Wybory bez wyborów. Niekonkurencyjne elekcje do rad gminnych w Polsce - ebook

Poruszana w publikacji problematyka dotyczy zjawiska tzw. wyborów niespornych, a więc elekcji rozgrywanych w warunkach braku politycznej konkurencji (ang. uncontested seats). Książka obejmuje zagadnienia związane z miejscem rywalizacyjnych wyborów w państwach demokratycznych i ma na celu wyjaśnienie przyczyn spadającego poziomu wyborczej rywalizacji na poziomie lokalnym.

Elekcje niekonkurencyjne, choć spełniają podstawowe wymogi stawiane demokratycznym wyborom, stanowią bolesną weryfikację postulatów wysuwanych przez teoretyków demokracji chcących widzieć w rywalizacyjnych wyborach jej podstawowy, a zarazem niezbywalny element. Praktyka polityczna pokazuje jednak, że nawet skonsolidowane demokracje nie są wolne od problemu wyborów niekonkurencyjnych.

Oddawana do rąk Czytelników książka jest próbą znalezienia odpowiedzi na pytanie, dlaczego obywatele nie chcą ubiegać się o ważne urzędy obierane w drodze demokratycznych wyborów i – w konsekwencji – rezygnują z największego demokratycznego przywileju, jakim jest możliwość kandydowania w wyborach. Autor swoją uwagę koncentruje na coraz częściej występujących przypadkach elekcji niekonkurencyjnych na poziomie lokalnym w Polsce, w szczególności skupia się na wyborach niekonkurencyjnych do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego.

*

Prezentowana książka to przedsięwzięcie niezwykle ambitne i zrealizowane z rozmachem, wnoszące oryginalny wkład do naszej wiedzy o zjawisku dotychczas słabo poznanym. Autor opiera swą pracę na silnej podbudowie teoretycznej i bogatym materiale empirycznym. Łączy przy tym zainteresowania porównawcze (analizy międzykrajowe) z węziej zakrojonymi analizami kontekstu polskiego. Publikacja może stanowić inspirację dla przyszłych badaczy, zarówno w sensie czysto substantywnym, jak i w zakresie metodologii oraz metodyki pracy naukowej w empirycznych naukach społecznych.

