-
W empik go
Studia filologiczne w Polsce z perspektywy studenta - ebook
Słuchaj i czytaj w abonamencie Empik Go Mini za 24,99 zł / 30 dni. Subskrypcja Go Mini daje możliwość dodania 2 tytułów do biblioteki w mies. Wybierasz z ponad 100 tys. audiobooków, ebooków i podcastów.
Studia filologiczne w Polsce z perspektywy studenta - ebook
Monografia Studia filologiczne w Polsce z perspektywy studenta jest rezultatem projektu badawczego „Filologia obca w perspektywie studenta. Diagnoza reprezentacji i oczekiwań a modelowanie procesu kształcenia neofilologicznego w Polsce”, realizowanego w latach 2019–2023 pod patronatem Polskiego Towarzystwa Neofilologicznego. Jego główną intencją było lepsze poznanie studentów filologii obcych w Polsce – ich oczekiwań, potrzeb, planów, aspiracji, marzeń, przyczyn zadowolenia i niezadowolenia ze studiów itp. Badanie objęło 4893 studentów pierwszego i ostatniego roku studiów licencjackich i magisterskich 43 różnych kierunków filologicznych na 13 polskich uczelniach publicznych. Książka jest skierowana do szerokiego gremium odbiorców: kadry dydaktycznej i władz kierunków językowych, władz uczelni, decydentów na poziomie instytucji państwowych związanych ze szkolnictwem wyższym oraz interesariuszy zewnętrznych. Powinna zainteresować również samych studentów studiów językowych – w końcu to oni mają korzystać z nich w największym stopniu.
Monika Grabowska - adiunkt w Instytucie Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, członek Zakładu Językoznawstwa Francuskiego i Pracowni Dydaktyki Języka Francuskiego. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się obecnie wokół nieformalnego uczenia się języków obcych. Autorka bądź współautorka ponad 70 publikacji polskich i zagranicznych z dziedziny językoznawstwa i glottodydaktyki.
Magdalena Sowa - profesor uczelni w Katedrze Lingwistyki Stosowanej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Nauczanie języków obcych dla potrzeb i do celów zawodowych oraz kształcenie nauczycieli języków obcych wpisują się w główny nurt jej zainteresowań badawczych. Autorka i współautorka licznych publikacji z zakresu glottodydaktyki, a w szczególności dydaktyki języka specjalistycznego.
Maciej Smuk - profesor uczelni w Instytucie Romanistyki na Wydziale Neofilologii Uniwersytetu Warszawskiego. Jego zainteresowania badawcze dotyczą psychologicznych i społecznych aspektów nauki języków obcych. Autor lub współautor trzech pozycji książkowych, współredaktor kilku monografii i autor kilkudziesięciu artykułów opublikowanych w Polsce i za granicą.
(…) z punktu widzenia obiektu badań Autorzy z pewnością poruszają zagadnienie niezwykle istotne i aktualne. Z uwagi na szeroki zasięg i zakres badania oraz przekrojowe ujęcie badawcze, obejmujące zasięgiem szeroką paletę różnych kierunków filologicznych na tle literatury przedmiotu, monografia stanowi pozycję bardzo atrakcyjną, wypełniając niejako istniejącą w tym aspekcie lukę badawczą (…).
Monografia wnosi znaczący wkład do wspomnianego dyskursu badawczego nad rolą i kształtem studiów filologicznych w Polsce. Na uwagę zasługują także trafne rekomendacje Autorów odnośnie do dalszych perspektyw i rekomendacje w ww. aspektach.
dr hab. Jacek Makowski, prof. UŁ
Analiza wyników realizowanego przez nas projektu może pozwolić odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu – zdaniem studentów studiów licencjackich i magisterskich – studia językowe przygotowują do różnych wyzwań współczesności. A wyzwań tych nie brakuje. Rozwój nowych dyscyplin i subdyscyplin naukowych, zmieniające się uwarunkowania geopolityczne, mobilność na rynku pracy, różnojęzyczność i wielokulturowość, wzrost specjalizacji branżowej w wielu sektorach, rozwój nowych form życia kulturalnego – to tylko kilka z tych, które charakteryzują teraźniejszość, ale i wpływają na przyszłość, niekiedy nawet determinując ją. Wydaje się konieczne uwzględnianie ich w długofalowym myśleniu o kształceniu filologicznym w Polsce.
