Trychologia kosmetologiczna i lekarska - ebook

WSTĘP

_Trikhos_ w grece oznacza włos, od niego pochodzi też nazwa trychologia, czyli nauka o włosach. Trychologia jest dziedziną medycyny obejmującą diagnostykę schorzeń owłosionej skóry głowy i włosów, a także proces leczniczy i pielęgnacyjny.

W celu ustalenia właściwego rozpoznania, interpretacji i analizy owłosionej skóry głowy niezbędne jest zrozumienie biologii skóry oraz jej przydatków. Budowa łodygi włosa pierwotnie może sprawiać wrażenie struktury dość prostej, ale _de facto_ stanowi złożoną część anatomii. Właściwa ocena histopatologiczna dermatoz owłosionej skóry głowy powinna się opierać na zrozumieniu budowy podstawowej jednostki, mieszków włosowych oraz wszelkich powiązanych struktur. Książka obejmuje pełne spektrum trychopatologii, niezbędnej do właściwego zrozumienia obrazu trichoskopowego pacjenta, począwszy od anatomii i fizjologii skóry głowy i włosów, po klasyfikację chorób owłosionej skóry głowy, ułatwiając właściwą interpretację danych klinicznych pacjenta.

Kolejne rozdziały obejmują cechy kliniczne, patogenezę, a także postępowanie medyczne w odniesieniu do poszczególnych dermatoz, diagnostykę laboratoryjną, a ponadto cechy histologiczne z opisem klinicznym, cechy trichoskopowe oraz klasyfikację typów włosów i rodzajów ich uszkodzeń. Pozwalają one na właściwe zrozumienie patofizjologii i obrazów klinicznych oraz stosowanych terapii leczniczych oraz chirurgicznych. Należy jednak podkreślić istotę właściwej pielęgnacji owłosionej skóry głowy i włosów z zakresu trychologii kosmetologicznej, która jest niezbędna do osiągnięcia rezultatu akceptowanego przez pacjentów.

Celem publikacji było również kompleksowe opisanie chorób owłosionej skóry głowy, pod względem medycznym, kosmetologicznym, jak również chirurgicznym. Nie podążając za poprzednimi modelami, tekst o leczeniu, jak również charakterystyka poszczególnych zaburzeń dotyczących owłosionej skóry głowy szczególnie uwzględnia ich podstawy molekularne w sposób złożony.

Kolejno, omówione zostały tak istotne zagadnienia jak podstawy endokrynologii, dietetyka oraz organizacja pracy w gabinecie trychologicznym. Książka obejmuje pełen wachlarz wiedzy niezbędnej do pracy z pacjentem trychologicznym.

Zakres odbiorców publikacji jest bardzo szeroki. Zarówno studenci, jak i praktykujący trycholodzy, dermatolodzy czy kosmetolodzy zaangażowani w postępowanie lecznicze z pacjentami z nadmierną utratą włosów zapewne uznają przedstawione treści za pomocne oraz praktyczne.

_Claudia Musiał_WYKAZ SKRÓTÓW

17-OH-P – 17-hydroksyprogesteron

18-MEA (_18-methyl eicosanoic acid_) – kwas 18-metyloikozanowy zlokalizowany w górnej warstwie β kompleksu błony komórkowej

2D (_two-dimensional_) – dwuwymiarowe

3D (_three-dimensional_) – trójwymiarowe

5α-R (_5 alpha-reductase_) – 5α-reduktaza

AA (_amino acids_) – kwasy aminowe

AA/ARA (_arachidonic acid_) – kwas arachidonowy

ACR (_autologous cellular regeneration_) – autologiczna odnowa komórkowa

Acvr2a (_activin receptor type-2A precursor_) – receptor aktywiny typu 2A

ADP (_adenosine diphosphate_) – adenozynodifosforan, adenozyno-5’-difosforan

AIDS (_acquired immunodeficiecny syndrome_) – zespół nabytego upośledzenia odporności

ALA (_alpha-lipoic acid_) – kwas alfa-liponowy

Ala, A (_alanine_) – alanina

ALT (_alanine aminotransferase_) – aminotransferaza alaninowa

ANA (_anti-nuclear antibodies_) – przeciwciała przeciwjądrowe ANA: ANA-1, ANA-2, ANA-3

APUD (_amine precursor uptake and decarboxylation_) – system rozsianych komórek endokrynnych