Z recenzji dr. hab. Macieja A. Góreckiego, prof. UW

Wstęp 9

CZĘŚĆ I. WPROWADZENIE 19

Rozdział 1. DEMOKRACJA A WYBORY 21

1.1. Demokracja w ujęciu proceduralno-substancjalnym – od klasycznej do elitarystycznej teorii demokracji 22

1.1.1. Teoria klasyczna 22

1.1.2. Teoria elitarystyczna 26

1.1.3. Kategoria normatywna i empiryczna wyborów 29

1.2. Wyznaczniki wyborów w systemie demokratycznym 31

1.2.1. Funkcje wyborów 31

1.2.2. Ogólne zasady wyborów 34

1.3. Kategoria rywalizacyjności wyborów 44

1.3.1. Wybory rywalizacyjne 45

1.3.2. Wybory semirywalizacyjne 47

1.3.3. Wybory nierywalizacyjne 48

1.4. Konkurencyjność i niekonkurencyjność elekcji – konceptualizacja pojęć 50

1.4.1. Pomiędzy „rywalizacyjnością” a „konkurencyjnością” 50

1.4.2. Wybory konkurencyjne 53

1.4.3. Wybory niekonkurencyjne 57

1.4.4. Wybory niekonkurencyjne a funkcje wyborów demokratycznych 60

1.5. Podsumowanie 61

Rozdział 2. PROJEKT BADANIA WYBORÓW NIEKONKURENCYJNYCH 63

2.1. Idea projektu badawczego 64

2.1.1. Konceptualizacja pojęcia 64

2.1.2. Problem badawczy 65

2.1.3. Obecny stan badań i luka badawcza 65

2.1.4. Uzasadnienie podjęcia problemu badawczego 69

2.2. Ogólna strategia badania 71

2.2.1. Koncepcja i struktura części empirycznej 71

2.2.2. Charakter badań i znaczenie wyników dla rozwoju dziedziny naukowej 75

2.3. Badanie skali zjawiska – metody oraz dane 76

2.3.1. Mierniki niekonkurencyjności elekcji 76

2.3.2. Analiza wskaźnikowa wyborów niekonkurencyjnych 80

2.3.3. Dane do analizy częstotliwości zjawiska 81

2.3.4. Sposób opracowania i prezentacji wyników 82

2.4. Badania terenowe: założenia i realizacja 83

2.4.1. Cel realizacji terenowej 83

2.4.2. Dobór próby oraz jednostek analizy 84

2.4.3. Techniki badawcze zastosowane w realizacji terenowej 89

2.4.4. Przebieg badania 93

CZĘŚĆ II. WYNIKI I DYSKUSJA 97

Rozdział 3. PRZYKŁADY WYBORÓW NIEKONKURENCYJNYCH W SKONSOLIDOWANYCH DEMOKRACJACH 99

3.1. Zjawisko uncontested seats w Stanach Zjednoczonych 101

3.1.1. Wybory do Izby Reprezentantów 101

3.1.2. Wybory do legislatur stanowych 108

3.1.3. Przyczyny zjawiska uncontested seats w USA 110

3.2. Wybory niekonkurencyjne w Australii 124

3.2.1. Wybory do Izby Reprezentantów 124

3.2.2. Wybory do legislatur stanowych 127

3.2.3. Przyczyny zjawiska uncontested seats w Australii 129

3.3. Wielka Brytania 136

3.3.1. Wybory do Izby Gmin 137

3.3.2. Wybory na poziomie lokalnym 141

3.3.3. Przyczyny zjawiska uncontested seats w Wielkiej Brytanii 145

3.4. Podsumowanie 151

Rozdział 4. WYBORY NIEKONKURENCYJNE W POLSKIM SAMORZĄDZIE: UWARUNKOWANIA I SKALA ZJAWISKA 153

4.1. Systemowe rozwiązania wyborów samorządowych w latach 1990–2014 154

4.1.1. Uwagi wprowadzające 154

4.1.2. Systemy wyborcze 155

4.2. Wybory niekonkurencyjne w polskim samorządowym prawie wyborczym 159

4.2.1. Tło historyczne 159

4.2.2. Wybory organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego 163

4.2.3. Wybory wójta, burmistrza, prezydenta miasta 168

4.3. Skala zjawiska wyborów niekonkurencyjnych w Polsce – analiza w świetle danych ilościowych 172

4.3.1. Ogólne trendy 172

4.3.2. Formuła wyborcza 176

4.3.3. Rozkłady indeksów 178

4.3.4. Klasyfikacja 181

4.3.5. Cykliczność i seryjność 183

4.3.6. Typ gminy 184

4.3.7. Wielkość gminy 187

4.3.8. Wielkość okręgów wyborczych 190

4.3.9. Regionalizacja 192

4.3.10. Mechanizm proceduralny 194

4.3.11. Wpływ inkumbenta 198

4.4. Podsumowanie 200

Rozdział 5. WYNIKI BADAŃ TERENOWYCH 203

5.1. Ogólne zestawienie przyczyn wyborów niekonkurencyjnych 204

5.2. Kluczowe uwarunkowania braku konkurencyjności elekcji 211

5.2.1. Liczba kandydatów na wójta 211

5.2.2. „Sztuczne” okręgi wyborcze 217

5.2.3. Procedury rejestracyjne 221

5.2.4. Oświadczenia majątkowe 226

5.2.5. Partie polityczne 229

5.2.6. „Koszt” kandydowania 233

5.3. Pozainstytucjonalne aspekty wyborów niekonkurencyjnych 238

5.3.1. Stosunek respondentów wobec mechanizmów „patronalnych” 238

5.3.2. Strategie wójtów osłabiające konkurencyjność elekcji 242

5.4. Wybory niekonkurencyjne oczami respondentów 247

5.4.1. Ocena działań radnych 247

5.4.2. Oddźwięk społeczny zjawiska 251

5.4.3. Stosunek do instytucji obsadzania mandatów bez głosowania 253

5.5. Podsumowanie 256

Wnioski końcowe 259

Bibliografia 265

Spis rysunków 283

Spis tabel 287

Indeks osób 289

Aneks 293