5 typów osobowości, które mogą zniszczyć ci życie - ebook

Jen od zawsze uwielbiała telewizję – a konkretniej to, co działo się za jej kulisami. Od dziecka marzyła o pracy w jednej z głównych stacji telewizyjnych. W trakcie studiów odbyła staż w pewnej stacji w wielkim mieście. Po jego zakończeniu poprosiła o możliwość wzięcia udziału w nagraniu bardzo popularnego programu, mając nadzieję, że uda się jej przy okazji zdobyć ofertę pracy. Jason, prezenter, dostrzegł Jen i po zakończeniu nagrania poprosił ją, by została w studiu i porozmawiała z nim o programie.

Jason był niezwykle czarujący i obojgu wspaniale się rozmawiało o bieżących trendach i przyszłości branży telewizyjnej. Zdawało się, że mężczyzna jest pod wrażeniem wiedzy Jen, a ona miała nadzieję, że pomoże jej znaleźć pracę. Na sam koniec rozmowy Jason powiedział jej, że świetnie wygląda, i mocno do siebie przytulił. Jeszcze tego samego dnia wysłał jej wiadomość, w której zaproponował wspólne wyjście na drinka wieczorem.

Jen nie była pewna, czy powinna przyjąć zaproszenie. Kokieteryjne zachowanie Jasona trochę ją zaniepokoiło, lecz po namyśle wysłała mu odpowiedź, w której zgodziła się na koleżeńskie spotkanie. Wspomniała również, że ma nadzieję, że Jason będzie w stanie pomóc jej znaleźć pracę w tele­wizji.

W odpowiedzi mężczyzna napisał, że nie jest zainteresowa­ny przyjaźnią i nie zamierza być niczyją trampoliną do kariery.

Jen była zaskoczona, że tak szybko ją skrytykował i cofnął zaproszenie. Pokręciła głową i roześmiała się zniesmaczona, a potem szybko zapomniała o całej sytuacji.

Trzy lata później doszły ją słuchy, że Jason został zwolniony ze stacji i aresztowany za molestowanie seksualne sześciu kobiet, z którymi współpracował.

*

Tom zakochał się po uszy. Kara była duszą towarzystwa i z niezwykłą łatwością potrafiła wyciągnąć go z jego skorupy. Po pełnych pasji zalotach zaręczyli się i wzięli ślub, na który nalegała – a wszystko w ciągu zaledwie dwóch miesięcy! Tom był przeszczęśliwy.

Trzy lata po ślubie Kara wyrzuciła go z ich wspólnego domu i wręczyła mu sądowy zakaz zbliżania się, w całości oparty na fałszywych zarzutach. Koszmar, który się później rozpętał, to między innymi siedem lat sądowych batalii o możliwość utrzymywania przez Toma kontaktu z własną córką.

Tom był zszokowany tym, z jaką łatwością Kara opowiadała kłamstwa na jego temat, jak bardzo była przekonująca i jak szybko niemal wszyscy jej uwierzyli.

*

Gdy Paul miał dziewiętnaście lat, napadł na sklep spożywczy i ukradł 350 dolarów. Trzy dni później aresztowała go policja. Został skazany za napad z bronią w ręku i spędził kilka lat w więzieniu, ale udało mu się zmienić w nim życie na lepsze – zdał maturę i udzielał korepetycji innym współ­więźniom.

Po wyjściu na wolność dołączył do Kościoła, a jego członkowie przyjęli go z otwartymi ramionami. Paul zrobił dla nich wiele dobrego.

Wkrótce jednak zaczął prosić ich o wsparcie finansowe dla dalekiego kuzyna, który stracił dom w pożarze. Pokazywał zdjęcia płonącego domu wszystkim, których prosił o pieniądze.

Wierni szybko podzielili się na dwie grupy: jedni wierzyli Paulowi i bronili go, a drudzy podejrzewali, że powrócił do dawnych zwyczajów i próbuje ich oszukać. Kilka osób zaczęło na siebie krzyczeć na jednym ze spotkań, a inne zagroziły, że jeśli Paul zostanie wyrzucony z Kościoła, to one również z niego odejdą – do czego ostatecznie doszło.

Pewien dziennikarz w końcu odkrył, że dramatyczne zdjęcia płonącego domu nie mają żadnego powiązania z Paulem ani z kimkolwiek z jego rodziny. Niektórzy wierni nie uwierzyli mu i odeszli z Kościoła. Musiało upłynąć sporo czasu, zanim wśród parafian zagoiła się ta rana.

