Wpływ potęgi morskiej na historię 1660-1783. Tom I - ebook

PRZEDMOWA DO POLSKIEGO WYDANIA

Polski rynek księgarski obfituje w pozycje książkowe poświęcone tematyce morskiej. Najczęściej jednakże są to prace o charakterze stricte militarnym i traktujące głównie o okresie I i II Wojny Światowej. Niezwykle mało miejsca poświęcono natomiast w literaturze polskojęzycznej tzw. erze żagla. Z tym większą przyjemnością chcielibyśmy oddać w państwa ręce klasyczną już na Zachodzie pozycję autorstwa Alfreda Thayera Mahana (1840-1914) pt.: „Wpływ potęgi morskiej na historię 1660-1683”¹.

Autor, oficer U.S. Navy i wykładowca w Naval War College określany jest dzisiaj mianem „Clausewitza wojny morskiej” i „najważniejszym amerykańskim strategiem XIX wieku”. W swoich rozważaniach stworzył on podwaliny na których aż po dzień dzisiejszy opierają się założenia strategiczne największych potęg morskich.

Niniejsze dzieło jest pokłosiem cyklu wykładów poświęconych zagadnieniom historii i strategii morskiej, które autor wygłosił pracując jeszcze jako wykładowca w Naval War College. Wykłady Mahana cieszyły się tak ogromną popularnością, aż w końcu ten zdecydował się wydać je drukiem.

Wyjątkowość pracy Mahana polega na tym, że autor nie zarzuca nas „deszczem dat i faktów”, choć i tych w książce nie brakuje, lecz skupia się na dogłębnej analizie wydarzeń, postaw i procesów, które ukształtowały stosunek sił na morzach i oceanach. Mahan poddając ocenie zarówno historyczne fakty jak i zgłębiając mentalność ludzi epoki, operuje na wielu płaszczyznach, formuje w kwestii morskiej strategii daleko idące wnioski i nie ogranicza się w swoich rozważaniach jedynie do problematyki czysto militarnej.

Niniejsze tłumaczenie oparte jest na pierwszym bostońskim wydaniu „Influence of Sea Power Upon History 1660-1783” z roku 1890, jednakże zarówno ze względu na jego objętość, jak również z przyczyn czysto technicznych zdecydowaliśmy się podzielić ją na dwa tomy, z których pierwszy mają w tej chwili Państwo w ręku.

Jarosław PawlikowskiPRZEDMOWA

Celem niniejszej publikacji jest zbadanie ogólnej historii Europy i Ameryki ze szczególnym uwzględnieniem potęgi morskiej, która niewątpliwie miała wpływ na bieg historii obu kontynentów. Historycy ogólnie rzecz biorąc nie są obeznani z warunkami panującymi na morzu, nie rozwijając w tym temacie szczególnego zainteresowania ani też nie posiadając na ten temat szczegółowej wiedzy. Wyjątkowy wpływ siły morskiej na ważne kwestie był przez lata traktowany po macoszemu. Łatwo jest ogólnikowo stwierdzić, że kontrola i wykorzystanie morza jest i zawsze będzie ważkim czynnikiem w historii świata; znacznie więcej kłopotu sprawia ustalenie dokładnego wpływu jaki miała ona na poszczególne wydarzenia. Tak więc waga owego czynnika pozostanie jedynie niejasna i nieznaczna jeśli nie uda się nam postawionego w niniejszej książce zadania dokonać. Drogą do osiągnięcia postawionego przed nami celu będzie zbadanie szeregu przypadków pod kątem warunków panujących w danej chwili, a dzięki temu znany i czytelny będzie ich dokładny efekt.