Arg, R (_arginine_) – arginina

Asn, N, Asp-NH2 (_asparagine_) – aparagina

Asp, D (_aspartic acid_) – kwas asparaginowy

AST (_aspartate aminotransferase_) – aminotransferaza asparaginianowa

ATg (_thyroglobulin antibody_) – przeciwciała swoiste w stosunku do tyreglobuliny (Tg)

ATP (_adenosine-5-triphosphoric acid_) – adenozyno-5′-trifosforan

ATPO (_anti-thyroid peroxidase_) – przeciwciała przeciwko peroksydazie

AZS (_atopic dermatitis_) – atopowe zapalenie skóry

Bcl-2 (_B-cell lymphoma 2_) – heterogenna grupa białek, których nazwa wywodzi się od chłoniaka z komórek B2

BCS1L (_ubiquinol-cytochrome C reductase complex chaperone_) – chaperon kompleksu reduktazy ubichinol–cytochrom C

Bcl-2 – białko biorące udział w hamowaniu apoptozy (za pośrednictwem białek Bax i Bak) białek z rodziny Bcl-2 (_Bcl-2 family_)

BDNF (_brain-derived neurotrophic factor_) – neurotroficzny czynnik pochodzenia mózgowego

BHP – bezpieczeństwo i higiena pracy

BM-CSPG (_basement membrane chondroitin sulfate proteoglycan_) – białko rdzeniowe proteoglikanu siarczanu chondroityny

BMF (_bone marrow failure_) – niewydolność szpiku kostnego

BMP (_bone morphogenetic protein_) – białka morfogenetyczne kości

BMP2 (_bone morphogenetic protein 2_) – białko morfogenetyczne kości 2

BMP4 (_bone morphogenetic protein 4_) – białko morfogenetyczne kości 4

Bmpr2 (_bone morphogenetic protein receptor type 2_) – receptor typu 2 białka morfogenetycznego kości

BRAF (_type B rapid accelerated fibrosarcoma_) __ – kinaza protoonkogenna BRAF

Ca (_calcium_) – wapń

CAT (_catalase_) – katalaza

CBC (_complete blood count_) – pełne badanie morfologiczne krwi

CD1+ (_cluster of differentiation 1_) – białko należące do supergenów immunoglobulinowych złożonych z glikoprotein typu MHC klasy 1

CD34 (_cluster of differentiation 34, hematopoietic progenitor cell antigen_) – hematopoetyczny antygen komórek progenitorowych CD34

CD44 (_cluster of differentiation 44_) – glikoproteina, receptor kwasu hialuronowego zlokalizowana w błonie podstawnej pęcherzyka

CD8+ (_cluster of differentiation 8_) – glikoproteina błonowa związana z MHC klasy 1

CE (_Conformité Européenne_) – zgodność europejska (certyfikat)

CGF (_concentrated growth factor_) – skoncentrowane czynniki wzrostu

CI (_Color Index_) – numer nadawany barwnikom

CLA (_conjugated linoleic acid_) – sprzężony kwas linolowy

CLEC16A (_C-type lectin domain family 16_) – rodzina 16 domen lektynowych typu C

CO2 (_carbon dioxide_) – dwutlenek węgla

COX2 (_cyclooxygenase-2_) – cyklooksygenaza-2

CRP (_C reactive protein_) – białko C-reaktywne

CS (_chondroitin sulfate_) – siarczan chondroityny

CTLA4 (_cytotoxic T-lymphocyte associated protein 4_) – białko kodowane przez gen _CTLA4_ zlokalizowane na powierzchni limfocytów T

Cu (_cuprum_) – miedź

CYP19A1 (_cytochrome P450 family 19 subfamily A member 1_) – cytochrom P450 rodzina 19, podrodzina A1

Cys-S-S-Cys (_cysteine_) – cystyna

Cys-SH, C (_cysteine_) – cysteina

CYPP450 (_cytrochrome p450_) – cytochrom z grupy enzymów (białek transbłonowych)

Da – dalton

DCPC (_diphenylcyclopropenone_) – difenylocyklopropenon

DHA (_docosahexaenoic acid_) – kwas dokozaheksaenowy

DHEA (_dehydroepiandrosterone_) – siarczan dehydroepiandrosteronu

DHI (_direct hair implantation_) – implantacja mieszków włosowych (z wykorzystaniem pióra medycznego)