*

Joe był pod wrażeniem Moniki, swojej nowej pracownicy. Wydawało się, że ma talent do liczb, a jej CV było fantastyczne. Oboje mieli to samo pochodzenie etniczne. W pewnym sensie Monica była nawet zbyt idealna, żeby być prawdziwa.

W ciągu roku kobieta zdążyła wielokrotnie oskarżyć kolegów z pracy o mobbing, a klientów o stalking. Skarżyła się również na podejrzane e-maile, jakie rzekomo miała otrzymywać, i twierdziła, że Joe usiłuje zrujnować jej karierę. Żadnego z tych zarzutów nie udało się udowodnić.

Gdy Joe niechętnie ją zwolnił, Monica pozwała firmę, oskarżając byłego szefa o dyskryminację. Przegrała proces, lecz Joe ze stresu nabawił się problemów żołądkowych i musiał wziąć urlop. Ostatecznie zdecydował, że nie może być już mena­dżerem, i wrócił do tego, co robił wcześniej – obsługi klientów za mniejsze wynagrodzenie. Zaczął również brać leki anty­depresyjne, które przepisał mu jego lekarz.

*

Oczy matki Amy były wypełnione wściekłością.

– Zabiłaś swojego ojca! – krzyknęła, wskazując palcem na córkę. – Świat o tym nie wie, ale ja wiem. – Zaczęła szlochać, lecz nie zniżyła głosu. – On tylko chciał, żebyś przejęła rodzinny interes, ale ty… ty samolubna dziewucho… złamałaś mu serce, koncentrując się na swojej głupiej karierze. Dobrze wiedziałaś, że on nie może bez ciebie żyć.

To było dzień po pogrzebie jej ojca. Amy przyleciała do domu tydzień wcześniej, gdy tylko dowiedziała się, że ojciec miał zawał, lecz dotarła do szpitala kilka godzin za późno. Jej ojciec odszedł z żoną u boku.

Nadine, matka Amy, zawsze bardzo dramatyzowała. Tego samego dnia ponownie wybuchnęła płaczem.

– I co ja teraz zrobię? – szlochała, wpadając Amy w ramiona. – Będziesz się mną opiekowała, prawda? Czy porzucisz mnie tak, jak porzuciłaś swojego ojca?

Komu możesz zaufać w dzisiejszych czasach?

Jeśli myślisz, że nigdy nie spotkałeś kogoś takiego jak ludzie, których właśnie opisałem, to zapewniam cię – jesteś w błędzie. Po prostu nie znalazłeś się jeszcze na celowniku wysoko konfliktowej osoby.

Są to typowe przykłady, które pokazują, że dosłownie każdy może paść ofiarą wysoko konfliktowej jednostki w codziennym życiu. Tego typu osobowości mogą się znaleźć wszędzie – pośród potencjalnych sympatii, pracodawców, pracowników, członków organizacji, a nawet wśród krewnych i przyjaciół. W niniejszej książce przyjrzymy się wymienionym wyżej przykładom, a także wielu innym, abyś nauczył się możliwie jak najszybciej rozpoznawać problematyczne osobowości, wiedział, w jaki sposób ich unikać i jak sobie z nimi radzić, jeśli z jakiegoś powodu wasze ścieżki się przetną. A jeśli dojdziesz do wniosku, że sam posiadasz jedną z tych wysoko konfliktowych osobowoś­ci, wyjaśnię, jak możesz sobie pomóc i uniknąć zrujnowania własnego życia.

Czy z związku z tym możesz ufać osobie, z którą się spotykasz? Nowemu pracownikowi w firmie? Doradcy inwestycyjnemu? Swojemu wujkowi, który chce ci sprzedać ubezpieczenie? Nowemu przystojnemu pastorowi? Kandydującemu politykowi w telewizji? Przeważnie będziesz musiał o tym zdecydować w kilka sekund, bazując na bardzo ograniczonej liczbie informacji.

Dobra wiadomość jest taka, że możesz śmiało zaufać 80–90% ludzi – że są tym, kim mówią, że są; że zrobią to, co twierdzą, że zrobią; i że będą przestrzegali ogólnie przyjętych zasad, które pomagają nam dobrze funkcjonować jako społeczeństwo.