fragment Wstępu
Spis treści
Wstęp
ROZDZIAŁ
ZAŁOŻENIA, KONCEPCJA I METODOLOGIA BADANIA
1.1. Studia językowe w Polsce w ujęciu liczbowym
1.2. Badanie własne
1.2.1. Założenia i cele badawcze
1.2.2. Pytania badawcze
1.2.3. Koncepcja badania i dobór próby
1.2.4. Metodologia badania
1.2.4.1. Kwestionariusz ankiety dla rozpoczynających studia (A1)
1.2.4.2. Kwestionariusz ankiety dla kończących studia (A2)
ROZDZIAŁ 2
WYBÓR STUDIÓW FILOLOGICZNYCH: OBSZARY, MOTYWY, OCZEKIWANIA
2.1. Świadomość wyboru
2.1.1. Obszary i powody zainteresowania studiami filologicznymi wśród studentów studiów licencjackich
2.1.2. Obszary i powody zainteresowania studiami filologicznymi wśród studentów studiów magisterskich
2.1.3. Świadomość wyboru studiów filologicznych: podobieństwa i różnice pomiędzy studentami rozpoczynającymi studia licencjackie i magisterskie
2.2. Diagnoza motywów
2.2.1. Motywy wyboru studiów filologicznych przez studentów studiów licencjackich
2.2.1.1. Zainteresowanie nauką języka i kulturą
2.2.1.2. Kryteria merytoryczne związane z ofertą programową
2.2.1.3. Plany na przyszłość
2.2.1.4. Chęć dalszego kształcenia
2.2.1.5. Kryteria związane z konkretną uczelnią
2.2.1.6. Przypadkowość
2.2.1.7. Kryteria geograficzne
2.2.1.8. Rekomendacje
2.2.1.9. Osobiste powiązania z językiem i kulturą
2.2.1.10. Kryteria ekonomiczne związane ze statusem studenta
2.2.1.11. Kryteria pragmatyczne związane z organizacją studiów
2.2.1.12. Wcześniejsze doświadczenia ze studiów filologicznych
2.2.2. Motywy wyboru studiów filologicznych przez studentów studiów magisterskich
2.2.3. Motywy wyboru studiów filologicznych: podobieństwa i różnice pomiędzy studentami rozpoczynającymi studia licencjackie i magisterskie
2.3. Oczekiwania programowe
2.3.1. Oczekiwania programowe studentów studiów licencjackich
2.3.1.1. Dziedziny, przedmioty i zagadnienia wymienione przez ponad 20% studentów studiów licencjackich
2.3.1.2. Dziedziny, przedmioty i zagadnienia wymienione przez ponad 10% studentów studiów licencjackich
2.3.1.3. Dziedziny, przedmioty i zagadnienia wymienione przez mniej niż 10% studentów studiów licencjackich
2.3.2. Oczekiwania programowe studentów studiów magisterskich
2.3.2.1. Dziedziny, przedmioty i zagadnienia wymienione przez ponad 20% studentów studiów magisterskich
2.3.2.2. Dziedziny, przedmioty i zagadnienia wymienione przez ponad 10% studentów studiów magisterskich
2.3.2.3. Dziedziny, przedmioty i zagadnienia wymienione przez mniej niż 10% studentów studiów magisterskich
2.3.3. Oczekiwania programowe: podobieństwa i różnice pomiędzy studentami rozpoczynającymi studia licencjackie i magisterskie
ROZDZIAŁ 3
REPREZENTACJE SPOŁECZNE STUDIÓW FILOLOGICZNYCH – PERSPEKTYWA KOŃCZĄCYCH STUDIA
3.1. Przymiotniki określające studia filologiczne
3.2. Wyodrębnione obszary tematyczne
3.2.1. „Studia niepraktyczne” vs „studia perspektywiczne”
3.2.2. „Studia ogólnie rozwijające”
3.2.3. „Świetny sposób na opanowanie języka obcego”
3.2.4. „Studia w porządku” vs „studia niespełniające oczekiwań”
3.2.5. „Studia źle zorganizowane”
3.2.6. „Dobra kadra” vs „zła kadra”
3.2.7. „Dobre, ale mogłyby być lepsze”
ROZDZIAŁ 4
POZIOM SATYSFAKCJI I REALIZACJI OCZEKIWAŃ STUDENTÓW FILOLOGII
4.1. Czynniki zadowolenia
4.1.1. Czynniki zadowolenia studentów studiów licencjackich
4.1.2. Czynniki zadowolenia studentów studiów magisterskich
4.1.3. Czynniki zadowolenia: porównanie studentów studiów licencjackich i magisterskich
4.2. Czynniki niezadowolenia
4.2.1. Czynniki niezadowolenia studentów studiów licencjackich
4.2.2. Czynniki niezadowolenia studentów studiów magisterskich
4.2.3. Czynniki niezadowolenia: porównanie studentów studiów licencjackich i magisterskich
4.3. Poziom (nie)zadowolenia a decyzja o ponownym wyborze studiów
ROZDZIAŁ 5
PLANY STUDENTÓW FILOLOGII
5.1. Plany dalszego kształcenia
5.1.1. Plany dalszego kształcenia wśród studentów kończących studia licencjackie
5.1.2. Plany dalszego kształcenia wśród studentów kończących studia magisterskie
5.1.3. Porównanie odpowiedzi dotyczących planów dalszego kształcenia wśród studentów kończących studia licencjackie i magisterskie
5.2. Plany związane ze studiami magisterskimi w tej samej jednostce (licencjat)
5.2.1. Argumenty przemawiające za podjęciem studiów magisterskich w tej samej jednostce
5.2.2. Argumenty przemawiające za rezygnacją ze studiów magisterskich w tej samej jednostce
5.2.3. Niezdecydowanie względem kontynuacji studiów magisterskich w tej samej jednostce
5.3. Plany zawodowe
5.3.1. Branże i zawody wskazane przez ponad 10% ogółu
5.3.1.1. Tłumacz
5.3.1.2. Nauczyciel/lektor
5.3.1.3. Praca w korporacji/firmie
5.3.2. Branże i zawody wskazane przez ponad 2% ogółu
5.3.2.1. Działalność związana z turystyką
5.3.2.2. Praca związana z wykorzystaniem języka obcego
5.3.2.3. Działalność kulturalna i artystyczna
5.3.2.4. Administracja państwowa i dyplomacja
5.3.3. Branże i zawody wskazane przez mniej niż 2% ogółu
5.3.4. Ocena możliwości przygotowania do wykonywania danego zawodu
ZAKOŃCZENIE
Wnioski końcowe
Rekomendacje
BIBLIOGRAFIA
SPIS TABEL
SPIS RYSUNKÓW
| Kategoria: | Socjologia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-242-6716-3 |
| Rozmiar pliku: | 2,2 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Niniejsza monografia jest zwieńczeniem projektu badawczego o nazwie _Filologia obca w perspektywie studenta. Diagnoza reprezentacji i oczekiwań a modelowanie procesu kształcenia neofilologicznego w Polsce_, który realizowaliśmy pod patronatem Polskiego Towarzystwa Neofilologicznego (PTN) przez ostatnie trzy lata. Jego główną intencją było lepsze poznanie studentów filologii obcych w Polsce – ich oczekiwań, potrzeb, planów, aspiracji, marzeń, przyczyn zadowolenia i niezadowolenia ze studiów itp. Tak ujęty cel pozwolił nam lepiej poznać zarówno specyfikę studiów językowych na polskich uniwersytetach, jak i ich mocne strony oraz zdefiniować wyzwania, jakie stoją lub mogą stanąć przed nimi w przyszłości. Badanie objęło:
• 4893 studentów
• 43 kierunków językowych
• na 13 polskich uniwersytetach.