DHT (_dihydrotestosterone_) – dihydrotestosteron

DMSO (_dimethyl sulfoxide_) – dimetylosulfotlenek

DNA (_deoxyribonucleic acid_) – kwas deoksyrybonukleinowy

DNCB (_2,4-dinitrochlorobenzene_) – dinitrochlorobenzen

DS (_dermatan sulfate_) – siarczan dermatanu

E2 – estradiol

EBOV (_Ebola virus_) – wirus Ebola

EC (_epicatechin_) – epikatechina, (-)-epikatechina

ECG (_epicatechin gallate_) – galusan epikatechiny, (-)-3-galusan epikatechiny

ECGF (_endothelial cell growth factor_) – czynnik wzrostu komórek śródbłonka

ECM (_extracellular matrix_) – macierz zewnątrzkomórkowa

EDTA (_Disodium EDTA; Ethylenediaminetetraacetic acid_) – kwas wersenowy, kwas edetynowy

EGC (_epigallocatechin_) – epigalokatechina, (-)-epigallokatechina

EGCG (_epigallocatechin gallate_) – galusan epigallokatechiny, (-)-epigallokatechiny-3-galusan

EGF (_epidermal growth factor_) – naskórkowy czynnik wzrostu

eGFR- (_estimated glomerular filtration rate_) – badanie laboratoryjne określające szacunkowy współczynnik przesączania kłębuszkowego za pośrednictwem pomiaru klirensu kreatyniny

ENA (_extractable nuclear antygen_) – rozpusczalne antygeny jądrowe

EPA (_eicosapentaenoic acid_) – kwas eikozapentaenowy

ER (_estrogen receptors_) – receptory estrogenowe

Er:YAG (_erbium-doped yttrium aluminium garnet laser; erbium YAG laser_) – laser frakcyjny ablacyjny erbowo-yagowy

ERBB3 (_Erb-B2 receptor tyrosine kinase 3_) – receptor kinazy tyrozynowo-białkowej erbB-3 (HER3)

ERCC2 – XPD (_eroderma pigmentosum complementary group D, ERCC excision repair 2_) – gen kodujący mRNA, białko XPD jest polipeptydem złożonym z aminokwasów

ERCC3/XPB (_RCC Excision Repair 3, TFIIH Core Complex Helicase Subunit_) – helikaza kompleksu czynników transkrypcyjnych TFIIH (_transcription factor II H_)

ERK (_extracellular-signal-regulated protein kinase_) – kinazy grupy ERK odpowiadają za proliferację oraz różnicowanie komórek

ESR (_erythrocyte sedimentation rate_) – szybkość sedymentacji erytrocytów

FAD (_flavin adenine dinucleotide_) – dinukleotyd flawinoadeninowy, koenzym, związek kondycjonujący skórę głowy i mieszki włosowe

FDA (_Food and Drug Administration_) – Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków

Fe (_ferrum_) – żelazo

FGF (_fibroblast growth factor_) – czynnik wzrostu fibroblastów, który bierze udział w procesie angiogenezy

FGF-5 (_fibroblast growth factor 5_) – czynnik wzrostu fibroblastów 5

FSH (_follicle-stimulating hormone_) – hormon folikulotropowy

FT (_free testosterone_) – wolny testosteron

FT3 (_free triiodothyronine_) – trijodotyronina, stężenie wolnej trijodotyroniny (T3)

FT4 (_free throxine_) – tyroksyna (T4)

FU (_follicular unit_) – zespół mieszków włosowych

FUE (_follicular unit excision_) – przeszczepienie pojedynczych mieszków włosowych

GAG (_glycosaminoglycans_) – glikozaminoglikany

GLA (_gamma linolenic acid_) – kwas γ-linolenowy

Gln, Q, GLu-NH2 (_glutamine_) – glutamina

Glu, E (_glutamic acid_) – kwas glutaminowy

Gly, G (_glycine_) – glicyna

GPT (_glutamic pyruvic transferase_) – transferaza glutaminowo-pirogronowa

GSH (_glutathione_) – glutation

GTF2H5 (_general transcription factor IIH subunit_ 5) – podjednostka 5 ogólnego czynnika transkrypcyjnego IIH, białko kodowane przez gen _GTF2H5_

HA (_hyaluronic acid_) – kwas hialuronowy

HBV (_hepatitis B virus_) – wirus typu B wirusowego zapalenia wątroby

HCV (_hepatitis C virus_) – wirus typu C wirusowego zapalenia wątroby

HDL (_high density lipoprotein_) – jedna z frakcji cholesterolu całkowitego, lipoproteina o dużej gęstości