A teraz zła wiadomość – istnieje pięć typów ludzi, którzy mogą ci zniszczyć życie. Takie osoby potrafią zrujnować człowiekowi reputację, zburzyć jego poczucie własnej wartości i przekreś­lić karierę. Mogą sprawić, że znajdziesz się w fatalnej sytuacji finansowej, zrujnować ci zdrowie i zafundować załamanie nerwowe. Niektórzy z nich pozbawią cię nawet życia, jeśli im na to pozwolisz.

Tego typu jednostki stanowią 10% całej populacji – jedna osoba na dziesięć. W Ameryce Północnej to ponad 35 milionów ludzi. Prędzej czy później któryś z nich obierze cię za cel. Dlatego właśnie powinieneś przeczytać tę książkę.

Każda z tych osób posiada ekstremalną wersję tak zwanej wysoko konfliktowej osobowości, WKO1. W przeciwieństwie do większości ludzi, którzy próbują rozwiązywać lub rozładowywać konflikty, jednostki z wysoko konfliktowymi osobowościami reagują na konflikty, kompulsywnie je podsycając. Zazwyczaj obierają sobie w tym celu potencjalne ofiary, które następnie bezlitośnie atakują – słownie, emocjonalnie, finansowo, podważając ich reputację, ciągając po sądach, a nawet zniżając się do przemocy – często przez całe miesiące lub lata, nawet jeśli początek konfliktu zdawał się błahy i nieważny. Potencjalne ofiary należą przeważnie do ich bliskiego kręgu (współpracownik, sąsiad, przyjaciel, partner czy członek rodziny) lub znajdują się na pozycji władzy (szef, kierownik, policjant, urzędnik). Choć zdarzają się sytuacje, gdy potencjalną ofiarą jest ktoś zupełnie przypadkowy.

Osobowości wysoko konfliktowe towarzyszyły nam od początku historii – ale dopiero w ostatnich latach zaczęliśmy pojmować, jak takie jednostki rozumują, jak się zachowują i co je motywuje.

Większość WKO posiada cechy charakterystyczne dla jednego lub kilku z pięciu podstawowych zaburzeń osobowości. Są to poważne, a czasami wręcz niebezpieczne emocjonalne ułomności, które profesjonaliści z zakresu zdrowia psychicznego określają jako formy choroby psychicznej.

Oto pięć typów ludzi, którzy mogą zniszczyć ci życie, w kolejności odpowiadającej przykładom, które przytoczyłem na początku rozdziału:

- OSOBOWOŚĆ NARCYSTYCZNA: Tacy ludzie na pierwszy rzut oka wydają się niezwykle fascynujący i uroczy, ale uważają się za znacznie lepszych od innych. Obrażają, poniżają, zwodzą i wykazują się kompletnym brakiem empatii w stosunku do swoich potencjalnych ofiar. Nieustannie domagają się niezasłużonego szacunku i uwagi od wszystkich dookoła.

- OSOBOWOŚĆ BORDERLINE: Z początku jednostki z osobowością typu borderline wydają się niesamowicie sympatyczne i przyjacielskie, ale potrafią nagle wybuchnąć niepohamowanym gniewem. Po tej nieprzewidzianej zmianie nastroju mogą się mścić za najmniejsze rzeczy. Są w stanie przypuszczać okrutne ataki na swoje potencjalne ofiary, łącznie z przemocą fizyczną, słowną, straszeniem sądem czy próbą zniszczenia ich reputacji.

- OSOBOWOŚĆ ANTYSPOŁECZNA (LUB SOCJOPATYCZNA): Takich ludzi cechuje wyjątkowa charyzma, ale jest to tylko przykrywka dla nieustannego dążenia do dominacji poprzez kłamanie, kradzież, publiczne poniżanie, przemoc fizyczną, a w ekstremalnych przypadkach – zabijanie swoich ofiar. Antyspołeczne osobowości są bezwzględne i nie mają wyrzutów sumienia.
- OSOBOWOŚĆ PARANOIDALNA: Jednostki z osobowością paranoidalną wykazują się daleko posuniętą podejrzliwością i odczuwają nieustanny lęk przed byciem zdradzonym. Ponieważ wszędzie widzą dowody konspiracji przeciwko sobie, prewencyjnie atakują swoje potencjalne ofiary, w nadziei, że to oni pierwsi je skrzywdzą.

