Twórczość dramatopisarska Jana Bielskiego SJ (1714–1768) - ebook

W tragediach Jana Bielskiego uwidaczniają się nieliczne elementy świadczące o zakorzenieniu w tradycji i sięganiu po rozwiązania stosowane przez wcześniejszych dramaturgów. Bielski był przecież przedstawicielem zakonu z dwóchsetletnim doświadczeniem pedagogicznym, literackim i teatralnym. Ścieranie się dwóch tendencji ujawnia się w jego tragediach na wielu płaszczyznach. Dowodzi to raz jeszcze owej „przełomowości”, „stania na granicy”, a równolegle odzwierciedla ówczesne przemiany, jakim podlegała jezuicka dramaturgia. Bez uprzedzeń, jakie obecne były w dawniejszej literaturze przedmiotu, ale też nadmiernie nie przeceniając teatralnego dorobku Bielskiego, w książce starano się ukazać, że jego tragedie wystawiane w kolegiach w ciągu ponad dwudziestu lat w znacznym stopniu przyczyniły się do ugruntowania nowej dramaturgii. Stała się ona w efekcie podglebiem dla późniejszej działalności teatrów oświeceniowych.

Z Zakończenia

Książka jest ważną publikacją naukową [...] przedstawiając zjawisko kulturowe sprzed stuleci, buduje poczucie łączności z przeszłością, poprzez wskazanie programu edukacji obywatelskiej, opartej na wzorach zaczerpniętych z historii, poprzez omówienie edukowania przez dramat, teatr i retorykę. Z tego powodu należy także do zbioru trwałych wartości dziedziczonych przez współczesność.

Z recenzji prof. dr hab. Ireny Kadulskiej

Wykaz skrótów 9

Wstęp 11

I. Źródła i materiały 19

II. Dotychczasowe badania nad dramatami Jana Bielskiego 43

III. Dramaturgia jezuicka w połowie XVIII wieku 61

IV. Wybrane elementy ramy wydawniczej 77

1. Stemmaty 79

2. Listy dedykacyjne 86

3. Cząstki o charakterze epitalamijnym 95

4. Przemowa do Czytelnika 101

V. Źródła dramatów 113

VI. Kręgi tematyczne 133

1. Religia 136

2. Historia 149

3. Orient 159

VII. „W tych żyłach krew […] ojczyźnie i panu płynie” – o elementach ideologii obywatelskiej 167

1. Koncepcja ojczyzny 172

2. Model obywatela 181

VIII. „Osoby w scenach mówiące” – o bohaterach dramatów Bielskiego 191

1. Władcy 198

2. Wodzowie 212

3. Wyznawcy i męczennicy 217

4. Więzi rodzinne bohaterów 227

5. Intryganci i spiskowcy 239

IX. „Wyobrażenie sprawy”, która „ludzkie oczyszcza namiętności” – fabuła i akcja tragedii Bielskiego 249

1. Wielkość i kompletność fabuły 252

2. Spójność i jedność akcji 257

3. Działania postaci 261

4. Uprawdopodobnianie nieprawdopodobnego 264

5. Zasada trzech jedności 271

X. „Tragedyja na widok dana” – o wybranych aspektach realizacji teatralnej 277

1. W przestrzeni sceny 280

2. Aktor 290

Zakończenie 313

Bibliografia 319

Spis ilustracji 345

Indeks osobowy 347

Summary 355