He-Ne (_helium–neon laser_) – laser helowo-neonowy

Hep (_heparin_) – heparyna

HFS (_hair follicle simulation_) – dermatografia medyczna

hfSC (_hair follicle stem cells_) – komórki macierzyste mieszków włosowych

HGF (_hepatocyte growth factor_) – czynnik wzrostu hepatocytów

His, H (_histidine_) – histydyna

HIV (_human immunodeficiency virus_) – ludzki wirus upośledzenia odporności

HLA-Cw6 (_human leucocyte antigen-Cw6_) – ludzki antygen leukocytarny Cw6, gen powiązany z łuszczycą

HLA-DR – receptor powierzchniowy komórki MHC (_major histocompatibility complex_, główny kompleks zgodności tkankowej) klasy II

HPCA-1 (_hydrogen peroxide sensor_) – klasa kinaz zbliżonych do receptorów bogatych w leucynę

HPV (_human Papillomavirus_) – wirus brodawczaka ludzkiego

HS (_heparan sulfate_) – siarczan heparanu

HSPGs (_Heparan sulfate proteoglycans_) – siarczan heparanu, polisacharyd z grupy glikozaminoglikanów

HTZ – hormonalna terapia zastępcza

Hz (_hertz_) – herc

I.D.P. (_Intra Dermique Profond_) – iniekcja śródskórna głęboka

I.D.S. (_Intra Dermique Superficielle_) – iniekcja śródskórna powierzchowna

I.E.D. (_Intra Epi Dermique_) – iniekcja śródnaskórkowa

I.H.D. (_Intra Hypo Dermique_) – iniekcja podskórna

IBS (_irritable bowel syndrome_) – zespół jelita wrażliwego

IgE (_immunoglobulin E_) – immunoglobulina E

IGF-1 (_insulin-like growth factor 1_) – insulinopodobny czynnik wzrostu 1

IGF-2 (_insulin-like growth factor 2_) – insulinopodobny czynnik wzrostu 2

IL – interleukiny, cytokiny kluczowe dla procesów zapalnych

IL2RA (_interleukin-2 receptor alpha chain _) – łańcuch α receptora interleukiny 2

INCI (_International Nomenclature of Cosmetic Ingredient_) – międzynarodowe nazewnictwo składników kosmetyków

IPL (_intense pulse light_) – intensywne pulsacyjne źródło światła

IR (_infrared_) – światło podczerwone

KGF (_keratinocyte growth factor_) – czynnik wzrostu keratynocytów

kHz (_kilohertz_) – kiloherc

KOH (_potassium hydroxide_) – roztwor wodorotlenku potasu

KRT81 (_keratin 81_) – keratyna typu II Hb1, kodowana przed gen _KRT81_

KRT83 (_keratin 83_) – keratyna typu II, kodowana przed gen _KRT83_

KRT86 (_keratin 86_) – keratyna typu II Hb6, kodowana przed gen _KRT83_

KS (_keratin sulfate_) – siarczan keratanu

LAHS (_loose anagen hair syndrome_) – syndrom luźnych włosów anagenowych/luźnego anagenu

LDL (_low density lipoprotein_) – lipoproteina o małej gęstości

LED (_light emitting diode_) – dioda elektroluminescencyjna

Leu, L (_leucine_) – leucyna

LH (_luteinizing hormone_) – hormon luteotropowy

Lhx2 (_LIM Homeobox 2_) – czynnik transkrypcyjny

lle, I (_isoleucine_) – izoleucyna

LLLT (_low level laser therapy_) – laser niskopoziomowy (technologia lasera miękkiego)

LOX (_lipoxygenase_) – lipoksygenaza

LTB4 (_leukotriene B4_) – leukitrien B4

LTB5 (_leucotriene B5_) – leukotrien 5

LXA4 (_lipoxin A4_) – lipoksyna A4

Lys-OH (_hydroxylysine_) – hydroksylizyna

Lys, K (_lysine_) – lizyna

ŁZS – łojotokowe zapalenie skóry

mA – miliamper

Matrix GLA (_matrix GLA protein_) – białko matrix GLA

MC1R (_melanocortin 1 receptor_) – receptor melanokortynowy typu 1 znany również jako MSHR (_melanocyte-stimulating hormone receptor_)

MCH (_mean corpuscular hemoglobin_) – uśredniona masa hemoglobiny krwinek czerwonych