- OSOBOWOŚĆ HISTRIONICZNA: Takie osoby często dramatyzują i łatwo się ekscytują. Nierzadko opowiadają szalone, trudne do uwierzenia historie (które bywają kompletnie zmyślone). Z czasem mogą stać się zagrożeniem dla otaczających ich ludzi, bo wyczerpują ich emocjonalnie – dotyczy to zwłaszcza potencjalnych ofiar.

Nie każdy człowiek cierpiący na zaburzenia osobowości może być określony jako osoba wysoko konfliktowa, gdyż nie każdy atakuje potencjalne ofiary. Wielu z nich zmaga się z poczuciem całkowitej bezbronności, czuje się jak ofiara losu i nie wini za to żadnej konkretnej osoby. Niektórzy nie zdradzają się ze swoimi tendencjami lub nie przekraczają ogólnie przyjętych granic (zazwyczaj z pomocą terapii i lekarstw). Inni nagle wybuchają – jak ci, którzy przechodząc obok samochodów, wybijają w nich okna.

Najbardziej niebezpieczne jest połączenie wysoko konfliktowego charakteru (ludzie, którzy wyszukują potencjalne ofiary) i zaburzeń osobowości (ludzie, którzy nie zastanawiają się nad swoim zachowaniem i nie próbują go zmienić). I to właśnie na tym połączeniu skupimy się w tej książce.

Co to jest zaburzenie osobowości?

W dalszych rozdziałach wyjaśnię, czym charakteryzuje się pięć zaburzeń osobowości często diagnozowanych u wysoko konfliktowych osób. Czy wszyscy ludzie z zaburzeniami osobowoś­ci stanowią niebezpieczeństwo dla otoczenia? Nie. To zależy. Zaburzenia osobowości należą do kategorii zaburzeń psychicznych opisanych w _Kryteriach diagnostycznych_ _zaburzeń_ _psychicznych_, zwanych również DSM-52. W tym podręczniku znajdziemy dziesięć różnych zaburzeń osobowości, u których zauważono trzy powtarzające się cechy.

- DYSFUNKCJA W RELACJACH MIĘDZYLUDZKICH: Osoba z zaburzeniem osobowości powoduje powtarzające się problemy w relacjach z innymi ludźmi, zazwyczaj poprzez atakowanie ich, zamykanie się przed nimi, mszczenie się na nich lub okazywanie im ogromnego gniewu.

- BRAK SAMOŚWIADOMOŚCI SPOŁECZNEJ: Taka jednostka nie ma pojęcia, że sama tworzy większość problemów w relacjach z innymi ludźmi. Nie potrafi dostrzec własnej winy ani negatywnych schematów swoich zachowań.

- BRAK ZMIANY: Taki człowiek rzadko zmienia swoje zachowanie, niezależnie od tego, jak dużo problemów potrafi ono wywołać – czy to dla niego samego, czy dla innych ludzi. Nieustannie sabotuje własne wysiłki. Tkwi w punkcie bez wyjścia. Zamiast jednak coś z tym zrobić, broni swoich decyzji i złości się na tych, którzy chcą, żeby się zmienił. Czasem – rzadko – zdarza się, że osoby z zaburzeniem osobowości chcą się zmienić i obiecują pracę nad sobą, lecz nie są w stanie tego zrobić. W jeszcze rzadszych przypadkach tym, które się bardzo starają, rzeczywiście udaje się zmienić. Jednak większość uważa, że nie ma takiej potrzeby, więc nawet nie próbuje. Żyją w błędnym przekonaniu, że problemy po prostu zwalają im się na głowę – zupełnie jakby spadały z nieba – i że nie mogą temu zaradzić. Przez całe życie czują się jak ofiary3.

DSM-5 sugeruje, że około 15% populacji cierpi na zaburzenia osobowości4. Większość z tych osób nigdy nie zostanie zdiagnozowana, ale ich problem z biegiem czasu zostanie zauważony przez otaczających je ludzi.