Podkreślić w tym miejscu należy, że na żadnym etapie planowania przedsięwzięcia naszym celem nie było definiowanie atutów i bolączek konkretnych uczelni czy konkretnych kierunków – chcieliśmy wyłonić ogólne tendencje i uchwycić sytuacje reprezentatywne dla polskich studentów filologii.
Nasze cele nie ograniczyły się do poznania stanu bieżącego. Analiza wyników realizowanego przez nas projektu może pozwolić odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu – zdaniem studentów studiów licencjackich i magisterskich – studia językowe przygotowują do różnych wyzwań współczesności. A wyzwań tych nie brakuje. Rozwój nowych dyscyplin i subdyscyplin naukowych, zmieniające się uwarunkowania geopolityczne, mobilność na rynku pracy, różnojęzyczność i wielokulturowość, wzrost specjalizacji branżowej w wielu sektorach, rozwój nowych form życia kulturalnego – to tylko kilka z tych, które charakteryzują teraźniejszość, ale i wpływają na przyszłość, niekiedy nawet determinując ją. Wydaje się konieczne uwzględnianie ich w długofalowym myśleniu o kształceniu filologicznym w Polsce: określaniu jego misji i strategii, redefiniowaniu jego treści, wskazywaniu pożądanych kompetencji absolwentów, rozważaniu nowych form ich ewaluacji itp.
Zakończony przez nas projekt badawczy miał więc cele naukowe i praktyczne, a potwierdzeniem jego istotności może być fakt, że 30 czerwca 2019 roku Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Neofilologicznego (PTN), w drodze jednomyślnej decyzji, postanowił objąć go swoim patronatem.
Realizacja projektu badawczego nie byłaby możliwa, gdyby nie wsparcie i pomoc tych, którym bliskie są losy studiów filologicznych w Polsce: dziekanów wydziałów, dyrektorów instytutów, kierowników katedr oraz kierowników zakładów i pracowni, które oferują kształcenie filologiczne, a także wykładowców – wzięli oni na siebie trud dotarcia do grup studenckich. Niestety, nie jesteśmy w stanie podać w tym miejscu kompletnej listy naszych współpracowników, którzy zaangażowali się – bezinteresownie i często anonimowo – w nasz projekt.
Podziękowania należą się też Studentom, rozpoczynającym i kończącym studia językowe, którzy zechcieli podzielić się swoimi wyobrażeniami o nich oraz opiniami i odczuciami dotyczącymi ich przebiegu. Bez Studentów nie byłoby tej monografii. Dodatkowo Studenci z z Instytutu Filologii Romańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego przez dwa lata pomagali nam porządkować dane ankietowe – do nich kierujemy szczególne wyrazy wdzięczności.
Ostatnia uwaga dotyczy autorów niniejszej książki. Chociaż pracowaliśmy nad nią solidarnie, to pomysłodawcą i autorem głównej koncepcji badania był Maciej Smuk. Jego nazwisko nie bez powodu otwiera więc listę autorów.
Pozostaje jeszcze zaanonsowanie struktury książki. Tekst został podzielony na pięć rozdziałów tematycznych, które – w większości przypadków – odpowiadają sekcjom kwestionariuszy ankiet przeprowadzonych wśród studentów. W jednym przypadku – tam, gdzie analizujemy odpowiedzi na pytania o plany studentów, które były zawarte w różnych sekcjach kwestionariuszy – przedstawiliśmy je łącznie, tj. w jednym rozdziale, uznając to rozwiązanie za merytorycznie uzasadnione. Poza względami merytorycznymi naszymi zamiarami były: szczególna dbałość o czytelność treści i możliwość łatwego poruszania się po całej książce. Poszczególne rozdziały zostały również skonstruowane w taki sposób, żeby każdy z nich mógł być czytany jako niezależna całość.
