Zarządzanie ryzykiem instytucji finansowych - ebook

PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO

Aktywne i odpowiedzialne zarządzanie ryzykiem to fundament działalności każdego banku, firmy ubezpieczeniowej, towarzystwa inwestycyjnego czy funduszu powierniczego. Na całym świecie sektor finansowy jest poddawany z jednej strony coraz większej presji regulatorów, którzy domagają się utrzymania wysokiego poziomu kapitału. Z drugiej strony – instytucje finansowe znajdują się pod stałym naciskiem akcjonariuszy, którzy oczekują coraz wyższych zysków. Konieczność pogodzenia tych, wydawałoby się sprzecznych interesów sprawia, że zarządzanie ryzykiem w każdej instytucji finansowej znajduje się w centrum zainteresowania zarządu. W ciągu kilku ostatnich lat zarządzanie ryzykiem przeszło rewolucję – od podejścia fragmentarycznego do zintegrowanego modelu, w którym zagadnienie to traktuje się bardziej holistycznie i obejmuje ono coraz więcej obszarów biznesowych.

Pandemia COVID-19 diametralnie zmieniła środowisko zarządzania ryzykiem. Wraz z kurczeniem się gospodarek i wzrostem bezrobocia ryzyko kredytowe znacząco wzrosło, jeżeli chodzi o udzielanie kredytów zarówno klientom detalicznym, jak i firmowym. Wiele banków zezwoliło kredytobiorcom na odroczenie płatności lub zaoferowało modyfikacje, ale jednocześnie zaostrzyło standardy kredytowe dla nowych klientów. Po roku pandemii niepewność gospodarcza wciąż nas nie opuszcza. Książka Zarządzanie ryzykiem instytucji finansowych jest najlepszym dowodem na to, że nawet gdy przyszłość jest niejasna, to warto sięgać po sprawdzone wzorce. Profesor John C. Hull udowadnia, że jego monografia ma uniwersalny, a przede wszystkim ponadczasowy charakter. Nawet, gdy sięga się po nią po długiej przerwie, można w niej znaleźć rozwiązanie problemu, który wydaje się być nowy. Przykładem jest obniżenie „do zera” stóp procentowych, które w ubiegłym roku zaskoczyło polski rynek. Tymczasem wcześniej mieliśmy już do czynienia z podobnym zjawiskiem w Szwajcarii czy Japonii. To odniesienie do przeszłości i bogactwo przykładów historycznych jest jednym z silnych atutów książki profesora Hulla. Pozwala ona lepiej zrozumieć założenia zarządzania ryzykiem i mechanizmy, które nim rządzą, jak również to, że rzeczywistość nie zawsze dopasowuje się do naszych wyobrażeń. Dodatkowo, prosty język, liczne przykłady, wykresy ilustrujące praktyczne stosowanie narzędzi analitycznych oraz zestawy pytań i ćwiczeń do samodzielnego rozwiązania sprawiają, że książka ta staje się pozycją obowiązkową.

Zakłócenia spowodowane przez COVID-19 stawiają przed instytucjami finansowymi niezwykły zestaw nowych wyzwań. Będą one potrzebować silnego zarządzania ryzykiem przy jednoczesnej elastyczności i chęci ponownego przemyślenia swoich tradycyjnych podejść w fundamentalnie zmienionym środowisku biznesowym. Nie będzie możliwe zmierzenie się z nowymi elementami ryzyka bez solidnych fundamentów tego zagadnienia. Zarządzanie ryzykiem w instytucjach finansowych jest trudnym zadaniem wymagającym dogłębnej i specjalistycznej wiedzy. Tymczasem rzeczywistość stawia przed nami wciąż nowe wyzwania i to nie tylko w sferze finansowej. Zmiany w zakresie zarządzania ryzykiem w instytucjach finansowych powodują, że padają uzasadnione pytania dotyczące transparentności sektora bankowego i ubezpieczeniowego, efektywności i konkurencyjności w tych sektorach, stabilności sektora oraz bezpieczeństwa klientów i interesariuszy. Z tego też powodu pojawia się potrzeba tworzenia nowych ram w zakresie zarządzania ryzykiem, które mając na względzie otoczenie gospodarcze, geopolityczne i regulacje prawne, będą kształtować narzędzia zarządzania ryzykiem zarówno na poziomie sektora, jak i poszczególnych podmiotów funkcjonujących na rynku finansowym.