Pracując w szpitalach psychiatrycznych, przychodniach i jako certyfikowany specjalista z zakresu prawa rodzinnego oraz mediator, zauważyłem, że niektóre osoby z zaburzeniami osobowości nie wybierają sobie potencjalnych ofiar, na które mogłyby zrzucić winę za własne niepowodzenia, przez co nie popadają w poważne konflikty z innymi ludźmi. Po prostu idą przez życie z poczuciem kompletnej bezradności. Dodatkowo część wysoko konfliktowych osób nie zmaga się z zaburzeniami osobowości, choć zazwyczaj posiada niektóre z wymienionych wyżej cech. Mogą być mniej problematyczne (nie odczuwać aż tak intensywnego gniewu czy nie uciekać się tak często do manipulacji) i bardziej skłonne odpuścić sobie przelewanie negatywnych emocji na potencjalne ofiary (po kilku dniach czy tygodniach, a nie miesiącach czy latach).

Aczkolwiek ludzie, którzy nas interesują, to te 10% – jedna osoba na dziesięć. Takie osoby obierają sobie potencjalną ofiarę i cierpią na zaburzenie osobowości. Są to jednostki, u których fiksacja na punkcie potencjalnych ofiar jest tak silna, że nie są w stanie odpuścić, nie potrafią się powstrzymać, nie są zdolne do zmiany, przez co mogą zniszczyć innym życie – w tym tobie.

Zaburzenia osobowości i WKO nakładają się na siebie w taki sposób:

Jeśli spotkasz kogoś, kogo można by umiejscowić w rejonie nakładania się tych dwóch obszarów, musisz umieć rozpoznać taką osobę, wiedzieć, jak jej unikać, a jeśli to konieczne – nauczyć się, jak sobie z nią radzić. Jeśli uda ci się jej uniknąć lub będziesz wiedział, jak się z nią obchodzić, zaoszczędzisz sobie dużo nerwów i cierpienia. Być może uratujesz nawet swoją reputację, zdrowie psychiczne lub życie.

Dlaczego powinieneś mi zaufać?

Zawsze lubiłem pomagać rozwiązywać konflikty. Jestem psychoterapeutą, ale też prawnikiem, mediatorem oraz współzałożycielem i prezesem High Conflict Institute (HCI) z siedzibą w San Diego. W ciągu ostatnich trzydziestu lat przestudiowałem zachowania wysoko konfliktowych osobowości pod wieloma kątami. Mam więc znacznie szerszą perspektywę niż większość osób, które zajmują się tym tematem z bardziej jednostkowego lub czysto zawodowego punktu widzenia.

Rozległa wiedza i doświadczenie pozwoliły mi zaobserwować coraz bardziej przewidywalne schematy zachowania wysoko konfliktowych osób oraz to, jak traktują swoje potencjalne ofiary; schematy, które do tej pory pozostawały mało rozpoznane. Mając do dyspozycji swój High Conflict Institute, stworzyłem zespół trenerów, którzy przekazują zasady zawarte w niniejszej książce – oraz bardziej szczegółową wiedzę na temat wysoko konfliktowych osobowości – profesjonalistom i innym chętnym na całym świecie.

Napisałem tę książkę dla każdego, kto chce ochronić własne życie, zdrowie – fizyczne i psychiczne, finanse, reputację oraz rodzinę przed pięcioma typami ludzi, którzy mogą zniszczyć innym życie.

W następnych rozdziałach dowiesz się, jak rozpoznawać bardzo powszechne schematy zachowań wysoko konfliktowych osób (które są zaskakująco przewidywalne), jakie są znaki ostrzegawcze, jak unikać takich jednostek i jak sobie z nimi radzić, jeśli podejmiesz taką decyzję.

Zaczynajmy!Ludzie o wysoko konfliktowych osobowościach są zaskakująco przewidywalni, kiedy wiemy, na co zwracać uwagę. Biorąc pod uwagę, że potrafią być bardzo niebezpieczni, ta podstawowa wiedza na temat znaków ostrzegawczych nabiera coraz większego znaczenia, a wcale nie jest skomplikowana. Chodzi o dostrzeganie pewnych schematów zachowań.

WKO charakteryzują się prostszymi schematami myślenia, odczuwania i zachowania niż większość ludzi. Oznacza to, że zachowują się w ten sam sposób w wielu różnych sytuacjach i w odniesieniu do wielu różnych ludzi1. Ten wysoko konfliktowy schemat sprawia, że ich reakcje są bardziej przewidywalne niż reakcje przeciętnej osoby, co ułatwia zidentyfikowanie kogoś jako potencjalnej WKO.