Prezentując dane ilościowe, posługujemy się zarówno liczbami bezwzględnymi, jak i procentami – w zależności od ich wymowności dla tendencji, które staraliśmy się uwypuklić. Z wyjątkiem prostych wykresów nie proponujemy również zaawansowanych analiz statystycznych, gdyż nasze podejście jest podejściem mieszanym, ilościowo-jakościowym. W szczególności nie byliśmy w stanie sprowadzić wyłącznie do zestawień liczbowych zniuansowanych odpowiedzi na pytania otwarte; opinie reprezentatywne lub oryginalne cytujemy. Tym samym zawarte tu analizy należy traktować w kategoriach orientacji, a nie idealnego odzwierciedlenia świadomości studentów, na które nie pozwala zastosowane przez nas narzędzie ankietowe. W czasie lektury kolejnych rozdziałów naszej książki należy unikać pułapki błędów statystycznych, polegającej na przypisywaniu grupom studenckim opinii jednostek, oraz, symetrycznie, przypisywaniu pojedynczym studentom opinii grup. Podejście to jest również istotne w perspektywie diachronicznej: studenci rozpoczynający studia w 2023 roku i w latach późniejszych będą z pewnością różnić się w szczegółach od studentów ankietowanych na potrzeby naszego badania w latach 2019 i 2020 – zakładamy jednak, że tendencje wykazane we wnioskach pozostaną aktualne dopóty, dopóki nie zmienią się znacząco elementy systemu edukacji, w obrębie którego sytuują się studia językowe.
Mamy nadzieję, że niniejsza monografia zwróci uwagę szerokiego gremium odbiorców, a dla niektórych okaże się może nawet inspiracją do dalszych poszukiwań lub wdrażania konkretnych rozwiązań praktycznych.
Po pierwsze – adresatami mogą być osoby zainteresowane ewolucją studiów językowych: językoznawcy, literaturoznawcy, kulturoznawcy, glottodydaktycy, historycy edukacji itp.
Po drugie – wyniki badania i wnioski z nich wynikające powinny zainteresować kadrę badawczą, badawczo-dydaktyczną i dydaktyczną, rady dydaktyczne i naukowe, władze kierunków językowych, władze uczelni, a nawet decydentów na poziomie instytucji państwowych związanych ze szkolnictwem wyższym.
Po trzecie – mogą okazać się one istotne z punktu widzenia nawiązywania ściślejszej współpracy między środowiskami akademickimi a podmiotami zewnętrznymi, np. pracodawcami, organizacjami społecznymi, instytucjami kultury; mowa tu m.in. o wspólnym określaniu potencjału kompetencyjnego studentów studiów językowych lub definiowaniu wyzwań stojących przed władzami uczelni, związanych z przygotowaniem filologów do wchodzenia na rynek pracy czy angażowania się w działalność społeczną i kulturalną itp.
Po czwarte – dane istotne społecznie odnajdą tutaj specjaliści z zakresu nauk społecznych i pedagogicznych, a także – choć w mniejszym zakresie – specjaliści z obszaru nauk psychologicznych.
Wreszcie, po piąte – książka powinna zainteresować samych studentów studiów językowych – w końcu to oni mają korzystać z nich w największym stopniu.
_
_
_
_
_Maciej Smuk_ Uniwersytet Warszawski
_Monika Grabowska_ Uniwersytet Wrocławski
_Magdalena Sowa_ Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w LublinieROZDZIAŁ 1.
ZAŁOŻENIA, KONCEPCJA I METODOLOGIA BADANIA
1.1. Studia językowe w Polsce w ujęciu liczbowym
Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku żywa jest w środowisku polskich filologów obcych i lingwistów dyskusja o oczekiwaniach studentów w stosunku do form kształcenia i treści studiów językowych, a w rezultacie – o nowych zadaniach stawianych ich władzom i uczącej na nich kadrze. Początkowo dyskusja ta była pośrednią konsekwencją transformacji społecznych i ekonomicznych, które zachodziły po 1989 roku. Przez kolejne lata asumptem do niej stawały się bieżące, a niekiedy zmieniające się dynamicznie wyzwania: konsolidacja europejskiego szkolnictwa wyższego, zainicjowana deklaracją bolońską, zmiany w polskim systemie nauczania języków obcych, wejście Polski do Unii Europejskiej, mobilność obywateli, przeobrażenia rynku pracy, rozwój nowych form życia kulturalnego, wzrastająca popularność nowych form komunikowania się, a nawet specyficzne cechy właściwe kolejnym pokoleniom (Wardzała, 2019). Niezależnie od przesłanek dyskusji chyba nierzadko – po dziś dzień – prowadzi ona do wniosku (a może raczej wywołuje wrażenie?), że studia językowe systematycznie tracą swój prestiż, a ich popularność wśród absolwentów szkół średnich maleje. Jednak liczby nie potwierdzają spadku zainteresowania studiami językowymi, a w przypadku niektórych filologii można wręcz mówić o dużym sukcesie.