MCHC (_mean corpuscular hemoglobin concentration_) – uśrednione stężenie hemoglobiny w krwinkach czerwonych

MCV (_mean corpuscular volume_) – uśredniona objętość krwinek czerwonych

Met, M (_methionine_) – metionina

Mg (_magnesium_) – magnez

mGKS – miejscowe glikokortykosteroidy

mIK – miejscowe inhibitory kalcyneuryny

_miR-24_ (_MicroRNA 24-1_) – gen RNA powiązany z klasą miRNA

MRSA (_methicyllin-resistant Staphylococcus aureus_) – gronkowiec złocisty oporny na metycylinę

MSM (_methylsulfonylmethane_) – metylosulfonylometan

N₂O (_nitrous oxide_) – podtlenku azotu

NaCl (_sodium chloride_) – chlorek sodu

NAD (_dicotinamide adenine dinucleotide_) – dinukleotyd nikotynamidoadeninowy, koenzym, związek kondycjonujący skórę głowy i mieszki włosowe

NF-kB (_nuclear factor kappa-light-chain-enhancer of activated B cells_) – transkrypcyjny NF kappa B

NFATc1 (_nuclear factor of activated T cells 1_) – szlak sygnałowy cytoplazmatyczny 1

NGF (_nerve growth factor_) – czynnik transkrypcyjny, czynnik wzrostu nerwów

NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne

nm – nanometr

NMF (_natural moisturizing factor_) – naturalny czynnik nawilżający

NO (_nitric oxide_) – tlenek azotu

NT-3 (_neurotrophin-3_) – neurotrofina 3

NT-4 (_neurotrophin-4_) – neurotrofina 4

O₃ (_ozone_) – ozon

OB (odczyn Biernackiego) – wskaźnik opadania erytrocytów (ESR, _erythrocyte sedimentation rate_)

ORS (_outer root sheath_) – wybrzuszenie zewnętrznej pochewki włosa

OX-2 (CD200) – glikoproteina błonowa OX-2, białko ludzkie kodowane przez gen _CD200_

P.P.P. (_point par point_) – punkt po punkcie

PABA (_para-aminobenzoic acid_) – kwas para-aminobenzoesowy

PAHs (_polycyclic aromatic hydrocarbons_) – węglowodory aromatyczne

PCOS (_polycystic ovary syndrome_) – zespół policystycznych jajników

PCR (_polymerase chain reaction_) – reakcja łańcuchowej polimerazy

PDGF (_platelet-derived growth factor_) – płytkopochodny czynnik wzrostu odpowiedzialny za wzrost i podziały komórkowe (komórek skóry oraz naskórka)

PFS (_post-finasteride syndrome_) – zespół postfinasterydowy

PGE2 (_prostaglandin E2_) – prostaglandyna E2

PGE3 (_prostaglandin E3_) – prostaglandyna E3

Phe, F (_phenylalanine_) – fenyloalanina

PLT (_platelets_) – płytki krwi

PM (_particulate matter_) – cząsteczki stałe

PM10 – cząsteczki o średnicy 10 μm (lub mniejszej)

PM2,5 – cząsteczki o średnicy 2,5 μm (lub mniejszej)

PPD (_paraphenylenediamine_) – parafenylenodiamina

PRF (_platet rich fibrin_) – fibryna bogatopłytkowa

PRL (_prolactin_) – prolaktyna, hormon laktotropowy, laktotropina

Pro-OH (_hydroxyproline_) – hydroksyprolina

Pro, P (_proline_) – prolina

PRP (_platelet rich plasma_) – osocze bogatopłytkowe

PTD (_paratoluenediamine_) – siarczan 2,5-diaminotoluenu (siarczan 2,5-toluenodiaminy, C₇H₁₀N2, CI 7604)

PUVA (_Psoralen Ultraviolet-A_) – fotochemioterapia, doustne podanie psolarenów i naświetlanie UV

RCM (_reflectance confocal microscopy_) – refleksyjna mikroskopia konfokalna

RECQL4 (_RecQ Like Helicase 4_) – helikaza DNA Q4, enzym kodowany przez gen _RECQL4_

ROS (_reactive oxygen species_) – formy reaktywne tlenu

S (_sulphur_) – siarka

SADBE (_squaric acid dibutylester_) – ester dwubutylowy kwasu skwarowego

SAFER (_suction assisted follicular extraction and reimplantation_) – wspomagana podciśnieniowo ekstrakcja i implantacja włosów