Jedną z najważniejszych i najłatwiejszych rzeczy do zauważenia w kontekście wysoko konfliktowych osobowości jest fakt, że nie próbują one łagodzić lub rozwiązywać konfliktów, choć często twierdzą, że jest inaczej. Wysoko konfliktowe osoby posługują się schematem zachowania, który podsyca konflikt, a to wiąże się z konkretnymi znakami ostrzegawczymi, których należy wypatrywać. Czasami jest to nagła intensywna eskalacja konfliktu (krzyczenie, uciekanie, przemoc itp.), a czasami rozciąganie konfliktu na całe miesiące lub lata i angażowanie w niego wielu innych ludzi.

Istotne jest, aby zrozumieć, że w przypadku wysoko konfliktowych osób problem, który wywołał konflikt, nie jest jego prawdziwą przyczyną. To nie problem jest tu problemem, a wysoko konfliktowy schemat zachowania WKO.

Przyjrzyjmy się bliżej czterem głównym charakterystykom wysoko konfliktowych schematów zachowania:

- Myślenie typu „wszystko albo nic”.
- Intensywne lub niekontrolowane emocje.
- Ekstremalne zachowania lub groźby.
- Tendencja do obwiniania innych – swoich potencjalnych ofiar.

MYŚLENIE TYPU „WSZYSTKO ALBO NIC”: WKO widzą zwykle tylko jedno proste rozwiązanie konfliktu (czyli scenariusz, w którym wszyscy robią dokładnie to, co WKO sobie zażyczą). Nie analizują sytuacji, nie biorą pod uwagę innych punktów widzenia i nie rozważają kilku możliwych rozwiązań – i może nawet nie są do tego zdolni. Kompromis i elastyczne podejście są im obce. Często mają wrażenie, że nie przeżyją, jeśli sprawy nie potoczą się po ich myśli, i straszą ekstremalnymi konsekwencjami – śmiercią, katastrofą, zniszczeniem itp. – gdy inni nie postępują lub nie reagują w sposób, jakiego WKO oczekują. Jeśli przyjaciel nie zgodzi się z WKO w jakiejś błahej kwestii, taka osoba może od razu zakończyć znajomość, stawiając sprawę na ostrzu noża.

INTENSYWNE LUB NIEKONTROLOWANE EMOCJE: WKO przywiązują ogromną emocjonalną wagę do swoich przekonań. Często zaskakują wszystkich swoimi nagłymi i intensywnymi napadami lęku, smutku, krzykiem lub brakiem szacunku. Ich reakcje potrafią być bardzo przesadzone, a oni sami zdają się nie kontrolować własnych emocji. Później mogą żałować swoich wybuchów albo wręcz przeciwnie – bronić ich jako całkowicie usprawiedliwionych i oczekiwać, że ty też będziesz tak patrzył na daną sprawę.

Niektóre WKO ciągle wracają myślami do emocji, jakie wzbudziły w nich inne osoby, choć nie zawsze to okazują. Zamiast tego zaczynają fiksować się wokół swoich przeszłych zachowań i krytykować zachowania innych. Mogą wtedy sprawiać wrażenie bardzo racjonalnych, ale tematem przewodnim będzie przeszłość i to, jakich niesprawiedliwości doznały z ręki innych. Będą się użalać nad sobą przed każdym, kto zechce ich słuchać, zamiast skupić się na teraźniejszości i przyszłości.

EKSTREMALNE ZACHOWANIA LUB GROŹBY: WKO często pozwalają sobie na skrajnie negatywne zachowania. Może to być popychanie czy bicie swoich potencjalnych ofiar; rozpuszczanie plotek czy wręcz kompletnych kłamstw na ich temat; dążenie do ciągłego kontaktu z nimi i śledzenie ich każdego kroku, albo wręcz odwrotnie, odmawianie jakiegokolwiek kontaktu, choć dana osoba jest w jakiś sposób od nich zależna. Wiele z tych ekstremalnych zachowań spowodowanych jest utratą kontroli nad emocjami – WKO mogą wtedy zacząć rzucać rzeczami lub dopuszczać się słownej agresji w stosunku do ludzi, na których im najbardziej zależy. U podstaw innych zachowań leży przemożne pragnienie kontroli bliskich osób lub dominacji nad nimi – WKO chowają wtedy należące do nich przedmioty, nie pozwalają im przerwać dyskusji i odejść, zasypują groźbami lub zniżają się do przemocy fizycznej.