Solidne podstawy pozwalające się zmierzyć z tym zjawiskiem znajdziemy w książce Zarządzanie ryzykiem instytucji finansowych. Pierwszy raz z profesorem Johnem C. Hullem zetknąłem się ponad 20 lat temu. Nasze spotkanie rozpoczęło się od jego innej książki – Option, Futures and other derivatives. Do dziś zajmuje ona ważną pozycję w mojej bibliotece. Nadal sięgam po nią, aby odświeżyć pamięć i poszukać inspiracji. I co ciekawe, wciąż znajduję w niej coś nowego. W jego bibliografii brakowało książki traktującej o zarządzaniu ryzykiem, będącej niejako wprowadzeniem do samej wyceny instrumentów pochodnych. Takie uzupełnienie stanowi niniejsza pozycja.

Pewnie niewielu czytelników zdaje sobie sprawę, że inżynieria finansowa i nowoczesne zarządzanie ryzykiem jest dość młodą dziedziną nauki o finansach. Porozumienie z Bretton Woods od 1944 r. zapewniało częściową lub całkowitą wymianę głównych walut na złoto. Jego kryzys z początku lat 70. ubiegłego wieku, a następnie upadek w 1973 r. zbiegł się lub wręcz stanowił przyczynek do rozwoju modeli wyceny instrumentów finansowych. Ukoronowaniem tego okresu była Nagroda Nobla z 1997 z ekonomii dla Roberta C. Mertona i Myrona Scholesa za opracowanie modelu wycen opcji, który opublikowali w 1973 r. Wszystko, co obserwujemy w obszarze zarządzania ryzykiem, powiązane z dynamicznie zmieniającym się otoczeniem i nowymi możliwościami technologicznymi sprawia, że zmiany są nieuniknione i wymagają odpowiedzi. Książka prof. Hulla w wielu aspektach nam ją oferuje.

Jest to już piąte wydanie Zarządzania ryzykiem instytucji finansowych, a każde z nich pokazuje to, co w podejściu profesora najcenniejsze: nieustanne dążenie do perfekcji, uzupełnienie i doskonalenie w odpowiedzi na zmieniające się otoczenie, nowe regulacje i nowe możliwości techniczne.

Jestem głęboko przekonany, że każdy: od studenta po wykładowcę, od eksperta w banku po CEO/CRO, znajdzie w tej książce coś dla siebie.

Zapraszam do lektury!

Przemysław Szczygielski

Partner w Deloitte Polska

Lider sektora finansowego w Polsce

Lider zarządzania ryzykiem i doradztwa regulacyjnego dla sektora finansowego w PolscePRZEDMOWA

Ryzyko i zarządzanie stały się kluczowymi zagadnieniami współczesnej teorii i praktyki zarządzania podmiotami gospodarczymi, instytucjami niekomercyjnymi oraz, w rosnącym stopniu, także państwami. Szczególne znaczenie odgrywa zarządzanie ryzykiem instytucji finansowych i całych systemów finansowych. Właśnie z tego obszaru pochodzi też główny dorobek teoretyczny i praktyczny na świecie.

Zarządzanie ryzykiem jako element procesu decyzyjnego w przedsiębiorstwie narodziło się w późnych latach 40. XX wieku. Początkowo miało ono swoje zakotwiczenie w metodach ubezpieczeniowych, by następnie wypłynąć na szersze wody, kiedy uświadomiono sobie ograniczenia ich wykorzystania. Przez ostatnie kilkadziesiąt lat rozwój teorii i praktyki zarządzania ryzykiem pozostawał pod przemożnym wpływem rozwoju ryzyka finansowego oraz aktywności banków w tym zakresie (Jajuga, 2007). Wydaje się, że w taki również sposób postrzega to John Hull w swojej najnowszej publikacji z tego zakresu, którą Wydawnictwo Naukowe PWN włączyło do swojej oferty.

John Hull jest profesorem finansów w Szkole Zarządzania im. Josepha L. Rotmana, będącej częścią największej uczelni Kanady, Uniwersytetu w Toronto. Absolwent matematyki na Cambridge University w Wielkiej Brytanii, uzyskał doktorat z zakresu finansów na Uniwersytecie Cranfield. Od lat specjalizuje się w kwestiach instrumentów pochodnych oraz zarządzania ryzykiem w instytucjach finansowych.

Napisał na ten temat trzy książki, które stały się wielkimi sukcesami wydawniczymi, wchodząc do kanonu międzynarodowego. Pierwszą była Options, futures and other derivatives, wydana po raz pierwszy w 1988 roku (jej jedenaste wydanie ukazało się w 2021 roku). Druga to Fundamentals of futures and options markets, opublikowana po raz pierwszy w 1991 roku (i po raz dziewiąty w 2016 roku). Trzecią jest Risk management and financial institutions, która doczekała się pięciu wydań. Jej ostatnia wersja, dzięki inicjatywie Wydawnictwa Naukowego PWN, trafia właśnie do rąk polskich Czytelników.