W roku akademickim 2019/2020, czyli w roku, w którym prowadziliśmy badanie omówione w tej monografii, jednym z najpopularniejszych kierunków na studiach stacjonarnych pierwszego stopnia na uczelniach nadzorowanych przez ówczesne Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego była filologia angielska – wybrało ją 16 239 na 311 032 kandydatów, co stanowiło 5,2% ogółu. Wynik ten uplasował filologię angielską na siódmej pozycji najbardziej obleganych kierunków w Polsce, po informatyce, psychologii, zarządzaniu, kierunku lekarskim, prawie oraz ekonomii, a przed finansami i rachunkowością, budownictwem, logistyką, zarządzaniem i inżynierią produkcji oraz administracją1. Także w kolejnych latach filologia angielska znalazła się w pierwszej dziesiątce najpopularniejszych kierunków na studiach stacjonarnych pierwszego stopnia: w roku akademickim 2020/2021 zajęła ósmą lokatę (wybrało ją 12 475 na 314 280 kandydatów, tj. 3,9% ogółu)2, a w 2021/2022 – siódmą (13 913 na 319 375 kandydatów, tj. 4,3% ogółu)3.
Również z perspektywy liczby kandydatów na jedno miejsce kierunki tradycyjnie nazywane językowymi zajęły wysokie pozycje: w roku akademickim 2019/2020 na pierwsze miejsce spośród wszystkich kierunków studiów wysunęła się japonistyka (26,1 kandydata na miejsce), a sinologia uplasowała się na trzeciej pozycji (19,5). W grupie kierunków o największej liczbie kandydatów na jedno miejsce znalazły się też: filologia angielsko-chińska (12,6), koreanistyka (11,6), iberystyka/hispanistyka (10,6), italianistyka (9,5), skandynawistyka (8,6), arabistyka (6,6), filologia norweska (6,0), filologia angielska z językiem hiszpańskim (5,7) itp.4 Liczby dotyczące kolejnych dwóch lat były podobne – najwyższą liczbę kandydatów odnotowały koreanistyka (24,2 kandydata na miejsce w roku 2020/2021 i 26,6 w 2021/2022) oraz japonistyka (16,5 kandydata na miejsce w roku 2020/2021 i 16,2 w 2021/2022). Listę dopełniły m.in.: sinologia, iberystyka/hispanistyka, skandynawistyka, arabistyka i italianistyka. Do tej prestiżowej grupy dołączyły w roku akademickim 2020/2021 fennistyka (5,8 kandydata na miejsce), hebraistyka (5,5), a także filologia francuska (4,3)5. W roku akademickim 2021/2022 pozostały w niej hebraistyka (4,2) i filologia francuska (5,0)6.
Statystyki dotyczące łącznej liczby studentów studiujących kierunki przynależące do tzw. podgrupy językowej (ang. _narrow field – languages_), zgodnie z Międzynarodową Standardową Klasyfikacją Edukacji ISCED, także mogą napawać optymizmem. Według Głównego Urzędu Statystycznego w 2019 roku z łącznej liczby 1 203 998 studentów w Polsce kierunki językowe studiowało 62 012 osób, co stanowiło 5,1% ogółu. Studia na polskich uczelniach rozpoczęło łącznie 325 628 osób, w tym na studiach językowych 20 874 studentów, co stanowiło 6,4% ogółu. Zdecydowana większość przyszłych filologów i lingwistów odbywała studia pierwszego stopnia – w wartościach bezwzględnych było 47 704 studentów (77%) w stosunku do 14 308 studentów studiów drugiego stopnia (23%)7. W roku akademickim 2020/2021 odnotowano pierwszy od roku akademickiego 2005/2006 wzrost studentów w Polsce (o 1,2% w stosunku do roku poprzedniego), ale dane procentowe dotyczące studiów językowych były analogiczne – 5,2% ogółu studiowało kierunki przynależące do podgrupy językowej8.
W 2019 roku liczba absolwentów kierunków z podgrupy językowej odzwierciedlała przedstawioną tendencję procentową: na 313 847 absolwentów uczelni wyższych w Polsce studia językowe ukończyło 14 176 osób, co stanowiło 4,5% ogółu. Jednak w przypadku absolwentów zmieniły się proporcje w odniesieniu do studiów pierwszego i drugiego stopnia – dyplom licencjata uzyskały 8843 osoby (62%), a magistrami zostały 5333 osoby (38%)9. W 2020 roku spadła delikatnie ogólna liczba absolwentów uczelni wyższych, ale zwiększyła się nieznacznie liczba absolwentów kierunków z podgrupy językowej: na 293 436 absolwentów uczelni wyższych w Polsce studia językowe ukończyło 15 785 osób, co stanowiło 5,3% ogółu. Dyplom licencjata uzyskało 10 282 osoby (65%), a magistrami zostały 5503 osoby (35%)10. Liczby te potwierdzają zaskakującą prawidłowość: różnica między liczbą studentów studiów pierwszego i drugiego stopnia jest duża, ale zmniejsza się ona nawet o kilkanaście punktów procentowych w przypadku absolwentów.