SARS-CoV-2 (_severe acute respiratory syndrome coronavirus 2_) – koronawirus 2 zespołu ciężkiej ostrej niewydolności oddechowej

Se (_selenium_) – selen

SEM (_scanning electron microscopy_) – elektronowa mikroskopia skaningowa

Ser, S (_serine_) – seryna

SHH (_sonic hedgehog_) – białko kodowane przez gen _SHH_

Si (_silicium_) – krzem

SLS (_Sodium Lauryl Sulfate_) – laurylosiarczan sodu

SOD (_superoxide dismutase_) – dysmutaza ponadtlenkowa

T (_tocopherols_) – tokoferole

T3 (_tocotrienols_) – tokotrienole

TC (_trichophytic closure_) – technika zakładania szwu trichofitycznego (technika szycia)

TCDD (_2-, 3-, 7-, 8-Tetrachlorodibenzo-p-dioxin_) – 2-, 3-, 7-, 8-tetrachlorodibenzo-p-dioksyna

TCF3 (_transcription factor 3_) – czynnik transkrypcyjny 3

TEM (_transmission electron microskopy_) – transmisyjna mikroskopia elektronowa

_TFIIH core complex helicase subunithelikaza_ – podjednostka czynnika transkrypcyjnego TFIIH

TGF-β (_transforming growth factor β_) – transformujący czynnik wzrostu nowotworów β

Thr, T (_threonine_) – treonina

TIBC (_total iron blood capacity_) – całkowita zdolność wiązania żelaza

TNF-α (_tumor necrosis factor α_) – czynnik martwicy nowotworów

TPP (_thiamine pyrophosphate_) – pirofosforan tiaminy, kokarboksylaza, koenzym, związek kondycjonujący skórę głowy i mieszki włosowe

TRAb/TBII (_thyroid stimulating hormone receptor antibody/thyrotropin-binding inhibitory immunoglobulin_) – przeciwciała hamujące wiązanie tyreotropiny (TSH)

Trp, W (_tryptophan_) – tryptofan

TSH (_thyroid-stimulating hormone_) – hormon tyreotropowy, tyreotropina

TT (_total testosterone_) – testosteron całkowity

Tyr, Y (_tyrosine_) – tyrozyna

ULBP3 (_UL16 binding protein_) – białko wiążące UL16 3

ULBP6 (_UL16-binding protein 6_) – białko wiążące UL16 6

USG (_ultrasonography_) – ultrasonografia

UV, UVA (_ultraviolet_) – promieniowanie ultrafioletowe

UVB – promieniowanie ultrafioletowe typu B

Val, V (_valine_) – walina

VDRL (_venereal disease research laboratory_) – badanie profilaktyczne w kierunku kiły

VEGF (_vascular endothelial growth factor_) – czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego

VOC (_volatile organic compounds_) – lotne związki organiczne

Wnt – szlak sygnalizacyjny biorący udział w różnicowaniu, embriogenezie, przeżywalności oraz proliferacji komórek

XeCl (_xenon monochloride_) – monochlorek ksenonu (ekscymer stosowany w laserach ekscymerowych)

Zn (_zincum_) – cynk

ω-3, n-3 – kwasy omega-3

ω-6, n-6 – kwasy omega-6

ω-9, n-9 – kwasy omega-91.
ANATOMIA I FIZJOLOGIA SKÓRY I WŁOSA

_We wszystkich pozornych niepowodzeniach jest coś dobrego._

_Nie możesz tego teraz widzieć. Czas to ujawni. Bądź cierpliwy._

Swami Sivananda

1.1. Budowa i funkcje skóry

Skóra pokrywa zewnętrzną powierzchnię ciała i jest jednym z największych organów człowieka. W skład skóry wchodzą naczynia limfatyczne, naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe oraz przydatki, takie jak gruczoły łojowe i potowe, paznokcie i włosy. Naczynia skórne zaliczają się do układu żylnego, tętniczego i limfatycznego, odpowiedzialnego za usuwanie płynu zewnątrzkomórkowego. Ponadto skóra składa się kolejno z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Wyróżnia się dwa sploty naczyniowe, do których zalicza się głęboki splot tętniczy (zlokalizowany na granicy tkanki podskórnej oraz skóry właściwej), a także powierzchowny splot tętniczy – podbrodawkowaty. Skóra jest bogata w liczne naczynia limfatyczne, dzięki czemu jest ważną częścią układu odpornościowego. W rozdziale 1 omówiono poszczególne struktury warstw naskórka, embriologię i histologię skóry człowieka.