Ujmowanie na znaczeniu potęgi morskiej można przedstawić na przykładzie dwóch angielskich pisarzy. „Dwukrotnie”, pisze Arnolds w Historii Rzymu, „świat przyglądał się walce między najwyższym przejawem geniuszu a zasobami i instytucjami wielkiego narodu, i w obu przypadkach naród okazał się wyjść ze starcia zwycięsko. Przez siedemnaście lat Hannibal walczył z Rzymem, przez lat szesnaście Napoleon wojował z Anglią; wysiłki pierwszego zakończyły się pod Zamą a drugiego pod Waterloo”. Sir Edward Creasy, przytaczając ów cytat dodaje: „Mimo wszystko jeden punkt wspólny dla tych obu wojen nie został dostatecznie zanalizowany; tj. nadzwyczajna paralela jaką poprowadzić można między rzymskim generałem, który ostatecznie pokonał wielkiego Kartagińczyka a angielskim generałem, który zadał ostateczny cios Cesarzowi Francuzów. Ten sam kraj był także sceną rozwoju ich kariery militarnej. W Hiszpanii Scypion, podobnie jak Wellington, pokonał niemal wszystkich ważnych generałów zanim spotkał się z naczelnym wodzem i zdobywcą we własnej osobie. Zarówno Scypion jak i Wellington przywrócili wiarę rodaków nadwątloną przez szereg porażek i każdy z nich długą i niebezpieczną wojnę zakończył druzgocącym zwycięstwem nad przeciwnikiem i jego sprzymierzeńcami”.

Żaden z owych Anglików nie wspomina jednak o bardziej niezwykłym zbiegu okoliczności – o tym, że w obu przypadkach zwycięzca dzierżył także panowanie na morzu. Rzym kontrolował drogi morskie, co zmusiło Hannibala do długiego i niebezpiecznego marszu przez Galię, podczas którego ponad połowa z jego ludzi zginęła. Umożliwiło to Starszemu Scypionowi wysłanie swej armii znad Rodanu do Hiszpanii celem przerwania szlaków komunikacyjnych Hannibala podczas gdy sam powrócił i stawił czoła najeźdźcy nad Trebią. Przez całą wojnę legiony przemieszczały się bezpiecznie drogami wodnymi pomiędzy Hiszpanią – bazą Hannibala – a Italią. Losy wojny mogły zostać rozstrzygnięte w trakcie bitwy nad rzeką Metaurus, gdzie przeważające połączone siły Hannibala i Hazdrubala mogły zadać ostateczny cios, lecz młodszy z braci nie był w stanie przysłać wsparcia drogą morską, a jedynie drogą lądową przez Galię. Stąd w krytycznym momencie armie dwóch Kartagińczyków znajdowały się na dwóch krańcach Italii a jedna z nich została następnie zniszczona przez połączone siły rzymskich generałów.

Z drugiej strony historycy zajmujący się tematyką morską niewiele kłopotali się zależnościami występującymi pomiędzy historią powszechną a ich dziedziną, ograniczając się jedynie do opisywania zajść mających miejsce na morzu. Francuzi poszli dalej w tym temacie niż Anglicy. Bardziej szczegółowo badali przyczyny poszczególnych wyników potyczek a także ich przyczyny wewnętrzne.

Zgodnie z wiedzą autora nie istnieje żadna praca naukowa na rzeczony temat – a mianowicie oszacowania wpływu potęgi morskiej na losy historii a także na sytuację gospodarczą poszczególnych krajów. Inne pozycje książkowe traktują o wojnach, polityce, warunkach ekonomiczno-społecznych danych krajów, ledwie tylko dotykając spraw morskich i traktując je zdawkowo i marginalnie. Niniejsza praca ma więc na celu wysunięcie spraw morskich na pierwszy plan, nie odłączając ich jednak od przyczyn i skutków, które niewątpliwie łączyły się z historią powszechną a także same modyfikowane były pod jej wpływem.

Cezura czasowa rozpoczyna się rokiem 1660 razem z erą statków żaglowych i jej cechami charakterystycznymi a kończy się wraz z rokiem 1783 oznaczającym koniec Rewolucji Amerykańskiej. Wysiłki autora skupiły się na przedstawieniu zarysu, w jaki sposób historia powszechna przeplatała się z wydarzeniami na morzach i jaki wywierała na nie wpływ. Pisząc jako oficer marynarki, na znak solidarności z własnym zawodem autor nie wahał się poczynić dygresji na tematy polityki morskiej, strategii i taktyki; lecz jednocześnie unikał technicznego języka i ma nadzieję, że prezentując owe kwestie w sposób prosty wzbudzi zainteresowanie zwykłego czytelnika.

A.T. MAHAN

GRUDZIEŃ, 1889.

WPŁYW POTĘGI MORSKIEJ NA HISTORIĘ