Według danych udostępnionych przez Główny Urząd Statystyczny w 2019 roku aż 81 uczelni w Polsce miało w swojej ofercie co najmniej jedną filologię obcą lub kierunek o nazwie lingwistyka. Wśród nich znalazły się uczelnie tradycyjnie nieutożsamiane ze studiami językowymi, takie jak: kilka oddziałów Wyższej Szkoły Bankowej, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy, Europejska Uczelnia Informatyczno-Ekonomiczna w Warszawie, Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, a nawet trzy uczelnie politechniczne: Politechnika Częstochowska (filologia: angielski język biznesu), Politechnika Koszalińska (filologia angielska i germańska) i Politechnika Śląska w Gliwicach (ta ostatnia miała w swojej ofercie studia filologiczne w zakresie pięciu języków i lingwistykę stosowaną)11. Rok później już 93 uczelnie oferowały kształcenie filologiczne12. Popyt na takie studia może również potwierdzać fakt ich istnienia w miejscowościach liczących mniej niż 50 000 mieszkańców (Oświęcim, Przasnysz, Środa Wielkopolska).
Największą liczbę studentów kierunków z podgrupy językowej odnotował w 2019 roku Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – na 33 176 studentów tej uczelni 7183 stanowili przyszli filolodzy, zatem było to 21,6% ogółu. W pierwszej dziesiątce znalazły się również: Uniwersytet Warszawski (5362 studentów studiów językowych), Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (4767), Uniwersytet Śląski w Katowicach (4253), Uniwersytet Wrocławski (3939), Uniwersytet Gdański (2303), Uniwersytet Łódzki (2229), Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu (1816), Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (1745) i Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie (1742). Największą liczbę absolwentów kierunków językowych wypromowały: Uniwersytet Warszawski (1273), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1187), Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (1057), Uniwersytet Wrocławski (984), Uniwersytet Śląski (981). Kolejne uczelnie z pierwszej dziesiątki wypromowały absolwentów, którzy mieścili się w zakresie liczbowym 600–70013. W 2020 roku liczby różniły się minimalnie. Palmę pierwszeństwa nadal dzierżył Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – na 35 137 studentów tej uczelni 7550 stanowili przyszli filolodzy, zatem było to 21,4% ogółu. W pierwszej dziesiątce znalazły się ponownie: Uniwersytet Warszawski (6170 studentów studiów językowych), Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (4811), Uniwersytet Śląski w Katowicach (4238), Uniwersytet Wrocławski (3799), Uniwersytet Gdański (2258), Uniwersytet Łódzki (2202), Wyższa Szkoła Filologiczna we Wrocławiu (2023), Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie (1811) oraz, prawie _ex aequo_, Uniwersytet Szczeciński (1672) i Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (1667). Największą liczbę absolwentów kierunków językowych wypromowały te same uczelnie co rok wcześniej, ale zmieniła się nieznacznie kolejność: Uniwersytet Warszawski (1362), Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (1338), Uniwersytet Śląski (1069), Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (1006), Uniwersytet Wrocławski (982)14.
W ramach prowadzonych kierunków językowych uczelnie w Polsce oferują zajęcia z ponad stu różnych języków obcych. Od kilkunastu lat powszechne jest nauczanie na filologiach i lingwistykach języka wiodącego / języków wiodących od podstaw. Także łączenie dwóch języków niepochodzących z tej samej grupy jest już bardzo popularne, np. filologia białoruska z językiem angielskim, filologia angielska z językiem chińskim, filologia francuska z językiem arabskim, lingwistyka stosowana angielsko-arabska lub lingwistyka stosowana rosyjsko-chińska. Duża popularność japonistyki czy koreanistyki obrazuje bardziej globalną tendencję, a mianowicie większe zainteresowanie kandydatów na studia językowe tzw. językami małymi, zarówno europejskimi, jak i pozaeuropejskimi, np. w 2020 roku filologię ukraińską studiowało w Polsce 187 osób, filologię węgierską – 81, filologię rumuńską – 67, fennistykę – 39, japonistykę – 437, koreanistykę – 138, turkologię – 90, iranistykę – 74, mongolistykę i tybetologię – 14. Etnofilologię kaszubską na Uniwersytecie Gdańskim zgłębiało 39 osób15.
Natomiast same nazwy kierunków odzwierciedlają transformacje, jakim były poddane studia o profilu lingwistycznym w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci. Na czoło wysuwa się położenie nacisku na naukę specjalistycznych odmian języków obcych, głównie języka biznesu – język angielski w biznesie, język niemiecki i komunikacja w biznesie, komunikacja biznesowa w języku rosyjskim to tylko kilka przykładów nazw kierunków, które są ilustracją ewolucji. Kierunek o nazwie lingwistyka dla biznesu prowadzi kilka polskich uczelni. Nieraz przykuwają uwagę oryginalność nazw kierunków lub ich wąska specjalizacja – w roku akademickim 2019/2020 uczelnie miały w swojej ofercie takie kierunki, jak np. polsko-niemieckie studia kulturowe i translatorskie (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), filologia hiszpańska z amerykanistyką filologiczną (Uniwersytet Łódzki), język rosyjski w tłumaczeniach specjalistycznych oraz kultura Rosji i narodów sąsiednich – studia filologiczne (Uniwersytet Jagielloński w Krakowie), helwetologia – studia szwajcarskie (Uniwersytet Warszawski), italianistyka z elementami studiów nad chrześcijaństwem (Uniwersytet Szczeciński), English linguistics: theories, interfaces, technologies oraz English studies: literature and culture (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), English in public communication, języki obce w służbie publicznej oraz język czeski w sektorze usług (Uniwersytet Opolski), język niemiecki w obrocie gospodarczym (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie), skandynawistyka – studia filologiczno-biznesowe (Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie), informatologia z biznesowym językiem angielskim (Uniwersytet Łódzki). Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oferował studia polonistyczno-germanistyczne i filologię słowiańską z polską16.