Aktualne wydanie książki Johna Hulla różni się poważnie od poprzedniej edycji. Dodane są nowe partie, a część materiału została napisana na nowo, dla lepszej ekspozycji tematu. Książka jest podzielona na pięć podstawowych części. Część pierwsza dokonuje przeglądu podstawowych instytucji finansowych i ich transakcji. Część druga poświęcona jest ryzyku rynkowemu. Część trzecia dokonuje przeglądu podstawowych regulacji w zakresie zarządzania ryzykiem stosowanych w sektorze finansowym. Część czwarta poświęcona jest ryzyku kredytowemu, zaś piąta omawia szereg zagadnień związanych z nowymi rodzajami ryzyka, m.in. ryzykiem płynności, operacyjnym czy modelu.

Szczególnie interesującym zagadnieniem podjętym przez autora w rozdziale 28 tej części są innowacje finansowe, utożsamiane przez niego z technologią cyfrową. Autor dokonuje panoramicznego przeglądu zastosowań technologii cyfrowych w bankowości, ubezpieczeniach i na rynku kapitałowym oraz konsekwencji ich zastosowań w procesie zarządzania ryzykiem. Książka obejmuje w sposób holistyczny wszystkie podstawowe zagadnienia związane z zarządzaniem ryzykiem. Wskutek tego jest dziełem obszernym, zawierającym wiele statystyk, obliczeń, wykresów oraz przykładów.

Pomimo złożoności omawianych zagadnień napisana jest przystępnym językiem, z maksymalną troską o ułatwienie życia Czytelnikowi. Pomyślana jest jako dzieło podręcznikowe. Zawiera więc niezbędne ku temu narzędzia dodatkowe. Wykładowcy mogą korzystać ze specjalnych materiałów dydaktycznych. Poszczególne rozdziały kończą pytania i ćwiczenia.

Jestem przekonany, że dzieło to spotka się z życzliwym przyjęciem i będzie dobrze służyć nowym pokoleniom finansistów oraz zarządzających ryzykiem.

Jan MonkiewiczWSTĘP

Przez trzy ostatnie lata praktyki zarządzania ryzykiem oraz regulacje instytucji finansowych dość mocno ewoluowały. W związku z tym niniejsza książka została rozszerzona i zaktualizowana. Podobnie jak inna moja popularna książka, Options, Futures, and Other Derivatives, opracowanie to zostało tak napisane, aby mogło być wykorzystane przez praktykujących menedżerów oraz studentów. Będzie ono szczególnie przydatne dla ubiegających się o licencje FMA i PRM.

Książka ta może być podstawą kursów w zakresie zarządzania ryzykiem lub funkcjonowania instytucji finansowych. Student zainteresowany kursem opartym na tej książce nie musi dysponować wcześniejszą wiedzą na temat opcji czy rynków futures. Jeżeli jednak dysponuje tego rodzaju wiedzą, być może będzie mógł opuścić część materiału przedstawionego w pierwszych siedmiu rozdziałach.

Poziom zaawansowania matematycznego oraz prezentacji materiału został ustalony w taki sposób, aby książka była przystępna dla jak najszerszego grona odbiorców. Gdy na przykład w rozdziale 10 omawiam kopuły, najpierw przedstawiam podejście intuicyjne, a dopiero potem podaję szczegółowy przykład obliczeniowy; gdy omawiam metody maksymalnego prawdopodobieństwa (rozdz. 9) oraz teorię wartości skrajnej (rozdz. 12), przedstawiam przykłady obliczeniowe oraz podaję wystarczającą ilość szczegółowych informacji, aby czytelnik mógł samodzielnie sporządzić arkusz kalkulacyjny w programie Excel®. W odpowiednich miejscach oferuję odbiorcom własne arkusze kalkulacyjne, które można pobrać z mojej strony internetowej: www-2.rotman.utoronto.ca/~hull.

Książka ta koncentruje się na zagadnieniu zarządzania ryzykiem, w związku z czym materiał poświęcony wycenie kontraktów na derywaty jest raczej ubogi (kwestią tą zajmuję się szczegółowo w dwóch innych moich książkach, Options, Futures, and Other Derivatives oraz Fundamentals of Futures and Options Markets). W aneksach zamieszczonych na końcu książki przedstawiłem dane, będące podsumowaniem wybranych kluczowych wyników istotnych z punktu widzenia osób zarządzających ryzykiem. Specjalnie na potrzeby tej książki powstało oprogramowanie RMFI (wersja 1.0), które można pobrać z mojej strony internetowej.

