Wykluczenie bankowe w Polsce w aspekcie ekonomicznym i społecznym - ebook

W monografii podjęta została polemika na temat pojęcia wykluczenia bankowego i finansowego prowadząca do konceptualizacji pojęcia wykluczenia bankowego. Zagadnienie wykluczenia bankowego rozpatrywane jest w odniesieniu do gospodarstw domowych w kontekście podmiotowym i przedmiotowym, łącząc wymiar społeczny, ekonomiczny oraz prawny. Biorąc pod uwagę przyjęty punkt widzenia, ubankowienie jest analizowane i oceniane równolegle w aspekcie dostępności, możliwości i wykorzystania systemu bankowego. W świetle przeprowadzonej diagnozy skali wykluczenia bankowego w polskim społeczeństwie, jej przyczyn, konsekwencji oraz narzędzi i metod mogących służyć ograniczeniu zjawiska ekskluzji bankowej, stwierdzić należy, iż na przestrzeni ostatnich lat nastąpił szereg zmian i przeobrażeń w postawach gospodarstw domowych, które sprawiły, iż coraz większe grono osób decyduje się na korzystanie z produktów bankowych, jednak całkowita eliminacja ekskluzji bankowej nie jest obecnie możliwa.

Zakres poruszanych w monografii zagadnień sprawia, iż może być wykorzystana zarówno przez świat nauki, jak i studentów oraz zainteresowane instytucje finansowe.

Wstęp 9

Rozdział 1. Identyfikacja pojęcia i rozmiarów wykluczenia bankowego 17

1.1. Gospodarstwa domowe na rynku usług finansowych 17

1.2. Wielowymiarowość zjawiska wykluczenia bankowego 30

1.2.1. Historyczne uwarunkowania rozważań nad wykluczeniem 30

1.2.2. Wykluczenie finansowe jako punkt wyjścia do zdefiniowania wykluczenia bankowego 33

1.3. Konceptualizacja wykluczenia bankowego 38

Rozdział 2. Uwarunkowania pomiaru zjawiska wykluczenia bankowego 45

2.1. Problematyka pomiaru wykluczenia 45

2.2. Przegląd badań nad poziomem wykluczenia 46

2.2.1. Ujęcie krajowe 46

2.2.2. Kontekst międzynarodowy 55

2.3. Przegląd wybranych statystyk umożliwiających nakreślenie rozmiarów wykluczenia w Polsce 61

Rozdział 3. Uwarunkowania wykluczenia bankowego 67

3.1. Wykluczenie bankowe w aspekcie trudności w dostępie lub barier w korzystaniu z produktów bankowych 67

3.2. Przegląd czynników predestynujących do wykluczenia bankowego 73

3.2.1. Klasyfikacja przyczyn wykluczenia bankowego 73

3.2.2. Przyczyny wykluczenia o charakterze ekonomicznym, społecznym, demograficznym i psychologicznym z perspektywy badań wtórnych 74

3.2.3. Niedostateczny poziom wiedzy i świadomości finansowej 86

3.2.4. Powolny rozwój infrastruktury polskiego systemu płatniczego 92

3.2.5. Wykluczenie cyfrowe 95

3.3. Wykluczenie bankowe na tle wykluczenia społecznego 98

3.3.1. Koncepcja wykluczenia społecznego i jego składowych 98

3.3.2. Związek między wykluczeniem społecznym a bankowym 100

3.4. Konsekwencje wykluczenia bankowego w ujęciu mikro- i makroekonomicznym 103

Rozdział 4. Działalność alternatywnych dostawców usług o charakterze finansowym w kontekście inkluzji bankowej 109

4.1. Wykluczenie jako czynnik rozwoju instytucji parabankowych 109

4.2. Pozabankowi usługodawcy na rynku usług płatniczych 114

4.3. Specyfika funkcjonowania instytucji mikrokredytowych 127

Rozdział 5. Przegląd regulacji prawnych oraz inicjatyw zmierzających do zwiększenia inkluzji bankowej 135

5.1. Przegląd ustawodawstwa pod kątem zwiększenia inkluzji finansowej 135

5.1.1. Problem wykluczenia w regulacjach bankowych 135

5.1.2. Regulacje kształtujące bezpieczeństwo i stabilność sektora bankowego 137

5.1.3. Dostęp do podstawowego rachunku płatniczego 138

5.1.4. Regulacje w obszarze kosztów realizacji transakcji gotówkowych i bezgotówkowych 145

5.1.5. System ochrony praw konsumentów na rynku finansowym 150

5.2. Kształtowanie świadomości finansowej gospodarstw domowych 158

5.2.1. Znaczenie edukacji finansowej w korzystaniu z usług finansowych 158

5.2.2. Przegląd i ocena inicjatyw mających na celu podniesienie kompetencji finansowych w polskim społeczeństwie 163

Rozdział 6. Analiza SWOT/TOWS uwarunkowań ograniczenia wykluczenia bankowego z perspektywy gospodarstw domowych 169

6.1. Analiza strategiczna czynników wewnętrznych i zewnętrznych wpływających na poziom zjawiska wykluczenia bankowego 169

6.2. Rekomendacje płynące z analizy strategicznej 182

Zakończenie 189

Bibliografia 197

Spis rysunków 225

Spis tabel 227