Skórę i wszelkie struktury powiązane można podzielić według:

• poziomu cząsteczkowego – synteza prekursora witaminy D, melanina (produkowana przez komórki – melanocyty), synteza kolagenu (kolagen fibrylarny) i elastyny oraz keratyna, czyli grupa białek włóknistych;

• poziomu komórkowego – komórki naskórka (keratynocyty), komórki tkanki łącznej zlokalizowane w skórze właściwej (fibroblasty, biorące udział w procesie elastogenezy), komórki układu odpornościowego (w których skład wchodzą mastocyty, limfocyty i histiocyty), komórki Langerhansa, komórki macierzyste skóry, korneocyty (zrogowaciałe komórki naskórka zlokalizowane w warstwie rogowej naskórka) oraz komórki Merkla;

• poziomu tkankowego – tkanka nabłonkowa (z której złożony jest naskórek), a także tkanka łączna (z której składa się skóra właściwa) oraz tkanka podskórna;

• poziomu narządowego – skóra i jej przydatki – włosy, paznokcie oraz gruczoły.

Rycina 1.1.

Schemat budowy skóry z podziałem na naskórek, skórę właściwą oraz tkankę podskórną

Źródło: Nowicka D.: _Dermatologia_. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2001, 1–7 oraz w oparciu o publikację: Wolski T., Kędzia B.: _Farmakoterapia skóry_. Cz. 1, Budowa i fizjologia skóry. Postępy Fitoterapii, 2019, 1

1.1.1. NASKÓREK (_EPIDERMIS_)

Naskórek jest wielowarstwową, stale się odnawiającą dzięki cyklom proliferacji komórek, płaską warstwą nabłonka składającego się z komórek dendrytycznych i keratynocytów – komórek nabłonkowych stanowiących znaczną część komórek naskórka.

Keratynocyty powstają w wyniku mitozy komórek macierzystych, wytwarzają cytokiny immunosupresyjne (nasilające syntezę prostaglandyn – TNF-α) i immunostymulujące (interleukina 1 – IL-1, interleukina 6 – IL-6, interleukina 8 – IL-8), a także keratynę i defensyny. Ponadto naskórek składa się również z wielu innych populacji komórek, takich jak komórki Langerhansa – czyli komórek dendrytycznych układu immunologicznego o pochodzeniu mezynchematycznym, komórki Merkla – endokrynne swoiste receptory czucia czy melanocytów, czyli komórek barwnikowych z wypustkami cytoplazmatycznymi (pęcherzykami). W naskórku wyróżnia się również w niewielkim odsetku limfocyty zlokalizowane w warstwie podstawnej, co potwierdzono w licznych badaniach przeprowadzonych z użyciem cytometrii przepływowej, a także komórki Tokera.

Komórki naskórka są ułożone w nakładające się na siebie warstwy. Naskórek składa się kolejno (idąc od dołu ku górze) z warstwy podstawnej, warstwy kolczystej, warstwy ziarnistej, warstwy jasnej i warstwy rogowej. Ze względu na brak unaczynienia naskórka jego odżywianie zachodzi dzięki mechanizmowi dyfuzji ze skóry właściwej.

Komórki Langerhansa

Komórki Langerhansa (LC) to naskórkowe komórki odpornościowe pochodzenia szpikowego, zostały odkryte przez doktora Paula Langerhansa w 1868 roku. Jak wskazuje publikacja _The role of Langerhans cells in pathologies of the skin_ wydana przez Journal of the Australian and New Zealand Society for Immunology, komórki te pełnią funkcję regulatorową, tłumiąc lub indukując stan chorobowy. Ponadto wykazują zdolność do produkcji cytokin – interleukin (np. IL-23) czy TNF‐α. Kolejno, cytując _Encyklopedię Britannica_, najbardziej charakterystycznym elementem komórek Langerhansa są ziarnistości (ziarna) Birbecka, które swoim kształtem zbliżone są do rakiety tenisowej.