1.2. Badanie własne
1.2.1. Założenia i cele badawcze
Od czasów transformacji ustrojowej na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku, a zwłaszcza w pierwszych latach XXI wieku, badacze zainteresowani ewolucją studiów językowych w Polsce zmierzali do zdefiniowania typowego profilu adepta filologii obcej, usiłując poznać jego zainteresowania i aspiracje, bieżące potrzeby edukacyjne i społeczne oraz plany zawodowe. Konkluzją badań były częstokroć autorskie propozycje reform systemowych i rozwiązań praktycznych. Nie podważając celowości prowadzenia tych badań, a przede wszystkim wartości ich wniosków, należy zauważyć, że zazwyczaj były one zawężone do wybranych filologii i języków, np. filologii angielskiej czy francuskiej (np. Biardzka, 2011; Jaroszewska, 2000, 2013; Kieliszczyk, Pilecka 2009; Pawlak, 2019; Skibińska, 2018; Sujecka-Zając, 2018) lub obejmowały studentów jednej uczelni, a nawet jednej filologii znajdującej się w ofercie danej uczelni (np. Biernacka-Licznar, 2013; Kowal, 2019; Paprocka-Piotrowska, Knieja, 2009). Najczęściej badania koncentrują się na wybranym i wąskim aspekcie związanym z funkcjonowaniem poznawczym studentów kierunków językowych – największą popularnością cieszą się badania, których celem jest ustalenie tego, jak osoby studiujące dany język (np. na filologii angielskiej) postrzegają sam język i rolę jego podsystemów lub jak przebiega rozwój ich kompetencji i subkompetencji językowych czy interkulturowych (np. Baran-Łucarz, 2014a; Grabowska, 2015; Grabowska, Zapłotna, 2021; Grabowska, Krzyżostaniak, 2021; Kaliska, 2018; Lankiewicz, 2013; Pawlak, Mystkowska-Wiertelak, Bielak, 2014; Pudo, 2016, 2017; Smuk, 2018, 2021; Smuk, Sujecka-Zając, 2019; Werbińska, 2012). Niekiedy dotyczą one bardzo konkretnego zagadnienia, np. percepcji ciszy i milczenia podczas zajęć z praktycznej nauki języka angielskiego (Wiśniewska, 2012), poczucia nudy podczas takich zajęć (Kruk, Zawodniak, 2017), definiowania sukcesu w filologicznej nauce języka (Blachowska-Szmigiel, 2014; Jaroszewska, 2014; Nerlicki, 2014). Grupę odrębną i bezcenną z punktu widzenia uwzględniania potrzeb rynku pracy stanowią badania dotyczące przygotowania studentów studiów językowych do podejmowania wyzwań zawodowych, w tym opanowania specjalistycznych odmian języków obcych (np. Dańko, Wieszczeczyńska, 2013; Jedynak, 2017, 2018; Kic-Drgas, Zawacka-Najgeburska, 2018; Sowa, 2015, 2016; Gajewska, Sowa, Kic-Drgas, 2021; Sowa, Krajka, 2017; Sowa, Mocarz-Kleindienst, Czyżewska, 2015; Srebro, Typek, Zielińska, 2015). Jeszcze inny zbiór tworzą badania poświęcone kształceniu przyszłych nauczycieli języków obcych; jest to – bez wątpienia – najczęściej podejmowana problematyka (np. Gabryś-Barker, 2012; Gajewska, Sowa, 2015; Gajos, 2014; Gębal, 2013; Grabowska, 2019; Kic-Drgas, Woźniak, 2022; Marciniak, 2014; Michońska-Stadnik, 2013; Mihułka, 2016; Orchowska, 2014, 2016; Pawlak, Mystkowska-Wiertelak, Pietrzykowska, 2009; Siek-Piskozub, Jankowska, 2015; Smuk, 2014; Sowa, 2020; Szymankiewicz, 2013, 2014, 2017; Szymankiewicz, Kucharczyk, 2018; Werbińska, 2009, 2018; Witkowska, 2019; Zawadzka, 2004). W monografiach zbiorowych dotyczących nauczania / uczenia się języków obcych obszerne sekcje skupiają w sobie rozdziały o tej problematyce, np. „Refleksja w kształceniu nauczycieli języka obcego” (Baran-Łucarz, 2014b), a czasopisma poświęcają jej całe numery, np. nr 55/1 „Neofilologa” __ pt. „Interdyscyplinarność w glottodydaktyce – kształcenie nauczycieli” (Aleksandrzak, Chudak, Górecka, 2020). Publikuje się też badania dotyczące realizacji zajęć na studiach językowych w konkretnym, specyficznym kontekście, np. pandemii COVID-19 (np. Grabowska, Ucherek, 2021; Kaźmierczak, Sworowska, 2021; Kucharczyk, Krajka, 2021). Na rynku są też dostępne publikacje poświęcone wyzwaniom w nauczaniu konkretnych dyscyplin na studiach językowych, np. literaturoznawstwa (np. Godlewicz-Adamiec, 2014; Sokołowicz, 2014; Sokołowicz, Zatorska, 2019; Smuk, Staroń, 2021), ale również nowym obszarom kształcenia i do niedawna nieznanym w Polsce kierunkom studiów, np. studiom szwajcarskim (Kosacka, Małecki, 2015)17. Nawet uczelnie niejęzykowe angażują się w publiczną debatę o kierunkach rozwoju i misji studiów językowych, czego przykładem może być debata zorganizowana przez Wyższą Szkołę Bankową we Wrocławiu w czerwcu 2021 roku na temat „Specjaliści od języków – dlaczego rynek pracy potrzebuje filologów?”18.
