świecie. Zakończyła się długa i wybitna kariera pisarska, możliwa dzięki niezłomnej walce o prawa kobiet. Selma Lagerlöf była przekonana o tym, że pisze dla przyszłości, by stworzyć więź z przeszłością. Dotyczyło to również jej osobistej historii, zakorzenionej w dziewiętnastowiecznym patriarchacie i jej dążeniu do wolności. Za jej życia warunki kobiet radykalnie się poprawiły dzięki kilku politycznym reformom i zmianie sposobu myślenia.

Wieść o śmierci ciotki dociera przez radio do siostrzeńca Ivara Ahlgrena w Szanghaju. Fotografia z 1941 roku przedstawia go wraz z żoną Annie, synem Gustavem i córką Julią na podwórzu koszar, gdzie mieszkali.

Przedwiośnie w Mårbacce pod koniec lat trzydziestych, widok na pola z głównego wejścia domu.

Louise Lagerlöf w wieku 43 lat otoczona dziećmi, rok 1872. Daniel, 22 lata, studiuje w Uppsali, Johan, 18 lat, jest uczniem szkoły w Karlstadzie, Anna 18 lat, Selma 14 i Gerda 10 mieszkają w domu.------------------------------------------------------------------------

¹ Cytaty z tekstów SL pochodzą z polskich wydań, których spis znajduje się na końcu książki. Przy cytatach podane są pierwsze litery tytułów i numery stron. Nieistniejące po polsku fragmenty utworów, listów itp. autorstwa SL i inne – w przekładzie JC. Wiersze SL przełożyła Agnieszka Rembiałkowska. W cytatach zachowano oryginalną ortografię .

² Fredrika Bremer, Córki prezydenta, przeł. H. Natanson, Warszawa 1853.