Niektóre WKO chętnie stosują emocjonalną manipulację, by skrzywdzić innych, choć może się wtedy wydawać, że całkowicie nad sobą panują. Ich zachowanie potrafi wzbudzać w ludziach złość, strach, niepokój i poczucie dezorientacji, i to na wiele nieoczywistych sposobów. WKO mogą sprawiać wrażenie spokojnych i opanowanych. Ich intrygi i machinacje działają na innych odpychająco i na dłuższą metę nie przynoszą upragnionych efektów. Tego typu osoby często nie mają pojęcia, dlaczego ich zachowanie ma tak niszczycielski i wyczerpujący wpływ na drugiego człowieka.

TENDENCJA DO OBWINIANIA INNYCH: Najczęstszą – i najbardziej oczywistą – cechą WKO jest to, jak łatwo i jak intensywnie obarczają winą inne osoby, zwłaszcza te najbliższe i te, wobec których są podwładnymi. WKO atakują, obwiniają i znajdują wady we wszystkim, co ich potencjalna ofiara robi. Jednocześnie postrzegają samych siebie jako niewinnych i wolnych od wszelkiej odpowiedzialności za ewentualne problemy. Jeśli byłeś już potencjalną ofiarą WKO, dobrze wiesz, o czym mówię.

WKO mają tendencję do złośliwego wytykania winy innym ludziom – zarówno obcym, jak i znajomym – w internecie, ponieważ poruszając się w sieci, czują się bezpiecznie i myślą, że wszystko ujdzie im na sucho. Nagminnie obwiniają nieznajomych, bo tak jest najłatwiej.

Jeśli u kogoś, kogo znasz, często zauważasz jeden lub więcej spośród znaków ostrzegawczych, bądź ostrożny. A jeśli dostrzegasz wszystkie cztery charakterystyczne zachowania, prawdopodobnie masz do czynienia z wysoko konfliktową osobą. (Pełną listę czterdziestu przewidywalnych zachowań WKO znajdziesz w aneksie na s. 287–291).

Być może znasz już kogoś, kto ma cechy WKO. Jeśli tak, oto najważniejsza rzecz, jaką musisz wiedzieć: nigdy nie mów komuś, że jest wysoko konfliktową osobą albo że ma zaburzenie osobowości, nawet jeśli jest to absolutnie oczywis­te. Odbierze to jako groźny atak, a co za tym idzie – dobry powód, żeby zrobić z ciebie potencjalną ofiarę, kto wie, może nawet na całe lata. Z punktu widzenia WKO to tak, jakbyś powiedział: „Proszę, zrób wszystko, co w twojej mocy, żeby zniszczyć mi życie”.

Z tego samego względu nigdy nie wykorzystuj swojego przekonania, że ktoś jest WKO, przeciwko tej osobie. (W następnym rozdziale dowiesz się więcej na temat tego, co zrobić, żeby nie zostać potencjalną ofiarą).

Jak odróżnić kogoś, kto ma wysoko konfliktową osobowość, od zwyczajnego dupka lub osoby, która ma wyjątkowo zły tydzień? Przeanalizuj jego słowa, czyny i swoje własne emocjonalne reakcje na to, co robi.

_Dalsza część książki dostępna w wersji pełnej_PRZYPISY

Rozdział 1

1 Ang. _high-conflict personality_, HCP (przyp. tłum.).

2 _Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych_ _DSM-5®_, red. wyd. pol. P. Gałecki in., Edra Urban & Partner, Wrocław 2018. Dalej jako DSM-5.

3 Koncepcje „spadania z nieba” i „czucia się jak ofiara” zaczerpnąłem z wykładów doktora Gregory’ego Lestera o zaburzeniach osobowości, na które uczęszczałem.

4 DSM-5 informuje: „Dane z Narodowego Badania Epidemiologii Używania Alkoholu i Stanów Pokrewnych za lata 2001–2002 wskazują, że w Stanach Zjednoczonych u około 15% populacji dorosłych występuje co najmniej jedno zaburzenie osobowości” (s. 714).

Rozdział 2

1 DSM-5 tak opisuje wspólną cechę zaburzeń osobowości: „Trwały wzorzec cech jest nieelastyczny i dominuje w wielu różnych sytuac­jach społecznych i osobistych ” (s. 714). Jako że ludzie o wysoko konfliktowych osobowościach często mają zaburzenia osobowości lub niektóre ich charakterystyczne cechy, powyższy opis odnosi się również do nich.