Komórki Merkla

Komórki Merkla wykazują charakter neuroendokrynny (z uwagi na obecność ziarnistości neurosekrecyjnych w cytoplaźmie). Komórki te wywodzą się z ektodermy naskórka. Zaliczane są do grupy komórek APUD (_Amine Precursor Uptake and Decarboxylation_). Po raz pierwszy opisane zostały przez Friedricha Sigmunda Merkla w 1875 roku. Zlokalizowane są w warstwie podstawnej naskórka, w okolicy wybrzuszenia mieszków włosowych oraz w błonie śluzowej jamy ustnej. Jak wskazuje _Encyklopedia Britannica_, komórki Merkla są komórkami odbierającymi bodźce czuciowe, czyli pełnią funkcję receptorów dotyku.

Komórki barwnikowe

Barwnikowe komórki pochodzenia nerwowego, melanocyty, obecne są w obrębie keratynocytów podstawnej warstwy naskórka, a także w obrębie zewnętrznej osłonki nabłonkowej mieszków włosowych. Melanocyty można również wyróżnić w błonach surowiczych tkanek, czy w błonach śluzowych. Barwnik wytwarzany za pośrednictwem melanocytów, jakim jest melanina, transportowany jest poprzez wypustki cytoplazmatyczne do keratynocytów. Wyróżnia się dwa rodzaje melaniny, na które składają się kolejno eumelanina (ciemnobrązowa) oraz feomelanina (blado-czerwona/żółtawa). Podstawową funkcją melanocytów jest zdolność do produkcji melaniny. Cykl życiowy melanocytów jest złożony z różnicowania, proliferacji, dojrzewania oraz śmierci komórek melanocytowych (w przypadku melanocytów zawartych we włosach). Co istotne, za regulację proliferacji melanocytów, mechanizmu wytworzenia dendrytów melanocytowych czy melanogenezę odpowiadają hormony. Intensywność melanogenezy oraz ułożenie wypustek melanocytowych uwarunkowane jest różnicami rasowymi. Natomiast aktywność melanocytów jest określona dzięki cząsteczkom adhezyjnym komórek i systemu parakrynowych czynników wzrostu za pośrednictwem keratynocytów. Na intensywność pigmentacji i wzrost melanocytów mają wpływ między innymi czynniki wydzielane za pośrednictwem fibroblastów skóry, takie jak neuregulina 1 (białko z rodziny naskórkowych czynników wzrostu) czy czynnik komórek macierzystych wpływający na komórki macierzyste hemopoezy.

1.1.2. WARSTWA KOMÓREK PODSTAWNYCH (_STRATUM BASALE_)

Warstwa podstawna (rozrodcza), zwana także warstwą komórek walcowatych, jest najgłębiej położoną warstwą naskórka, zlokalizowaną w skórze właściwej. Okrągłe walcowate komórki znajdujące się w warstwie podstawnej noszą nazwę komórek warstwy podstawnej. Komórki warstwy podstawnej ciągle proliferują, wytwarzając tym samym nowe komórki, co powoduje zróżnicowanie biochemiczne i morfologiczne. Co istotne, komórki warstwy podstawnej połączone są z błoną podstawną za pomocą hemidesmosomów oraz z warstwą kolczystą za pośrednictwem desmosomów i ulegają keratynizacji, czyli rogowaceniu komórek. Ponadto w warstwie podstawnej występują dendrytyczne komórki barwnikowe pozbawione desmosomów – melanocyty. Pęcherzyki osłonięte błoną – melanosomy – syntetyzują, a następnie magazynują melaniny.

Wyróżnia się dwa rodzaje melanosomów: eumelanosomy, których mechanizm syntetyzuje eumelaninę czarno-brązową o działaniu fotoprotekcyjnym (głównie przeciw promieniowaniu UVB) i feomelanosomy syntetyzujące czerwono-żółtą feomelaninę oraz nie wykazują mechanizmu ochronnego.

1.1.3. WARSTWA KOMÓREK KOLCZYSTYCH (_STRATUM SPINOSUM_)

Warstwa kolczysta składa się z wielorzędowych, wielobocznych komórek, które łączą się ze sobą za pośrednictwem desmosomów. Ponadto przestrzenie komórek warstwy kolczystej wypełnia mukopolisacharydowo-białkowa desmoaleina. Warstwa kolczysta i podstawna nosi wspólną nazwę warstwy Malphiego.

Rycina 1.2.

Budowa błony podstawnej oraz naskórka

Źródło: Jabłońska S., Chorzelski T.: _Choroby skóry_. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, 15–28 oraz w oparciu o publikację: Wolski T., Kędzia B.: _Farmakoterapia skóry._ Cz. 1, _Budowa i fizjologia skóry_. Postępy Fitoterapii, 2019, 1