Różnorodność ujęć i kontekstów badań poświęconych studentom studiów językowych w Polsce jest więc faktem. Jednak według naszego stanu wiedzy nie zostało dotąd przeprowadzone badanie, które – z jednej strony – objęłoby swoim zasięgiem kilka uczelni usytuowanych w różnych rejonach Polski i – z drugiej – dotyczyłoby studentów różnych filologii obcych. Naszą intencją stało się uzupełnienie tej luki, a zarazem wzbogacenie istniejącego dorobku badawczego. Celem pośrednim, nie mniej ważnym, była potrzeba skonfrontowania się ze stereotypami dotyczącymi kształcenia filologicznego i lingwistycznego w Polsce. Dwa kryteria uznaliśmy za nadrzędne:
– szeroki zasięg, rozumiany jako objęcie badaniem co najmniej kilku polskich uczelni, położonych w różnych częściach kraju;
– przekrojowość, pojmowaną jako objęcie badaniem co najmniej kilku różnych kierunków językowych, głównie filologii.
Nasze założenia i cele wyszły jednak poza chęć poznania. Uznaliśmy, że uzyskane wyniki będą mogły przełożyć się na kształtowanie refleksji o celach i programach studiów, na których uczą się przyszli filolodzy i lingwiści, a w konsekwencji pomogą nakreślić kierunki ich rozwoju. Rezultaty badania znalazłyby więc odbicie w definiowaniu ich ról (poznawczej, społecznej, ekonomicznej itp.), a docelowo mogłyby one stanowić podstawę do opracowania prognoz i modeli kształcenia na studiach językowych w Polsce.
------------------------------------------------------------------------
1 https://studia.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/20191120-WYNIKI-rekrutacji-2019-2020.pdf (dostęp: 25.02.2023).
2 https://studia.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/20201214-WYNIKI-rekrutacji-2020-2021.pdf (dostęp: 25.02.2023).
3 https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/informacja-o-wynikach-rekrutacji-na-studia-na-rok-akademicki-20212022-w-uczelniach-nadzorowanych-przez-ministra-edukacji-i-nauki (dostęp: 20.02.2023).
4 https://studia.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/20191120-WYNIKI-rekrutacji-2019-2020.pdf (dostęp: 25.02.2023).
5 https://studia.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/20201214-WYNIKI-rekrutacji-2020-2021.pdf (dostęp: 25.02.2023).
6 https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/informacja-o-wynikach-rekrutacji-na-studia-na-rok-akademicki-20212022-w-uczelniach-nadzoro wanych-przez-ministra-edukacji-i-nauki (dostęp: 25.02.2023).
7 file:///C:/Users/HP/Downloads/szkolnictwo_wyzsze_i_jego_finanse_w_2019_roku%20(1).pdf (dostęp: 25.02.2023).
8 https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5488/2/17/1/szkolnictwo_wyzsze_2020_pl_bez_issn.pdf (dostęp: 25.02.2023).
9 file:///C:/Users/HP/Downloads/szkolnictwo_wyzsze_i_jego_finanse_w_2019_roku%20(1).pdf (dostęp: 25.02.2023).
10 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkolnictwo-wyzsze-w-roku-akademickim-20202021-studenci-i-absolwenci-wyniki-wstepne-,20,1.html (dostęp: 25.02.2023).
11 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkolnictwo-wyzsze-i-jego-finanse-w-2019-roku,2,16.html (dostęp: 25.02.2023).
12 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkolnictwo-wyzsze-w-roku-akademickim-20202021-studenci-i-absolwenci-wyniki-wstepne-,20,1.html (dostęp: 25.02.2023).
13 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkolnictwo-wyzsze-i-jego-finanse-w-2019-roku,2,16.html (dostęp: 25.02.2023).
14 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkolnictwo-wyzsze-w-roku-akademickim-20202021-wyniki-wstepne,8,7.html (dostęp: 25.02.2023).
15 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkolnictwo-wyzsze-w-roku-akademickim-20202021-wyniki-wstepne,8,7.html (dostęp: 25.02.2023).
16 https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/edukacja/edukacja/szkolnictwo-wyzsze-i-jego-finanse-w-2019-roku,2,16.html (dostęp. 25.02.2023).
17 Kierunek o nazwie helwetologia – studia szwajcarskie jest realizowany na Wydziale Neofilologii Uniwersytetu Warszawskiego od 2019 roku. W 2022 roku na tym samym wydziale powstał kierunek o nazwie studia kanadyjskie.
18 https://www.wsb.pl/wroclaw/aktualnosci/specjalisci-od-jezykow-dlaczego-rynek-pracy-potrzebuje-filologow (dostęp: 20.02.2023).