Co nowego w tym wydaniu?

Drugie wydanie tej książki zawiera sporo nowego materiału, w szczególności:

1. Dodałem nowy rozdział poświęcony innowacjom finansowym (rozdz. 28).

2. Dodałem nowy rozdział dotyczący regulowania rynków OTC na derywaty (rozdz. 17). Opisuję w nim zarówno transakcje rozliczane, jak i nierozliczane, wyjaśniam też standardowy model depozytu początkowego (SIMM).

3. Od nowa napisałem rozdział poświęcony Fundamentalnemu przeglądowi księgi handlowej (FRTB), by opis tych rozwiązań był pełniejszy i obejmował najnowsze zmiany (rozdz. 18).

4. Wprowadziłem zmiany w rozdziale poświęconym budowaniu modeli (rozdz. 14), by lepiej oddawał on działania rynków w odniesieniu do stóp procentowych oraz wykorzystanie tego podejścia w SIMM i FRTB.

5. Wprowadziłem zmiany w rozdziale poświęconym ryzyku operacyjnemu (rozdz. 23), by uwzględnić zmiany regulacyjne w tym obszarze.

6. Zmodyfikowałem rozdział poświęcony zarządzaniu ryzykiem modelu (rozdz. 25), by nie ograniczał się jedynie do modeli wyceny i obejmował również takie wymogi regulacyjne jak SR 11-7.

7. W różnych fragmentach książki opisywałem najnowsze zmiany w świecie finansów, takie jak IFRS 9 czy SA-CCR.

Slajdy programu PowerPoint

Z mojej strony internetowej lub ze strony Wiley Higher Education można pobrać kilkaset slajdów programu PowerPoint. Wykładowcy mogą swobodnie modyfikować slajdy i dostosowywać je do własnych potrzeb.

Pytania i problemy

Problemy przedstawione na końcu poszczególnych rozdziałów zostały podzielone na dwie grupy: „Pytania i ćwiczenia” oraz „Dalsze pytania”. Rozwiązania dla tej pierwszej grupy zostały przedstawione na końcu książki. Rozwiązania pytań z drugiej grupy wydawca udostępnia wykładowcom na stronie internetowej Wiley Higher Education.

Materiały dla wykładowców

Instructor’s Manual został udostępniony wykładowcom na stronie Wiley Higher Education. Opracowanie to zawiera odpowiedzi na „Dalsze pytania” (wraz z arkuszami Excela), uwagi dotyczące materiału zawartego w poszczególnych rozdziałach oraz wskazówki dotyczące organizacji kursu.

Podziękowania

Wiele osób ma swój udział w powstaniu tej książki. Wiele korzyści przyniosły mi rozmowy z przedstawicielami świata akademickiego oraz praktykami odpowiedzialnymi za zarządzanie ryzykiem. Chciałbym podziękować moim studentom MBA oraz finansów z University of Toronto – wielu z nich przekazało mi cenne wskazówki dotyczące usprawnień w moim tekście. Eddie Mizzi z Geometric Press wykonał świetną robotę, redagując ostateczną wersję opracowania i zajmując się składem. Derrick Knie i Milena Litoiu zapewniali mi nieocenione wsparcie badawcze.

Na specjalne podziękowania zasługuje Alan White, mój współpracownik z University of Toronto. Wspólnie z Alanem od ponad 25 lat prowadzimy projekty badawcze oraz działalność konsultingową w zakresie instrumentów pochodnych i zarządzania ryzykiem. W tym długim okresie spędziliśmy niezliczone godziny na omawianiu najważniejszych zagadnień. Wiele zawartych tu nowych pomysłów oraz nowych wyjaśnień starych pomysłów, należy w takiej samej mierze do Alana, co do mnie. Alan wykonał również większość prac związanych z tworzeniem oprogramowania RMFI.

Szczególne podziękowania składam pracownikom wydawnictwa Wiley, w szczególności Billowi Falloonowi, Mike’owi Hentonowi, Kimberly Monroe-Hill, Judy Howarth oraz Stevenowi Kyritzowi. Ich entuzjazm, rady oraz wsparcie były nieocenione.

Zachęcam do przesyłania uwag związanych z książką na adres e-mailowy: [email protected]

John Hull
Joseph L. Rotman School of Management
University of Toronto