Dzienniki. 1953–1982. Tom 1 - ebook

OD WYDAWCY

Ten dziennik to dla powojennej historii Polski świadectwo znaczące. Jego Autor przeszedł drogę charakterystyczną dla wielu polskich intelektualistów w drugiej połowie XX wieku: od uwikłania w komunizm do czynnego sprzeciwu wobec niego. Był nie tylko świadkiem, ale i uczestnikiem wielu kluczowych dla powojennej historii zdarzeń, także wpływając na ich przebieg. Pozostawał przy tym jednak cały czas pisarzem – to również znajduje wyraz w zapisanym tu sposobie postrzegania rzeczywistości i stosunku do słowa.

W dzienniku odnajdziemy przykłady ewolucji jego postawy – choć nie to jest pierwszoplanowe. Najważniejszy jest tutaj opis działań, jakie sam Autor i jego otoczenie podejmują na przestrzeni lat, mierząc się z rzeczywistością Peerelu i próbując w jej warunkach powiększyć obszar wolności, za co nieraz przyszło im płacić wysoką cenę. Jest więc to kronika środowiska nonkonformistycznego, spisywana także w czasach, gdy samo prowadzenie takich zapisów wymagało niemałej odwagi, a zarazem – wyrazisty portret tego środowiska, wzmacnianego wewnętrznie przez przyjaźń i wzajemną lojalność i stającego się ponadczasowym przykładem wolności.

Choć od pierwszej decyzji o prowadzeniu na bieżąco notatek – podjętej podczas pobytu w ZSRR w 1953 roku – do ich zakończenia mijają prawie 43 lata, to zebrane tutaj zapisy rozkładają się bardzo nierówno. Z lat 50. zachowało się ich niewiele, ale też można przyjąć, że Autor swej decyzji o regularnym spisywaniu dziennika nie wprowadzał od razu w czyn, zarzucając notowanie nieraz na bardzo długie okresy.

Regularny diariusz, pisany codziennie lub niemal co dzień, a niekiedy nadrabiany z większym opóźnieniem, zaczyna się w styczniu 1966, gdy Autor jest już pisarzem źle widzianym przez władze, niedrukowanym, a wkrótce – za sprawą protestu w obronie przyjaciela, Leszka Kołakowskiego – wyrzuconym z partii. Zapisy z lat 60. urywają się w miejscu tyleż dramatycznym, co znaczącym – 29 lutego 1968 – w dniu słynnego nadzwyczajnego zebrania Oddziału Warszawskiego ZLP, poświęconego zdjęciu Dziadów. O tej kolejnej przerwie zadecydował jednak nie świadomy wybór Autora, lecz dalsze losy rękopisów, które zaginęły w niejasnych okolicznościach.

Kolejne zachowane notatki pochodzą z końca 1979 roku i od tego momentu dziennik prowadzony jest już stale – choć bywa, że z kilkumiesięcznymi przerwami – niemal do końca życia Autora (ostatnie zapisy są datowane na luty 1996). Te blisko 20 lat to wyraziste świadectwo przemian polskiej rzeczywistości. Autor bierze w nich udział najpierw jako współpracownik KOR, uczestnik drugiego obiegu, współtwórca i redaktor „Zapisu” – co w dzienniku traktowane jest ze zrozumiałą dyskrecją. Następnie, dzieląc los wielu niepokornych intelektualistów, jako internowany, inwigilowany i szykanowany pisarz opozycyjny w latach 80., który w dramatycznych okolicznościach potrafi mocnym głosem protestu odcisnąć piętno na rzeczywistości – jak w przypadku listu do wicepremiera Mieczysława F. Rakowskiego po śmierci Grzegorza Przemyka w maju 1983. I wreszcie na przełomie lat 80./90. – obserwując kształtowanie się życia publicznego III RP, jako przedstawiciel środowiska, które na ten proces miało wpływ największy.

Dzienniki obejmują zatem znaczną część powojennych dziejów Polski i – sporą część życia Autora. W obrazie tym są jednak znaczące luki. Szczególnie młodzieńczy okres, w tym zaangażowanie w komunizm, nie znajduje odzwierciedlenia w tym świadectwie. Lukę tę wypełnia szkic historyczny prof. Andrzeja Friszke, który otwiera I tom Dzienników.

Sam Autor niechętnie wraca do komunistycznej fascynacji z młodości. Nie tłumaczy się ze swoich ówczesnych wyborów, jednak ich konsekwencje towarzyszą mu przez całe życie. To one skłaniają go do większego dystansu wobec wszelkich ślepych zaangażowań, ale i do większej wyrozumiałości wobec tych, którzy im ulegają. Co jednak nie wyklucza – i dziennik jest tego dowodem – determinacji w działaniu czy polemicznej pasji w sprawach uznanych za słuszne, podejmowanych z własnego wyboru.

Wiktor Woroszylski zapisał się w historii nie tylko jako aktywna postać opozycji, współtwórca „Zapisu” czy wcześniej jako autor wybitnego i potępionego przez cenzurę świadectwa rewolucji węgierskiej 1956 – Dziennika węgierskiego, lecz także jako poeta. W tej roli towarzyszył też – jako prekursor i sprzymierzeniec – pokoleniu Nowej Fali. Stanisław Barańczak, jej najwybitniejszy przedstawiciel, pisał w końcu lat 70.: „Tak, bojaźliwe było nasze pokolenie / i może nawet / lepiej, że nie zostaną po nim te dzienniki, / które i tak byłyby nieczytelne / z powodu braku imion i poglądów własnych”.

Dziennik Wiktora Woroszylskiego pokazuje, jak bardzo się mylił.

Warszawa, kwiecień 2017Agnieszka Dębska